İSİM (AD) TAMLAMALARI
Birden fazla ismin birbirini anlam bakımından tamamlamasıyla oluşan sözcük gruplarına isim tamlamaları denir.
“Kitabını çantasına yerleştirdi.”
isim isim
Yukarıda görüldüğü gibi yan yana gelen her iki isim, her zaman bir tamlama meydana getirmeyebilir. Çünkü iki ismin bir tamlama oluşturabilmesi için, birbirlerini anlam bakımından tamamlamaları gerekmektedir.
ÖRNEK: Kitabın kapağı (isim tamlaması)
* İsim tamlamalarında birinci isme tamlayan, ikinci isme de tamlanan denir.
Tamlayan Tamlanan
Kemal’in kalemi
Ağacın dalı
Yolun sonu
İsim tamlamalarında tamlayan (1.) isme getirilen –in (-ın, -un, -ün) ekine tamlayan eki, tamlanan (2.) isme getirilen –i (-ı, -u, -ü) ekine de tamlanan eki denir.
Kalem-in reng-i
Kapı-n-ın kol-u
İsim tamlamaları dörde ayrılır:
1. Belirtili İsim Tamlaması
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
3. Takısız İsim Tamlaması
4. Zincirleme İsim Tamlaması
1.Belirtili İsim Tamlaması
Tamlayanı –in (-ın, -un, -ün), tamlananı ise –i ( -ı, -u,-ü) ekini almış olan tamlamalara belirtili isim tamlaması denir.
Belirtili isim tamlamalarında tamlayan tamlananın kime, neye ait olduğunu gösterir.
Örnekler:
- Çocuklar, okulun bahçesinde toplandılar.
- Bazı uçaklar, sesin hızına ulaşmış.
- Adam, gözlerimin önünde yere yığıldı.
- Bizim eve gidelim. [Biz-im ev-(imiz)e gidelim] - Tamlanandaki ekler düşmüş olabilir. Tamlayan kelimesi de -in eki yerine Birinci tekil ve çoğul şahıslarda -im eki alabilir.
- Kardeşi geldi- (Onun) kardeş-i geldi. Tamlayan düşebilir. Bu durumlarda anlam kargaşasına düşmemek için dikkat etmek gerekir.
- Kardeşine rastladım. Kardeş kime ait "Onun kardeşi mi-Senin kardeşin mi?"
- Yeşil kazağın düşmesi- "Yeşil" kelimesi sıfattır. Sıfatlar tamlamanın türünü değiştirmez. Başka bir örnek: "Ali'nin yeşil topu" Burada olduğu gibi isim tamlamasında tamlayan veya tamlanın başına sıfat gelebilir.
- Arkadaşımızın da düşüncesini alalım. Bu cümlede olduğu gibi isim tamlamalarının arasıda sıfat harici kelimeler de girebilir. Burada "da" bağlaçtır.
- Sırtına Sakarya'nın Türk tarihi vurulur. - Sakarya'nın sırtı
- Sıkıntısı bitmeyecek mi bu dünyanın. - Dünyanın sıkıntısı
- Sakarya saf çocuğu masum Anadolu'nun.- Masum Anadolu'nun saf çocuğu tamlayan ve tamlanan aynı zamanda sıfat almış "masum ve saf" sıfatları
- tamlayan tamlanan
Not. Fiilimsiler isim tamlaması kurar mı?
- Suyun durgun akanından adamın yere bakanından kork.- "Suy-un akan-ı" Bu cümlede "akanından" kelimesi fiilimsidir. Fiilimsilerle isim tamlaması kurulmaz. Çünkü fiilimsilerde fiil özelliği daha baskındır. Olumsuzu düşünülebilir. pratik olarak "-ma-me" olumsuz ekini alabiliyorsa fiilimsidir ve tamlama yoktur. "akanından-akmayanından"
- Sarsıntının duyulduğu yerler belirlendi.- "sarsıntı -nın duyulduk-u" Bu cümlede "duyulduğu" kelimesi sıfat-fiildir. İsim tamlaması olmaz (1987 ÖYS)
- Ahmet'in konuşması çok beğenildi.- "Ahmet-in konuşma-sı" Bu cümledeki "konuşma" kelimesi fiilimsi değil isim özelliği kazanmıştır. ( Ahmet'in Konuşmaması çok beğenildi denilmez) Olumsuzu yapılamaz anlam bozulur. Dolayısıyla burada belirtili isim tamlaması vardır.
- Okulun girişi çok kalabalıktı. - Burada tamlama vardır. "giriş" kelimesi artık isimleşmiş fiilimsi değil
- Ahmet'in söz istemesi iyi oldu. - "isteme" fiilimsi değildir.
- Şiirin sevdirilmesi çok önemlidir.- "sevdirilmesi-sevdirilmemesi" fiilimsi özellği devam ediyor. Tamlama yoktur.
