FİİLLER (EYLEMLER) - FİİLDE KİP ve KİŞİ

 FİİLLER

•          Okul – koş  – kitap – bulut

•          Sev – tut – hasta – ağla

•          Sar – sil – kaz – göz

•          Kuş – Ali – bilgi – hızlan

•            Yukarıdaki sözcük dizelerindeki diğerlerinden farklı olan sözcükleri bulunuz.

•          Farklı olan sözcüğün türünü belirtiniz.

•          Pencereler açıktır.

•          Uykumuzu işçilere bıraktık.

•          Uyandırmayalım yorgun yatanları.

•          Sahibiyiz bu saate denizin.

Yukarıdaki altı çizili sözcükleri inceleyiniz. Bu sözcüklerin cümleye katığı anlamı belirtiniz.

Fiil (Eylem) : Varlıkların yaptıkları işleri, hareketleri veya içinde bulundukları durumları bir kipe (yani zamana veya bir dileğe) ve kişilere bağlayarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiillerin üç temel kuralı vardır:

•          İş, hareket, oluş bildirir.

•          Kök veya gövde halindeyken kip eklerini alabilir.

•          Kök ve gövde halindeyken mastar eklerini (-mek, -mak) alabilir.

Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin yüklemi olan fiillerden hangisi “oluş” bildirmektedir?

•          Sizi çok seviyoruz.

•          Bir de şu soruyu çözsene.

•          Çocuklar ne güzel de oynuyorlar.

•          Sen ne kadar da büyümüşsün, ufaklık!

[Cevap: A’da sev(mek) için birine ihtiyaç vardır. B’de, çöz(mek) için soruya ihtiyaç vardır. Her iki fiil de kılış bildiriyor. C’de oyna(mak) durum bildirir. D’de ise büyü(mek) irademizin dışında olur, biz istediğimiz için büyümeyiz. Cevap D’dir. ]

Dikkat ! Bir kelimenin fiil olabilmesi için şu üç öğeyi bulundurması gerekir.

•          Fiil tabanı

•          Kip eki

•          Şahıs eki

Örnek Soru: Çekimli fiiller aşağıdakilerden hangisini göstermez? (1989-AL)

A) Zaman                        B) Şahıs                        

C) Hareket ve oluş      D) Yer

E) Durum

Çözüm :  Sev – i   – yor –    um

 İş-oluş-hareket   Zaman  Şahıs 

Cevap D

A) Fiil Tabanı (Kök veya Gövde) : Fiilin kök veya gövdesi,başka bir ifadeyle kelimenin (-mek, -mak) eklenebilen en büyük parçasıdır. 

•          Okudum   oku (mak)

•          Kelime        Kök             Gövde              Taban

•          Sarardı     = sarı  >   sarı+ ar >sarar(mak)

•          Yaşıyorum= yaş  >   yaş +a      >yaşa (mak)

•          Çoğalmış  = çok  >   çok+ al              >çoğal (mak)

B) Kip Eki : Fiillerin yapılış amacını ve zamanını bildiren eklerle almış oldukları biçimine “kip” denir. Kipler iki grupta incelenir:

•          Bildirme (Haber) Kipleri

•          Dilek (Tasarlama) Kipleri

Şahıs Eki : Fiilin bildirdiği iş mutlaka canlı veya cansız bir varlık (özne) tarafından yapılır. İşte bu varlığa fiilin kişisi denir. Türkçe’de üç tanesi tekil, üç tanesi çoğul olmak üzere altı tane şahıs vardır.

•          Ben....(Kendisi söz söyleyen)

•          Sen....(Kendisine söz söylenilen)

•          O......(Kendisinden bahsedilen)

•          Dikkat: Fiilin bildirdiği şahısları aldıkları eklerden tanırız.

•          Sevdi-m...(Ben), Sevmiş-sin ...(Sen)

FİİLLERDE KİŞİ

Söz söyleyen kişi “ben”dir

•          Tekil

–         Yazdım

–         Çalıştım

–         Geliyorum

Söz söyleyen kişi “biz”dir

–          Çoğul

–         Yazdık

–         Çalıştık

–         Geliyoruz

Kendine söz söylenen kişi “sen”dir.

–         Geldin.

–         Geleceksin.

