AHMET KABAKLI AÇIKLAMASI
Görüp ahkâm-ı asrı münharif sıdk u selâmetten
Çekildik izzet ü ikbal ile bâb-ı hükûmetten
Usanmaz kendini insan bilenler halka hizmetten
Mürüvvet-mend olan mazluma el çekmez iânetten
Hakîr olduysa millet, şânına noksan gelir sanma
Yere düşmekle cevher, sâkıt olmaz kadr-ü kıymetten
Vücûdun kim hamir-i mâyesi hâk-i vatandandır
Ne gâm râh-ı vatanda hak olursa cevr ü mihnetten.
Muini zâlimin dünyada erbâb-ı denaettir
Köpektir zevk alan, sayyâd-ı bi-insâfa hizmetten
Hemen bir feyz-i bâkî terk eder bir zevk-i fânîye
Hayatın kadrini âli bilenler, hüsn-i şöhretten.
Nedendir halkta tul-i hayata bunca rağbetler
Nedir insana bilmem menfaat hıfz-ı emanetten.
Cihanda kendini her ferdden alçak görür ol kim
Utanmaz kendi nefsinden de ar eyler melametten
Felekten intikam almak, demektir ehl-i idrâke
Edip tezyid-i gayret müstefid olmak nedâmetten
Durup ahkâm-ı nusret ittihâd-ı kalb-i millette
Çıkar âsâr-ı rahmet, ihtilaf-ı rey-i ümmetten
Eder tedvîr-i âlem bir mekînin kuvve-i azmi
Cihân titrer sebât-ı pây-ı erbâb-ı metânetten
Kaza her feyzini her lutfunu bir vakt için saklar
Fütur etme sakın milletteki za’f u betaetten
Değildir şîr-i der-zencire töhmet acz-i akdamı
Felekte baht utansın bi-nasib- erbab-ı himmetten
Ziya dûr ise evc-i rif’atinden iztırâridir
hicâb etsin tabiat yerde kalmış kabiliyetten
Biz ol nesl-i kerîm-i dûde-i Osmaniyânız kim
Muhammerdir serâpâ mâyemiz hûn-ı hamiyetten
Biz ol âl-i himem erbâb-ı cidd ü içtihâdız kim
Cihangirâne bir devlet çıkardık bir aşiretten
Biz ol ulvi-nihâdânız ki meydân-ı hamiyette
Bize hâk-i mezar ehven gelir hâk-i mezelletten
Ne gam pür âteş-i hevl olsa da gavgâ-yı hürriyet
Kaçar mı merd olan bir can için meydân-ı gayretten
Kemend-i can-güdâz-ı ejder-i kahr olsa cellâdın
Müreccahtır yine bin kerre zencîr-i esâretten
Felek her türlü esbâb-ı cefasın toplasın gelsin
Dönersem kahbeyim millet yolunda bir azîmetten
Anılsın mesleğimde çektiğim cevr ü meşakkatler
Ki ednâ zevki âlâdır vezâretten sadâretten
Vatan bir bî-vefâ nâzende-i tannâza dönmüş kim
Ayırmaz sâdıkân-ı aşkını âlâm-ı gurbetten
Müberrâyım recâ vü havfden indimde âlidir
Vazifem menfaatten hakkım agrâz-ı hükümetten
Civânmerdân-ı milletle hazer gavgâdan ey bidâd
Erir şemşîr-i zulmün âteş-i hûn-i hamiyetten
Ne mümkün zulm ile bidâd ile imhâ-yı hürriyet
Çalış idrâki kaldır muktedirsen âdemiyetten
Gönülde cevher-i elmâsa benzer cevher-i gayret
Ezilmez şiddet-i tazyikten te’sir-i sıkletten
Ne efsunkâr imişsin ah ey didâr-ı hürriyet
Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten
Senindir şimdi cezb-i kalbe kudret setr-i hüsn etme
Cemâlin ta ebed dûr olmasın enzâr-ı ümmetten
Ne yâr-ı cân imişsin ah ey ümmid-i istikbâl
Cihanı sensin azad eyleyen bin ye’s ü mihnetten
Senindir devr-i devlet hükmünü dünyaya infâz et
Hüdâ ikbâlini hıfzeylesin hür türlü âfetten
Kilâb-ı zulme kaldı gezdiğin nâzende sahrâlar
Uyan ey yâreli şîr-i jeyân bu hâb-ı gafletten
NAMIK KEMAL
Not: Kırmızı yazılan beyitler açıklanmamış.(Yönetici)
KENDİNİ İNSAN BİLENLER
Hürriyet, kanun ve demokrasiye dayalı, ilk Meşrutiyet Anayasamız olan KANUN-1 ESASÎ Nisan 1876’ da kabul edilmiş; padişah yanışına, onun yetkilerini paylaşan çift meclisli ’’parlamento sistemi” yürürlüğe konulmuştu.
