FİİLLER
• Okul – koş – kitap – bulut
• Sev – tut – hasta – ağla
• Sar – sil – kaz – göz
• Kuş – Ali – bilgi – hızlan
• Yukarıdaki sözcük dizelerindeki diğerlerinden farklı olan sözcükleri bulunuz.
• Farklı olan sözcüğün türünü belirtiniz.
• Pencereler açıktır.
• Uykumuzu işçilere bıraktık.
• Uyandırmayalım yorgun yatanları.
• Sahibiyiz bu saate denizin.
Yukarıdaki altı çizili sözcükleri inceleyiniz. Bu sözcüklerin cümleye katığı anlamı belirtiniz.
Fiil (Eylem) : Varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri veya içinde bulundukları durumları bir kipe (yani zamana veya bir dileğe) ve kişilere bağlayarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiillerin üç temel kuralı vardır:
• İş, hareket, oluş bildirir.
• Kök veya gövde halindeyken kip eklerini alabilir.
• Kök ve gövde halindeyken mastar eklerini (-mek, -mak) alabilir.
Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin yüklemi olan fiillerden hangisi “oluş” bildirmektedir?
• Sizi çok seviyoruz.
• Bir de şu soruyu çözsene.
• Çocuklar ne güzel de oynuyorlar.
• Sen ne kadar da büyümüşsün, ufaklık!
[Cevap: A’da sev(mek) için birine ihtiyaç vardır. B’de, çöz(mek) için soruya ihtiyaç vardır. Her iki fiil de kılış bildiriyor. C’de oyna(mak) durum bildirir. D’de ise büyü(mek) irademizin dışında olur, biz istediğimiz için büyümeyiz. Cevap D’dir. ]
Dikkat ! Bir kelimenin fiil olabilmesi için şu üç öğeyi bulundurması gerekir.
• Fiil tabanı
• Kip eki
• Şahıs eki
Örnek Soru: Çekimli fiiller aşağıdakilerden hangisini göstermez? (1989-AL)
A) Zaman B) Şahıs
C) Hareket ve oluş D) Yer
E) Durum
Çözüm : Sev – i – yor – um
İş-oluş-hareket Zaman Şahıs
Cevap D
A) Fiil Tabanı (Kök veya Gövde) : Fiilin kök veya gövdesi,başka bir ifadeyle kelimenin (-mek, -mak) eklenebilen en büyük parçasıdır.
• Okudum oku (mak)
• Kelime Kök Gövde Taban
• Sarardı = sarı > sarı+ ar >sarar(mak)
• Yaşıyorum= yaş > yaş +a >yaşa (mak)
• Çoğalmış = çok > çok+ al >çoğal (mak)
B) Kip Eki : Fiillerin yapılış amacını ve zamanını bildiren eklerle almış oldukları biçimine “kip” denir. Kipler iki grupta incelenir:
• Bildirme (Haber) Kipleri
• Dilek (Tasarlama) Kipleri
Şahıs Eki : Fiilin bildirdiği iş mutlaka canlı veya cansız bir varlık (özne) tarafından yapılır. İşte bu varlığa fiilin kişisi denir. Türkçe’de üç tanesi tekil, üç tanesi çoğul olmak üzere altı tane şahıs vardır.
• Ben....(Kendisi söz söyleyen)
• Sen....(Kendisine söz söylenilen)
• O......(Kendisinden bahsedilen)
• Dikkat: Fiilin bildirdiği şahısları aldıkları eklerden tanırız.
• Sevdi-m...(Ben), Sevmiş-sin ...(Sen)
FİİLLERDE KİŞİ
Birinci Kişi
Söz söyleyen kişi “ben”dir
• Tekil
– Yazdım
– Çalıştım
– Geliyorum
Söz söyleyen kişi “biz”dir
– Çoğul
– Yazdık
– Çalıştık
– Geliyoruz
İkinci Kişi
Kendine söz söylenen kişi “sen”dir.
– Geldin.
– Geleceksin.
– Okumuşsun.
Kendine söz söylenen kişiler “biz”dir.
– Geldiniz.
– Geleceksiniz.
– Okumuşsunuz.
Üçüncü Kişi
Kendisinden söz edilen kişi “o”dur.
– Gider.
– Diker.
– Gelmiş.
Kendisinden söz edilen kişiler “onlar”dır.
– Giderler.
– Dikecekler.
– Gelmişler.
• Birinci çoğul kişi:-k, -iz, (-lim)
• Geldi-k, gelir-iz, gele-lim
• İkinci çoğul kişi:-niz, -siniz
• Geldi-niz, gelir-siniz, okur-sunuz
• Üçüncü çoğul kişi:-ler , -sinler
• Gelir-ler, gel-sinler, öğren-sinler
Örnek Soru : Aşağıdakilerden hangisi çekimli fiil değildir?
A) Anlarım B) Anlamak
C) Anlamazsın D) Anlıyorum
E) Anla
Çözüm: Şimdi bu kelimelerde fiilin 3 temel öğesinin (taban, kip, şahıs) olup olmadığına bakalım:
• Anlarım (Fiil tabanı, geniş z., 1.t.ş.)
• Anlamazsın (Fiil tabanı, geniş zamanın olumsuzu, 2.tekil ş.)
• Anlıyorum (Fiil tabanı, şimdiki z., 1.tekil ş.)
• Anlamak (Mastar eki alan fiiller artık fiil değil fiilin ismidir ve isimlerde kip ve şahıs kavramı yoktur.) Cevap B’dir.
- Önceki
- Sonraki >>