–         Okumuşsun.

Kendine söz söylenen kişiler “biz”dir.

–         Geldiniz.

–         Geleceksiniz.

–         Okumuşsunuz.

Kendisinden söz edilen kişi “o”dur.

–         Gider.

–         Diker.

–         Gelmiş.

Kendisinden söz edilen kişiler “onlar”dır.

–         Giderler.

–         Dikecekler.

–         Gelmişler.

•          Birinci çoğul kişi:-k, -iz, (-lim)

•          Geldi-k, gelir-iz, gele-lim

•          İkinci çoğul kişi:-niz, -siniz

•          Geldi-niz, gelir-siniz, okur-sunuz

•          Üçüncü çoğul kişi:-ler , -sinler

•          Gelir-ler, gel-sinler, öğren-sinler

Örnek Soru : Aşağıdakilerden hangisi çekimli fiil değildir?

A) Anlarım              B) Anlamak

C) Anlamazsın            D) Anlıyorum

E) Anla

Çözüm: Şimdi bu kelimelerde fiilin 3 temel öğesinin (taban, kip, şahıs) olup olmadığına bakalım:

•          Anlarım (Fiil tabanı, geniş z., 1.t.ş.)

•          Anlamazsın (Fiil tabanı, geniş zamanın olumsuzu, 2.tekil ş.)

•          Anlıyorum (Fiil tabanı, şimdiki z., 1.tekil ş.)

•          Anlamak (Mastar eki alan fiiller artık fiil değil fiilin ismidir ve isimlerde kip ve şahıs kavramı yoktur.) Cevap B’dir.

FİİLLERDE KİP EKLERİ

•          Görülen,(Bilinen) Geçmiş Zaman

•          Öğrenilen(Duyulan) Geçmiş Zaman

•          Şimdiki Zaman

•          Gelecek Zaman

•          Geniş Zaman

Yavru kedi sobanın yanına yavaşça sokuldu.Kıvrılıp hemen uyudu.Arkasından Tuna odaya girdi.Soğuğun etkisiyle o da sobanın yanına koştu.Ama yavru kediyi görmedi.Farkında olmadan kuyruğuna bastı.Küçük kedi can acısıyla fırlayıp kaçtı. Tuna bunu görünce çok üzüldü.

•          Yukarıdaki olayın zamanı hakkında ne söyleyebiliriz?

•          Altı çizili sözcüklerin türünü söyleyiniz.

•          Bu sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.Ortak özelliklerini belirtiniz.

•          Görünen (-di’li) Geçmiş Zaman: Geçmişte yaşadığımız veya gördüğümüz fiilleri anlatmak için kullanılır. Fiil tabanına –di eki getirilerek yapılır. Bu yüzden di’li geçmiş zaman kipi de denir.

Fiil Tabanı  -dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü     şahıs eki

Sev                  di                                         m

Yaz                    dı                                    n

Oku                 du                                      -------

Git                     ti                                     k

Sat                     tı                                     nız

Uç                        tu                                 lar

•          Misafirler dün geldi.

•          Dün akşam gitti.

•          Ayağı kaydı,düştü.

•          Ayşe’yi dün gördüm.

•          Onunla tanıştın.

Fiilin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir.Bu kipte fiil konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-dı,-di,-du,-dü,(-tı,-ti,-tu,-tü)’ekleriyle yapılı

Eskiden bu köyde güzel bir kız yaşarmış.Sapsarı saçları masmavi gözleri varmış.Gören herkes güzelliğine hayran kalırmış.Zeynep kızın güzelliği komşu köylerde de konuşulurmuş.Karşıdaki köyün kötü kalpli  beyi de bunu tez zamanda öğrenmiş.Kızın hemen huzuruna  getirilmesini buyurmuş... 

•          Yukarıdaki olayın zamanı ile ilgili ne söyleyebiliriz.

•          Olayın anlatıcısı olayı görmüş müdür?

•          Altı çizili sözcükleri ve aldıkları ekleri inceleyiniz.Sizce bu ekler ne görev üstlenmişlerdir.

•          2. Öğrenilen (-miş’li) Geçmiş Zaman Kipi : Fiilin, önceden gerçekleştiğini bildirir. Ancak söyleyen fiilin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur. Fiil tabanına –miş eki getirilerek yapılır.