- Çocukların yetiştirilmesi önem arzediyor. -"yetiştirilmesi-yetiştirilmemesi" fiilimsi özelliği devam ediyor. Tamlama yoktur.
- Okuldaki çocuklardan biri kaybolmuş.- Bu cümlede "çocuklar-dan bir-i" isim tamlamasıdır. -dan eki -ın,-nın ilgi eki yerine kullanılmıştır.
- Öğretilenlerden bir kısmını yerine getirmiyor.- "öğretilenler-den bir kısm-ı" Bu cümle ve bir yukarıdaki cümlede görüldüğü gibi -den eki seçme yapar. Cümleleri "Okuldaki çocuklardan hepsi kaybolmuş." olmuyor çünkü seçme yok. "öğrettiklerimizden aksini yapıyor." olmuyor çünkü seçme yok
SORU: Aşağıdakilerden hangisi belirtili isim tamlaması değildir?
A) Odanın ışığı B) Derginin kapağı
C) Ev kapısı D) Gözlüğün camı
Cevap: c
2. Belirtisiz İsim Tamlaması
Tamlayanın ek almadığı, tamlananın ise –i (-ı, -u, -ü) ekini aldığı tamlamalara denir.
Örnek:
Arabamız dağ yolunda kaldı.
Sabahleyin yağmur sesiyle uyandık.
Televizyonda Uzay Yolu’nu seyrettik.
Not:1 "yel değirmeni" tamlamasına öğrenci sıfat tamlaması diyebiliyor. "Nasıl değirmen?" değil "ne değirmeni?" Ayrıca değirmen-i iyelik ekine bakarız. Tamlama ekini çıkardığımız zaman "Yel değirme" tamlama ortadan kalkıyor. Sıfat tamlamasından böyle bir şey olmaz.
Not:2 "koyun sürüsü" "güvercin bakışı" bu tamlamalara belirtili isim tamlaması diyen öğrenciler olabiliyor. "koy-un/güverc-in" kelimelerindeki -ın,-un eklerini ilgi eki gibi algılayabiliyor. Bunlar kelimenin kökünde olan asli hecelerdir.
Not:3 "Eski okul kapısı" "Eski /okul kapısı" "Eski" kelimesi sıfat, "okul kapısı" belirtisiz isim tamlamasıdır. Eski sıfatı sadece önüne geldiği okul kelimesinin değil "okul kapısı" olarak belirtisiz isim tamlamasının sıfatıdır. Onun için "Eski okul kapısı"
sıfat b.siz is.tm
"Eski okul-un / kapı-sı" tamlamsında ise eski sıfatı sadece tamlayanın sıfatıdır.
-------------------- ------------
tamlayan tamlanan
sıfat b.li isim.t
Not.4 Gök rengi kazağı vardı. "gök rengi kazak" (sıfat tam) - "yosun yeşili gözleri vardı." "yosun yeşili göz"(sıfat tamlaması)
sıfat isim sıfat isim
gök reng-i (belirtisiz is.tm) yosun yeşil-i (belirtisim isim.t)
t.yan t.nan t.yan t.nan
"Sevgi tadında kitaplar sevilir."
Gök rengi elbiseleri varmış.
yukarıdaki cümlelerde görüldüğü gibi belirtisiz isim tamlamaları sıfat tamlamasında sıfat görevinde kullanılabiliyor.
Not: 5 Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına kelime giremez. Kelime ancak tamlayanın önüne gelir.
"Dışişleri bakanı istifa etti." "Eski dışişleri bakan-ı " olabilir ama "dışişleri eski bakan-ı" olarak kullanılamaz
t.yan t.nan
Not:6 Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan tamlananın neyden yapıldığını bildirebilir.
- Biber turşusu
- çilek reçeli
- domates salçası
SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “belirtisiz isim tamlaması” vardır?
A) Öğretmenimiz dersin sonunda bize fıkra anlattı.
B) Öğrenciler otobüs durağında bekliyorlar.
C) Paralarını pantolonun cebine koydu.
D) Kötü alışkanlıklarını bırakmalısın.
ÇÖZÜM: A ve C seçeneğinde belirtili isim tamlaması, D seçeneğinde sıfat tamlaması, B seçeneğinde ise belirtisiz isim tamlaması vardır.
3.Takısız İsim Tamlaması
Hem tamlayanın, hem de tamlananın ek almadığı isimtamlamalarına denir.
Takısız isim tamlamalarında tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini belirtir.
Öğretmen, tahta masasını değiştirdi.
Arkadaşına ipek mendil hediye etmiş.
Saatinin kordonu altın kaplamaymış.
Tilki çocuk, beni yine kandırdı.