Demokrasi, hürriyet, rejim, insan hakları, hukuk ve kanun üstünlüğü bakımlarından gerçekten düşündürücü bir konudur. Kanun-i Esasi'nin birçok temel prensipleri, bugünkü Anayasamızda da devam ediyor. Öte yandan, Anayasasını, 115 yıl önce, yazılı ve sağlam olarak yürürlüğe koymuş bir devlette hukuk ve kanun üstünlüğünün hâlâ istenen dereceye ulaşmamış olması, insanı kara kaygılara bulandırıyor.
550 yıllık devletimizin, talihi baş aşağı gittiği devirde, birçok örfü ve töreyi çiğneyerek milli bünye katiyen gözetilmeksizin bütünüyle batı taklidi üzre kurulan bu Anayasa, devletimizi acaba sağlamlaştırdı mı, yoksa dağılmalara mı sebep oldu? Türklerin mi, Türk ve İslâm olmayan azınlıkların mı işine yaradı? 1876, 1908, 1921, 1924, 1961, 1972 ve 1982'de ilâ maşallah yedi defa yürürlüğe konulan veya esaslıca değiştirilen bu anayasalar, neden hâlâ yerlerine oturamadı? Neden hâlâ tedirginlikler kaynağıdır? Bunlar da ayrıca düşündürücü konular.
Hürriyet, demokrasi, hukuk üzerine bu Anayasa, gerçi 1876’da yürürlüğe kondu. Fakat Fransız İhtilâlinin yaydığı fikirler dolay ısı ile Türkiye'de başlayan hürriyet mücadeleleri, çok daha eskidir; en az elli yıl öncelere çıkmaktadır Nihayet bu anayasa, gizli açık, ellerde dolaşan manzum nesir edebi, fikri yazı ve eserlerin tepkisiyle... Hatta devrin başlıca fikir sanat adamları o an Namık Kemal, Ziya Paşa, Ali Suavi, vs.nin elleriyle hazırlanmakta ve yazılmaktadır.
1876’dan önce ve sonra hürriyet, vatan, devlet, rejim, insan hakları… üzerine pek çok makale, yazı, piyes şiir ve tercüme eser yayımlandı. Fakat şüphesiz ki, bu temalarda en güçlü, heybetli, en sarsıcı ve hafızalara en fazla işlemiş şiir Namık Kemal'in yukarıdaki (Vatan ve Hürriyet) KASİDE'sidir. O kadar ki, bu şiir (ve Namık Kemal'in diğer manzum nesir, parçaları) 1876’da olduğu kadar 1908'de, 1921’de, hatla 1960’la da fikir ve heyecan malzemesi olarak okullar, meydanlar, kitaplar, gazeteler, radyolarda kullanılmıştır.
Hürriyet Kasidesi'ni "Şiir Tahlilleri I. "kitabında, çok güzel açıklamış ve yorumlamış olan Prof. Mehmet Kaplan, bir yerinde şunları söylüyor:
"Namık Kemal, yeniçağın en büyük hususiyeti olan cemiyet mistisizminin bizde ilk havarisidir. Onunla hem edebiyatımız, hem cemiyetimiz değişmeye başlıyor. .
Cemiyet mistisizmi, din mistisizmi gibi, bazı ulvi kıymetler yolunda ferdin kendisini feda etmesi olarak tarif edilebilir. Namık Kemal, Türk cemiyetine, uğrunda ölünebilecek bazı yeni kıymetler getiriyor. Bu şiirde, bu kıymetlerin ortaya konulduğunu ve yüceltildiğini görüyoruz".
Yurdumuzda sanat ve edebiyat yoluyla hürriyet mücadelelerinin tarihine kısaca göz attıktan sonra, içindeki düşünceler dolayısı ile günümüzü de çok yakından tahlil ve şerh etmeğe çalışacağız.