Fiil Tabanı    >     -mış,-miş,-muş,-müş   >       Şahıs Eki

Sev                                 miş              im

Kazan                           mış                               sın

Kork                        muş                                 ----

•          B)Öğrenilen (miş’li) Geçmiş Zaman

•          Dün beni sormuş.

•          Ondan borç para istemiş.

•          Ağustosta Kars’a kar yağmış.

•          Annesi yardım etmiş.

•          Dün akşam sinemaya gitmişler.

Fiil kök ya da gövdelerine ‘-miş,-mış,-muş,-müş’ ekleri getirilerek yapılır.Eylemin yapıldığı başkasından öğrenilmiştir.Bu kipte başkasından duyma söz konusu olduğundan bu kip öğrenilen geçmiş zaman olarak adlandırılır.

•          NOT: ‘-MİŞ’ eki her zaman başkasından duyulma anlamı taşımaz.

Yemek çok güzel olmuş.         

 Ders çalışırken uyuya kalmışım

•          Sana bu mektubu Antalya’dan yazıyorum. Burada günlerim çok güzel geçiyor.Hemen hemen her gün denize  gidiyorum. Denizin o güzel kokusunu içime çekiyorum.Sonsuz maviliğe bakarak hayallere dalıyorum.

•          Yukarıdaki anlatılanların gerçekleşme zamanı ile ilgili ne söyleyebiliriz.

•          Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.

•          Ortak özelliklerini belirtiniz.

3.Şimdiki Zaman Kipi: Fiilin şu an gerçekleşmekte olduğunu bildirir.Fiil tabanına

 (-yor) eki getirilir. 

•          Sev -(i) - yor  - um 

•          Dikkat: - ( ) yor eki kendinden önceki geniş sesliyi (a, e) daraltır.

•          Gör - me – yor – um > Görmüyorum.

•          Dikkat: Şimdiki zaman anlamı –mekte, -makta ekiyle de sağlanabilir.

•          Ders çalışıyorum  / Ders çalışmaktayım.

•          1.   Tekil şahıs:         çalış-ı-yor-um

•                 2. Tekil şahıs:         çalış- ı-yor-sun

•                 3. Tekil şahıs:         çalış- ı-yor

•                 1. Çoğul şahıs:        çalış- ı-yor-uz

•                 2. Çoğul şahıs:        çalış- ı-yor-sunuz

•                 3. Çoğul şahıs:        çalış- ı-yor-lar

  Not: Fiile şimdiki zaman anlamı veren bir diğer ek de    “-mekte, -makta” ekidir.

•                Örnek: koş-makta-yım, koş-makta

ŞİMDİKİ ZAMAN

•          Bahçede meyve topluyor.

•          Salonda milli maçı izliyorlar.

•          Orhan içeride kitap okuyor.

•          Kitaptaki testleri çözüyorum

•          Sizi dikkatle dinliyorum

Eylemin yapılma anı ile söylenme anı bir olan zamandır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-yor’ ekiyle yapılır.

NOT:Şimdiki zaman ‘-makta,-mekte’ ekiyle de yapılır.

•          Kardeşim içeride ders çalışıyor.

•          Kardeşim içeride ders çalışmakta.

•          Müzik dinlemekteyim.

Geleceğe dair birçok hayalim var.Öncelikle eğitimimi tamamlayacağım.Doktor olup hastaları iyileştireceğim.Kazandığım paralarla köyüme bir okul yaptıracağım.

•          Yukarıdaki altı çizili sözcüklerin aldığı ekleri inceleyiniz.

Bu eklerin sözcüğe kattığı anlamı belirtiniz.

4.Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerçekleşeceğini bildirir. Fiil tabanına –ecek, -acak getirilerek yapılır.

Fiil Tabanı                 -ecek/-acak                 şahıs eki

Sev                                eceğ                  im

Anla       y                 acak                      sın

Bekle       y                 ecek                       .....

