RECAİZADE MAHMUD EKREM'İN TİYATROCULUĞU
Tanzimat Edebiyatı’nın ikinci dönem sanatçılarından Recaizâde Mahmut Ekrem, roman, hikâye, şiir gibi türlerin yanında tiyatro türünde de eser vermiştir. Recaizâde Mahmut Ekrem’in tiyatro eserlerindeki en büyük başarısı, sahne dilinde gösterdiği büyük gelişmedir. Diyaloglardaki doğallık, Namık Kemal’in tiyatrolarına göre çok daha ileridir.
Recaizâde Mahmut Ekrem, ilk tiyatro denemesini, Afife Anjelik adlı eseri ile yapmıştır. Afife Anjelik’te kocasının yokluğu sırasında uşağının saldırılarına karşı direnmiş genç bir kadının hikâyesini anlatmıştır. Dört perdelik ve şahısları Fransız olan bu eser, basit bir dramdır.
Fransız yazarı Chateaubriand (Şatobriyan)’ın Atala yahut Amerika Vahşileri adlı romanını tercüme etmiş, aynı eseri bir de tiyatroya adapte ederek ayrı bir eser olarak yayınlamıştır. Bu eserin önsözünde, Afife Anjelik’in “ilk Türkçe dram” olduğunu belirtmiştir. Atala adaptesi, edebiyatımızda bu yolda yapılmış bir ilk çalışmadır. Recaizâde Mahmut Ekrem bu eserinde, Afife Anjelik’e göre tiyatro tekniğini çok daha iyi kavramaya başladığını göstermiştir.
Yazar Atala ile kazandığı birikimi ve tiyatro tekniğine hâkimiyeti Vuslat’ta daha da artmıştır. Recaizâde Mahmut Ekrem, Vuslat'ta Namık Kemal’in daha önce yayımlanan Zavallı Çocuk adlı tiyatrosunda işlediği, evlenmede ana-babanın değil, evlenecek olanların söz sahibi olması gerektiği şeklindeki küçük bir sosyal konuyu ele almıştır. Bununla beraber Vuslat için daha sonra yazdığı Muhsin Bey hikâyesinin bir tasarısı denebilir. Nitekim Vuslat’taki kahramanın adı da Muhsin’dir.
Vuslat’ın ön sözünde Recaizâde Mahmut Ekrem, tiyatro türünde gücünü göstermek için, kendine millî bir tiyatro yazması gerektiği söylendiğini ve bu öneriye uyup, bir millî tiyatro denemesi olarak Vuslat’ı yazdığını belirtmiştir. Ancak, Vuslat’ın Namık Kemal’in Zavallı Çocuk’taki sosyal konuyu tekrar etmesi ve karakterlerin arasında da bazı benzerlikler bulunması, eserin değerini oldukça azaltmıştır.
Recaizâde Mahmut Ekrem öldükten sonra basıldığı için yazılış tarihi belli olmayan ve anlatılan olayı Hintçeden Fransızcaya çevrilen “Bin Bir Gündüz Hikâyelerinden alan “Çok Bilen Çok Yanılır” adlı komedisinde modern tiyatro eserinin bütün özelliklerini gerçekleştirmiştir. “Çok Bilen Çok Yanılır” adlı dört perdelik bu eser, töre komedisinin en başarılı olanıdır. Recaizâde Mahmut Ekrem bu eserini, Moliere’le Ahmet Vefik Paşa çizgisinde geliştirmiştir. Bu eserinin önsözünde açıkladığı tiyatro ile ilgili görüşleri, Namık Kemal’in tiyatro anlayışının aşağı yukarı bir tekrarıdır.