Takısız isim tamlamaları sıfat tamlamasıyla karıştırılmamalıdır. Tamlayan, sıfat tamlamalarında nitelik bildirirken, takısız isim tamlamalarında benzerlik veya yapılma bildirir.
Ölü deniz……………..Takısız isim tamlaması
Tilki çocuk…………...Takısız isim tamlaması
Çalışkan çocuk……….Sıfat tamlaması (nitelik bildiriyor)
Ölü adam……………..Sıfat tamlaması
4. Zincirleme İsim Tamlaması
En az üç ismin, birbirini anlam bakımından tamamlamalarıyla oluşan sözcük gruplarına zincirleme isim tamlaması denir.
Zincirleme isim tamlamalarında tamlayan ya da tamlanandan en az biri, başka bir isim tamlaması oluşturmuyorsa, bunlara zincirleme isim tamlaması denemez.
Tamlayan Tamlanan
Okul bahçesinin kapısı
B.siz isim tam.
……………………………………………………………..
Zincirleme İsim Tamlaması
Öğretmenin not defteri
B.siz isim. tam.
…………………………………………
Zincirleme İsim Tamlaması
Örnekler:
Tamlayan Tamlanan
Sınav sorularının cevapları
Kış mevsiminin başı
Türkiye’nin yüz akı
Adamın yüz rengi
Not: İsim tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına başka sözcükler de girebilir. Bunları zincirleme isim tamlamaları ile karıştırmayınız.
Türkiye’nin güzel ormanları
sıfat tamlaması
……………………………………………
Belirtili İsim Tamlaması
SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme isim tamlaması yoktur?
A) Ağrı Dağı’nın yüksekliği gözümü korkuttu.
B) Türkçenin önemli konularından biri Tamlamalar’dır.
C) İsim tamlamaları çok iyi öğrenilmelidir.
D) Maltepe Dersanesi’nin öğrencileri başarılı olmalıdır.
CEVAP:
A seçeneğinde “Ağrı Dağı’nın yüksekliği”
B seçeneğinde “Türkçe’nin konularından biri”
D seçeneğinde “Maltepe Dersanesi’nin öğrencileri” zincirleme isim tamlamasıdır.
C seçeneğinde “isim tamlamaları” ise belirtisiz isim tamlamasıdır.
UYARI
1. Şahıs zamirlerinin tamlayan olduğu tamlamalarda tamlayan düşebilir.
Evleri yanmış (onların evleri)
Çiçeklerini çok sevdim (senin çiçeklerini)
2. Daha çok şiirlerde tamlayanla tamlanan yer değiştirebilir.
Yaşıyor sandım, sahibini evin (evin sahibi)
Heyhat boşunaymış, ölmüş, artık dövün
3. İsim tamlamalarında tamlayanla tamlanan arasına farklı sözcükler girebilir.
Çiçeklerin kırmızı rengi beni etkiledi.
Sınıfın çalışkan öğrencileri kazandı.
İsim tamlamaları ile sıfat tamlamalarını karıştırmamak için kısaca sıfat tamlamasını da bir hatırlayalım
SIFAT TAMLAMALARI
Tamlayanı sıfat, tamlananı isim olan tamlamalardır.
* Sıfat çeşitlerinin tümü aynı zamanda birer sıfat tamlamasıdır. Sıfatın olduğu her yerde, sıfat tamlaması vardır.
Tamlayan Tamlanan
Soğuk hava
(sıfat) (isim)
……………………………………..
Sıfat Tamlaması
Yeşil ormanlar ( Niteleme sıfatı ile yapılmış )
Bazı insanlar ( Belgisiz sıfat ile yapılmış )
Şu bina ( İşaret sıfatı ile yapılmış )
İki iş ( Asıl sayı sıfatı ile yapılmış )
Birinci sıra ( Sıra sayı sıfatı ile yapılmış )
Beşer soru ( Üleştirme sayı sıfatı ile yapılmış )
Yarım elma ( Kesir sayı sıfatı ile yapılmış )
Hangi adam ( Soru sayı sıfatı ile yapılmış )
Kopkoyu renk ( Pekiştirilmiş sıfat ile yapılmış )
Büyükçe kutu ( Küçültülmüş sıfat ile yapılmış )
Sıfat tamlamaları ile takısız isim tamlamalarını birbirine karıştırmayınız. Sıfat tamlamalarında tamlayan sıfattır ve tamlananı renk, durum, biçim, sayı… vb. yönlerden niteler. Takısız isim tamlamalarında ise tamlayan isimdir ve tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini belirtir.
Yırtık kazak ( Sıfat tamlaması)
Yün kazak (Takısız isim tamlaması)
-ki eki eklendiği sözcüğü sıfat yapabilir.
Evdeki yabancı (Hangi yabancı?)
Çiçekteki yaprak (Hangi yaprak?)