Çalış                          acağ                      ız    

Başar                         acak                      sınız

Gör                            ecek                       ler

1. Tekil şahıs:         çalış-acak-ım

       2. Tekil şahıs:         çalış-acak-sın

       3. Tekil şahıs:         çalış-acak

       1. Çoğul şahıs:        çalış-acak-ız

       2. Çoğul şahıs:        çalış-acak-sınız

       3. Çoğul şahıs:        çalış-acak-lar

Uyarı: gelecek zamanın 1.tekil ve 1. Çoğul şahıs çekimlerinde “acak,-ecek” eklerindeki “k” sesi yumuşayarak “ğ” sesine dönüşür. Örnek: gel-eceğ-im, yap-acağ-ız

GELECEK ZAMAN

•          Yarın fabrikaya erken gideceğiz.

•          Annem bu habere çok üzülecek.

•          Sorularınızı yanıtlayacağım

•          Seni otobüs durağında bekleyeceğiz.

•          Bugün kitap okuyacağım.

Fiil kök ya da gövdelerine ‘-acak,-ecek’ eki getirilerek yapılır.Bu kip fiilin söylendiği andan sonra yapılacağını anlatır.Eylem önce söylenir sonra da gerçekleştirilir.

NOT:1.tekil ve 1.çoğul şahısta ‘k’ sesinin yumuşayarak ‘ğ’ ye dönüştüğüne dikkat etmemiz gerekir.

Sabahları uyanınca penceremi açar dışarı bakarım.Eğer kar yağmışsa sevinçle bahçeye fırlarım.Hemen bir kardan adam yapmaya koyulurum.Sonra annem bana seslenir.Elimi yüzümü yıkayıp kahvaltıya gelmemi söyler.Kahvaltıdan sonra giyinip okuluma arkadaşlarıma koşarım. 

•          Yukarıdaki olayın gerçekleşme zamanı ile ilgili kesin bir şey  söyleyebilir miyiz?

•          Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.

•          Bu ekler sözcüklere nasıl bir anlam yüklemiştir?

5. Geniş Zaman Kipi: Fiilin her zaman yapıldığını veya yapılabileceğini bildirir. Fiil tabanına –( )r eki getirilerek yapılır.

•           Fiil tabanı        +      [-( ) r ]        +     şahıs eki 

•            Sev                -e-          r                             im

•            gül                 -e-          r                             sin 

•          DİKKAT : Geniş zamanın olumsuzu yapılırken

(–r) kullanılmaz. Yerine –me, -ma, -mez, -maz kullanılır.

•          Severim  / Sevmem

 Anlarız  /  anlamayız

1. Tekil şahıs:         çalış-ır-ım

       2. Tekil şahıs:         çalış-ır-sın

       3. Tekil şahıs:         çalış-ır

       1. Çoğul şahıs:        çalış-ır-ız

       2. Çoğul şahıs:        çalış-ır-sınız

       3. Çoğul şahıs:        çalış-ır-lar

GENİŞ ZAMAN

•          Su yüz derecede kaynar.

•          Sen işini bilirsin.

•          Her gidişimizde bizi çok iyi karşılar.

•          Biz Ankara’ya her yıl geliriz.

•          Seni çok sever.

•          Her yaz tatile gider.

NOT:Geniş zamanın olumsuzunda ek ‘-maz,-mez’ biçimindedir.

•          Kitap okur.

•          Kitap okumaz.

•          Görünen köy kılavuz istemez

•          İşin yapılıp yapılmadığını, oluşun olup olmadığını öğrenmek amacıyla kullanılan fiil biçimine soru fiili denir.

•          Soru anlamı mi (mı,mu,mü) ekiyle sağlanır.Soru eki genellikle kişi ekinden önce gelir.

•          Örneğin:okuyor mu? Soracak mı? Geldi mi?

•          Bu konuyu anlamadın mı?

•          Sınavı kazanmak istemez misiniz?

•          Bir işin, bir oluşun, bir hareketin yapıldığını ya da yapılması gerektiğini bildiren fiillere olumlu fiil denir.

•          Bahçedeki çiçekleri toplamış.

•          Rüyasında annesini görmüş.

•          Pazara gidecekler ve alışveriş yapacaklar.

•          İşin, hareketin, oluşun meydana gelmediğini, eylemin yapılmayacağını bildiren fiillerdir.Eylem olumsuzluk eki ‘-me,-ma’ yı alır.

•          Annesi onu dinlemedi.

•          Ödevlerini yapmamış.