Prof. Mehmet Kaplan'ın bu kasideyi müspet değerlendirişinden söz eden birkaç satırın yanı sıra, Namık Kemâl'in Batı'dan alınmış bazı "kıymetler" uğruna, 550 yıl boyunca "ebed müddet" diye yüceltilen devlet otoritesine karşı, bu şiirde takındığı ihtilâlci, kavgacı, hatta yıkıcı tavır da akılda tutulmalıdır. Hürriyete, vatana, millete ve Osmanlı tarihine olan yapıcı ve "romantik" övgülerin yanında şiirin isyan kışkırtıcı tarafı, zaman içinde birçok boş beyinli ihtiras ve ihtilâl adamının hırsını kamçılamıştır. "Zalim, bidad, kilâb" diye sövülen devlet otoritesi Türk edebiyatında ilk defa bu şiirle ağır yaralar almıştır.
Kaside'nin tamamı 30 (veya 31) beyittir. Şiirde tam bir fikir ve konu bütünlüğü yoktur. Namık Kemal konu ile uzaktan ilgili bazı düstur ve öğütleri de teyitler haline koyup, kuvvetle söylemiştir. Ben, kısa olsun diye 20 teyit seçtim, bunların daha çok, hürriyet, millet, vatan, tarih, mücadele temlerinde olmasına dikkat ettim.
Bu şiirin yazıldığı tarih kesin değildir. Ancak 1876'dan önce yazıldığı şüphesizdir. Çok umumileşen yanlış bir düşüncenin aksine: Bu kasidenin Sultan Hamid’e karşı olmak ve onu yermekle hiç alâkası yoktur. Namık Kemal'in "Bab-ı hükümet"ten çekilmesi 1867 yılındadır. Bu şiiri, Paris ve Londra'da bulunduğu yıllarda yazdığı anlaşılmaktadır. Çünkü bazı beyitlerine, Londra'da çıkardıkları "Hürriyet" gazetesinde rastlanıyor. O tarihte Osmanlı tahtında Sultan Aziz, sadrazam olarak da Ali Paşa bulunmaktadır. Sultan Hamit, çok sonraları görünecek ve onun saltanatında Namık Kemal bilâkis, yeniden devlet memuriyeti alarak ”bâb-ı hükümet”e girecektir. Sultan Hamid’e yazdığı gayet övücü, saygılı mektuplar ile de tanınacaktır.
Şiirde yerilen belli bir kişi olmaktan ziyade zulüm ve sultacı idaredir. Hicvedilen bir şahıs varsa, onun daha ziyade Ali Paşa olması düşünülebilir.
Şimdi, Kaside’yi beyit beyit açıklayarak, mana, mecaz ve fikirlerini anlatmaya çalışalım:
1- ’’Zamanın yargı ve davranışlarını (İnsanlar üstünde verilen hükümleri) doğruluk ve sağlamlıktan ayrılmış gördüğümüz için hükümet (devlet) kapısından ayrıldık. Ama ezilerek, üzülerek değil ululuk ve mutluluk ile vakar ile... İsyan ve kınama tavrı bu beyitten başlıyor...
2- Devlet kapısından ayrılan Namık Kemal bu beyitte sanki sonradan moda olan bir tabirle "Sine-i millet’e dönüyor: ’’Kendini insan bilenler halka hizmetten ayrılmaz (Hükümetten çekilse bile) Çünkü mert ve iyi olanlar, mazlum olana (zulüm gören millete) yardımdan el çekmezler.”
3- ”Millet bugün hor ve düşkün görünüyorsa şanına noksan geldiğini sanma: Bir cevher yere düşmekle, değerinden bir şey kaybeder mi?”(Yöneticilerin horlanmasına rağmen, milletimiz yüksek cevherlidir). *
4- Bu beyitte, mücadele ve hiciv tavrı bırakılarak, vatan için ölmenin felsefi gerekçesi sunulmaktadır. ’’Mademki, insan vücudunu meydana getiren mayanın hamuru vatan toprağındandır; o halde, o vücudun, vatan yolunda, cevr ve eziyetle toprak olmasına neden üzülelim?"
5- Zulme karşı çıkmanın ayrı ve hicivli bir gerekçesi bu beyitte veriliyor: "Bu dünyada, zalimin yardımcıları, alçak kimselerdir. Nitekim insafsız avcıya hizmetten zevk alanın köpek olduğu bilinmektedir.