SORU: Aşağıdaki mısraların hangisinde sıfat tamlaması vardır?
A) Dala kurmuş salıncak
B) Oğlandaki keyfe bak!..
C) Sen bilmezsin sevdayı
D) Çekenler bilir ancak
Cevap: B
Örnek 2: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim tamlaması kullanılmıştır?
A) Kardeşimin böyle bir şey yapacağını sanmıyordum.
B) Okulunun ne zaman açılacağını bile bilmiyordu.
C) Arkadaşının kitabını bulamayınca çok üzüldü.
D) Evinin düzenli olmasına özen gösterirdi.
E) Sarsıntının önce nerede duyulduğu öğrenilemedi.
(1987-ÖYS)
Çözüm: “Arkadaşının kitabı” sözleri C seçeneğinde ad tamlaması olarak kullanılmıştır. Diğer seçeneklerde bulunan “yapacağını”, “açılacağını”, “olmasına”, “duyulduğu” sözcükleri eylemsi olduğundan bu sözcüklerle oluşturulmuş söz grupları ad tamlaması değildir.
Cevap C
Örnek : “Bu resimdekilerden hangisinde belirtilmektedir?” cümlesinde geçen “-den” ekinin görevi, aşağıdakilerden hangisine uymaktadır?
A) Okuldan geliyorum.
B) Gelenlerden biri, kardeşimdir.
C) Kendisi uzaktan akrabamız olur.
D) Hepsinden önce ben geldim.
E) Gerçekten güzel işler yapmış.
(1981-ÖYS)
Çözüm: Örnek cümlede “resimdekilerden” sözcüğündeki “-den” eki, tamlayan eki yerine kullanılmıştır. Aynı durum B seçeneğinde “gelenlerden” sözcüğünde görülmektedir. Bu cümledeki “-den” ekinin yerine tamlayan eki (-in) getirilebilmektedir.
Cevap B
Örnek 4: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zincirleme ad tamlaması vardır?
A) Filmdeki olaylar İsviçre sınırında geçiyor.
B) Kitapları, türlerine göre ayırarak kitaplığa yer-leştirdim.
C) Gelecek yıl yaz tatilini Antalya’da geçireceğiz.
D) Sanatçı, ilk sergisini önümüzdeki hafta İstanbul’da açacakmış.
E) Serüven romanlarının okuyucusu her yıl biraz daha artıyor.
(1991 – ÖYS)
Çözüm: E seçeneğinde “Serüven romanlarının okuyucusu” söz grubu zincirleme ad tamlaması görevinde kullanılmıştır. A seçeneğinde “İsviçre sınırı”, C seçeneğinde “yaz tatili” sözleri belirtisiz ad tamlaması görevindedir. B ve D seçeneklerinde ad tamlaması kullanılmamıştır.
Cevap E
Örnek : Aşağıdaki dizelerin hangisinde, tamlananı tamlayandan önce söylenmiş bir belirtili ad tamlaması vardır?
A) Beni, sokağımıza dönen eski, tahta köprüden geçirin
B) Müjdeye koşsun komşu çocukları evimize
C) Sıcacık tarhana çorbasının içimiyle başlasın sabah
D) Kâğıtlarla camlarını örteyim pencerelerin
E) Eski, ılık akşamlar yağmurla çalsın kapımızı
(1999-ÖSS)
Çözüm: D seçeneğinde bulunan “pencerelerin camları” ad takımında, tamlanan (camları) tamlayandan (pencerenin) önce söylenmiştir.
Cevap D
Örnek: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tamlayanı düşmüş bir isim tamlaması vardır?
A) Önce kendi işini bitir, bana sonra yardım edersin.
B) Onların yeni aldıkları evi gördün mü?
C) Sen her zaman buraları çok sevdiğini söylemez miydin?
D) Bu cüzdanı kardeşi yolda bulmuş.
E) Söylendiğine göre bu yıl Ankara’da su sıkıntısı ol- mayacakmış. (1992-ÖYS)
Çözüm: D seçeneğinde bulunan “kardeşi” sözcüğünün tamlayanı olan “onun” adılı düşmüştür.
Cevap D
Örnek :“İsim tamlamalarında zamirler de tamlayan olur.”
Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uygun bir örnek vardır?
A) Onun kardeşi bu köyde öğretmenmiş.
B) Çeşmenin başında büyük bir kalabalık toplandı.
C) Yolcunun çantasını bulup getirmişler.
D) Kapının önünde yaşlı bir adam duruyordu.
E) Otobüs durağında bizden başka kimse yoktu.
(1991 – ÖYS)
Çözüm: A seçeneğinde bulunan “Onun kardeşi” sözleri belirtili ad tamlamasıdır. Bu tamlamanın tamlayanı olan “Onun” sözcüğü kişi adı lıdır.
Cevap A
İLGİLİ İÇERİK