Örnek Soru: “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur”  Cümlesindeki fiillerin zamanı hangi seçenekte doğru verilmiştir?

•          Şimdiki zaman-geniş zaman

•          Geniş zaman-geniş zaman

•          Gelecek zaman-gelecek zaman

•          Geçmiş zaman-geçmiş zaman

Çözüm: kavuş-maz / kavuş-ur  (her zaman)

                  (geniş zaman)

•          (Geniş zamanın olumsuzu –mez, -maz, veya –me, -ma ile yapılır)

Mustafa Kemal’i düşünüyorum

 Yeleleri alevden a bir ata binmiş.

 Aşıyor yüce dağları, engin denizleri.

 Altın saçları dalgalanıyor rüzgarda

 Işıl ışıl yanıyor mavi gözleri.

                             ÜMİT YAŞAR OĞUZCAN

•          Yukarıdaki şiirde kaç eylem vardır.Hangi zamana göre çekimlenmişlerdir?

DİLEK KİPLERİ

•          Ödevini yemekten önce yapasın.

•          Ödevini yemekten önce yap.

•          Ödevini yemekten önce yapmalısın.

•          Ödevini yemekten önce yaparsan, diziyi izleyebilirsin.

Yukarıdaki cümleleri anlam bakımından inceleyiniz.Eylemlerdeki hangi ekler cümlede anlam değişikliğine sebep olmuştur?

Bu cümlelerde belli bir zaman kavramı var mı?

•          Bu sınavı kazanmalıyım.

•          Bu gece yola çıkacaklar.

•          Sana mektup gönderdim.

•          Odasında ders çalışıyor.

•          Yukarıdaki eylemlerden hangisinin yapılış zamanı belli değildir?

•          Bu eylemde zaman bildiren ek yerine hangi ek gelmiştir?

Bu ek cümleye nasıl bir anlam yüklemiştir?

•          ……………:-Buradaki bütün dosyaları incele.Sonra bunlarla ilgili olarak bana rapor ver.

•          ……………: -Önce yemeğe çıksam, sonra söylediklerinizi yapsam olmaz mı?

•          …………….:-Hayır.Bu söylediklerimi şimdi yapmalısın.Toplantı iki saat sonra.

•          ……………..:-Peki, hemen dosyaları incelemeye başlayayım.Size raporu sunayım.Sonra da öğle yemeğine çıkayım.

•                      Yukarıdaki diyaloğu inceleyiniz. Sizce konuşanlardan hangisi patron, hangisi işçidir?

•                      Bunu hangi ifadelerden anladınız?

•                      Altı çizili eylemlerin aldıkları ekleri ve bu eklerin cümleye kattığı anlamı inceleyiniz.

O halde eylemde zaman bildirmeyen, eyleme istek, emir, şart ve gereklilik anlamlarını yükleyen bu eklere ne isim verebiliriz?

DİLEK KİPLERİ

İstek bildiren kiplerdir. İstek eki “-a,-e”dir.

       1. Tekil şahıs:         çalış-a-yım

       2. Tekil şahıs:         çalış-a-sınız

       3. Tekil şahıs:         çalış-a

       1. Çoğul şahıs:        çalış-a-lım

       2. Çoğul şahıs:        çalış-a-sınız

       3. Çoğul şahıs:        çalış-a-lar

•          Seni hiç unutmayacağımı bilesin.

•          Biraz daha oyalanırsan okula geç kalacaksın.

•          Bu formu hemen doldurmalısın.

•          Boş vakitlerinde annene yardım ediyormuşsun.

•          Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olmasına dair istek söz konusudur?

•          Bu cümlede “istek” hangi ekle sağlanmıştır?

•          İstek Kipi : Eylem kök ya da gövdelerine “-a, -e” eki getirilerek yapılır.

1.   Getirildiği eyleme istek anlamı verir.

•          Örnek : Akşama ben de size geleyim.

2.    İsteğin yanı sıra öğüt ve gereklilik anlamı verir.

•          Örnek : Kimsesizlere yardım edelim. (Öğüt)

            Derslerimize düzenli çalışalım. (Gereklilik)

•          İstek kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.

Fiillere şart anlamı katan kiptir. Şart eki      “-sa,-se”dir.