6- Bu beyit konu ile ilişiği olan bir hikmettir: "Kendi nefsinden utanmayıp da, başkalarının kınamalarından arlanan kişi, cihanda kendisini herkesten aşağı görüyor demektir.”
7- Bu beyit demokrasinin güzel bir tarifi gibidir: ”milletin kalbi birlik ve dayanışma içinde olursa her türlü zaferler kazanılır... Millet fertlerinin ayrı ayrı (karşılıklı) görüşlerinden ise en hayırlı eserler çıkar.”
8- Bu beyitte Osmanlı Türklüğünün hamleci, gelişme çağları anlatılarak, milletin maneviyatı yükseltilmektedir: ”Biz, Osmanlı boyunun o yüce nesliyiz ki, bir aşiretten (Kayı boyu) cihangir (dünyayı tutan) bir devlet çıkarmışızdır.
9- Bu ve takip eden beyitlerde ihtilâl ve kavga sahneleri sunulmaktadır: "Hürriyet kavgası, korku ateşiyle dolu olsa dahi ne çıkar! Yiğit olan, bir can için, gayret meydanından kaçar mı?
10- "Celladın can yakan kemendi (ipi) kahredici bir ejder dahi olsa, yine de esirlik zincirinden bir kat iyidir."
11- Bu ve sonra gelen 12, 13, 14. beyitlerde Namık Kemâl, kendisini, bu isyan ve iradenin, millet, vatan, hürriyet, sevgi ve bayraktarlığının öncüsü görmekte, gençliğe bu vasıflarla örnek olmak istemektedir:' Felek, her türlü cefa unsurlarını toplasın gelsin! Millet yolunda yöneldiğim bir hizmetten dönersem kahpeyim.
12- "Bütün arzum, dava ve hedeflerim uğrunda çektiğim cefa ve eziyetlerin (milletçe) anılmasıdır. Çünkü (bu anılmanın) bir zerresinin zevki dahi vezirliğe, Sadrazamlığa üstündür."
13- Vatan âdeta vefasız ve oyun yapıcı güzele benziyor, ziraatçına sadık ol anlan, gurbet elemlerinden ayırmıyor
14."Yalvarma ve korkudan sıyrılmışım ben... Benim için, vazife, menfaatten, hakkım ise, hükümetin garezli tutumundan çok üstündür."
15- Bu ve 16. beyitte yine zâlime meydan okuma ile hürriyet mücadelesi teşvik edilmektedir: Milletin yiğit gençleriyle kavgadan sakın ey zâlim! Sonra o senin zulüm kılıcın saplandığı mertlik kanının ateşi içinde erir."
16- "Zulüm ile adaletsizlik ile hürriyeti yok etmek mümkün değildir. Gücün yetiyorsa, insanlıktaki idraki ortadan kaldır da görelim."
17- Bu son üç beyitte Fransız edebiyatından gelme bir imaj olarak bir sembol melek ve bir sevgili gibi alınan hürriyet kızına seslenmektedir. "Ah! Ey hürriyet'in güzel yüzü, sende ne türlü bir büyü varmış ki, aşkının esiri olur olmaz, esirlikten kurtulduk.”
18- "Gönülleri çekme kudreti şimdi senin elindedir; güzelliğini örterek gizleme. Güzel çehren, ebediyete kadar, milletin bakışlarından uzak düşmesin.”
19- (Ey hürriyet)”Şimdi devlet (iktidar) nöbeti senindir. Hükmünü bütün dünyaya geçirt. Allah senin mutluluk ve kudretini her türlü âfetten korusun!"
20- "Gezip dolaştığın nazlı ülkeler, şimdi zulüm köpeklerine kaldı. Ey kükremiş yaralı arslan, bu gaflet uykusundan uyan artık (Bu son beyitte arslan gibi tasarlanan, hürriyetten ziyade, millet veya ihtilâlci zümreler olsa gerektir.)
AHMET KABAKLI, Tercüman, 18-19 Nisan 1976
İLGİLİ İÇERİK
NAMIK KEMAL'İN HECEYLE YAZDIĞI ŞİİRLER
NÂMIK KEMAL HAYATI ve ESERLERİ
NAMIK KEMAL'İN TİYATROLARININ ÖZETLERİ
NAMIK KEMAL- İNTİBAH İNCELEMESİ
NAMIK KEMAL - HÜRRİYET KASİDESİ İNCELEMESİ
- << Önceki
- Sonraki