       1. Tekil şahıs:         çalış-sa-m

       2. Tekil şahıs:         çalış-sa-n

       3. Tekil şahıs:         çalış-sa

       1. Çoğul şahıs:        çalış-sa-k

       2. Çoğul şahıs:        çalış-sa-nız

       3. Çoğul şahıs:        çalış-sa-lar

•          Sen gülersen ben de gülerim.

•          Muhakkak onu aramalısın.

•          Bu sabah trene biniyor.

•          Geleceğini sana söylemedi mi?

•          Yukarıdaki cümlelerin hangisinde bir şeyin olması şarta bağlıdır? 

•          Bu şart anlamı eylemdeki hangi ek ile sağlanmıştır?

Dilek – Şart Kipi : Eylem tabanlarına “-sa, -se” ekinin getirilmesiyle yapılır.

1.    Eyleme dilek anlamı verir.

•          Ben de seninle gelsem.

•          Tiyatroya değil de, sinemaya gitsek.

2.    Koşul anlamıyla kullanılır.

•          Bu işi başarırsa, güvenimi kazanır.

•          Giderse, bir daha dönmez.

Dilek-şart kipinin kişilere göre çekimi şöyledir

Fiilin yapılması gerektiğini anlatan kiptir. Gereklilik eki “-malı,-meli”dir.

       1. Tekil şahıs:         çalış-malı-y-ım

       2. Tekil şahıs:         çalış-malı-sın

       3. Tekil şahıs:         çalış-malı

       1. Çoğul şahıs:        çalış-malı-y-ız

       2. Çoğul şahıs:        çalış-malı-sınız

       3. Çoğul şahıs:        çalış-malı-lar

•          Birlikte sinemaya gitmişler.

•          Bu sene bahar erken gelecek.

•          Sesini bir kez daha duysam.

•          Emniyet kemeri takmalısınız.

•          Yukarıdaki cümlelerin hangisinde eylemin kesinlikle yapılması gerektiği belirtiliyor?

•          Bu anlam eylemdeki hangi ekle sağlanmıştır.

•          Gereklilik Kipi :  Eylem kök ya da gövdelerine

“-malı, -meli” ekinin getirilmesiyle yapılır.

•          Eylemin yapılması, olması gerektiğini bildirir. Bu anlam, “gerek, lazım, icap etmek” sözcükleriyle de sağlanır.

•          Onunla hemen konuşmalıyım.

•          Bu işi yarına bitirmeliyiz.

Gereklilik kipinin kişilere göre çekimi şöyledir.

    Fiilin yapılması gerektiğini emir şeklinde bildiren çekimdir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.

       1. Tekil şahıs:          -------------

       2. Tekil şahıs:         çalış

       3. Tekil şahıs:         çalış-sın

       1. Çoğul şahıs:        -------------

       2. Çoğul şahıs:        çalış-ın (çalış-ınız)

       3. Çoğul şahıs:        çalış-sın-lar

•          Burada sigara içmemelisiniz.

•          Ödevini yapsın.

•          Seni görseydim,selam vermez miydim?

•          Öğretmenini dikkatlice dinleyesin.

Yukarıdaki cümlelerin hangisinde emir anlamı vardır? 

•          Emir (Buyurma) Kipi : Emir kipinin eki yoktur. Bu nedenle I. ve çoğul kişilerde emir kipinin çekimi olmaz. Çünkü kişiler kendi kendilerine emredemezler. Emir kipine II. Tekil kişi dışında kişi ekleri getirilebilir.

1.  Eylemin yapılmasını emir biçiminde belirtir.

•          Derslerini bitirir bitirmez yat. (Olumlu emir)

•          Eve zamanında gelin.           (Olumlu emir)

•          Dışarı çıkmayın.                             (Olumsuz emir)

2.  Bazen dilek anlamıyla kullanılır.

•          Tanrım, bana yardım et.

•          Dünyada hiç aç insan olmasın.

ZAMANLARINA GÖRE FİİLLER

•          Sınava dün girdik.

•          Biz film başlamadan gelmiştik.

•          At dört nala koşuyordu.

•          Senin geldiğini önce o görmüş.

•          Yukarıdaki cümleleri inceleyiniz.Fiillerin hangi zamanda gerçekleştiğini belirtiniz.

•          Hangi cümleler birden fazla zaman eki almıştır?

1. Öğrenilen geçmiş z.
2. Görülen geçmiş z.
3. Şimdiki z.
4. Gelecek z.
5. Geniş z.

                        Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirilmesiyle oluşur.

        Basit zamanlı fiillerde, kip ekinden sonra kişi ekleri getirilir.

ÖRNEK:

•          Söylediklerimi sessizce dinledi.

•          Odasında ders çalışıyor.

Seni görmeye mutlaka geleceğim.

Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra;  idi (-dı,-di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü), -imiş (-mış, -miş, -muş, -müş), ise (-sa, -se) ek-fiilleri getirilerek oluşur.

                        Bazı kaynaklarda birleşik zamanlı fiiller, “iki kip eki almış” fiil olarak da tanımlanır.

                        Üç grupta incelenir.

•          Onun okuduklarını saatlerce dinlerdi.

•          Daha önce hiç böyle bir ses duymamıştı.

•          Neredeyse merdivenlerden düşecekti.

•          Kolileri buraya koymuştuk.

•          Yukarıdaki cümlelerdeki yüklemlerin aldığı ekleri inceleyiniz.Hepsinde ortak olan eki söyleyiniz.Bu ek cümleye nasıl bir anlam katmıştır.

Hikaye (öyküleme) birleşik zaman

Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir

kip eki getirildikten sonra “idi” (-dı, -di, ...)

getirilerek oluşturulur.

     Gel-    i   -    r  -   di

       fiil k.     Yard.ses Geniş z.  Hikaye b.z.

    gel-  i   -    yor   -  du  -    m  

    Fiil k.   Yard.ses  şim.z.e.    Hikaye b.z.  1.t.ş.e.

•          Eskiden şiirler yazarmış.

•          Sınıfta kitap okuyormuş.

•          Bu çalışmayı daha önce yapmalıymışız.

•          Toplantıya biraz geç katılacakmış.

•          Yukarıdaki cümlelerdeki yüklemlerin aldığı ekleri inceleyiniz.Hepsinde ortak olan eki söyleyiniz.Bu ek cümleye nasıl bir anlam katmıştır.

Rivayet  birleşik zaman:

•          Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir kip eki getirildikten sonra “imiş” (-mış, -muş...) getirilerek oluşturulur.

•           Gel  -    i   -     r      -   miş

          Fiil k.       Yard.ses.  Geniş z.      Rivayet b.z.

•           Gel   -     miş      -    miş

          fiil k.           Öğrenilen g.z.     Rivayet b.z. 

•          Ödevinizi yaparsanız, dışarı çıkabilirsin.

•          O kitabı okuduysan diğerini vereyim.

•          Oraya gitmişse, telefonu kapalıdır.

•          Yukarıdaki cümlelerdeki altı çizili sözcüklerin aldığı ekleri inceleyiniz. Hepsinde ortak olan eki söyleyiniz.Bu ek cümleye nasıl bir anlam katmıştır.

•          Şart (Koşul) Birleşik Zaman:

•                                  Fiil kök veya gövdelerine herhangi bir

•          kip eki getirildikten sonra “ise” (-se, -sa

•          getirilerek oluşturulur:

   Gel  -  i  -      r      -  se

        fiil k.      Yard.ses geniş z.e.   Sart b.z.

   Gel   -   miş   -   se    -     m

 fiil k.        Öğrenilen g.z.   Şart b.z.       1.t.ş.e

•          Narlı Dağı’nın üstünde ak buluttan şaha kalkmış kocaman bir at dört nala koşuyordu. Dağı atlayacaktı neredeyse. Kulaklarını dikmişti, başını ileri uzatmıştı.Bacakları toza dumana karışmıştı.Kuyruğu bir tutam dağılmıştı gökyüzüne.Gözleri büyüdü.Ağzı açıldı kendiliğinden.Ooov… diye bir ses çıkardı.

    Ahmet  kapının önüne dikilip baktı. Kalbi küt küt vurdu göğsünde. Amma güzel attı ha! Hem ne kadar büyük.Koca dağın üstünü boydan boya doldurmuş.

KONU ANLATIM VİDEOSU (FİİLLER) ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )