TANZİMAT VE SERVET-İ FÜNÛN HİKÂYECİLİĞİNİN KARŞILAŞTIRILMASI
Tanzimat yazarları hikâyelerde sosyal yarar amaçlamıştır. Bu açıdan hikâyelerde evlilik sorunları, gelenek ve töre, batıl inançlar, esaret, yanlış Batılılaşma işlenmiş, mekân ihmal edilmiştir. Edebiyat-ı Cedîde döneminde yazarlar, yapıtlarında bireysel duyguları işlemişler; aşk, kadın, evlilik, tabiat, yalnızlık, hayal-hakikat çatışmasından kaynaklanan ümitsizlik, aşırı melankoli, hastalık, karamsar bir bakış açısı gibi bireysel konulara yer vermişlerdir. Bu dönem hikâyelerinde sanatçı ruhlu, piyano çalan, yabancı dil bilen kadınlar; sevdalı, ince ruhlu âşıklar, Batılı tipler görülür. Mekân İstanbul’dur.
Tanzimat hikâyelerinde dil, biraz daha sadedir. Cümleler kısa, açık ve anlaşılır özelliktedir. Çünkü bu dönemde düşünce öne çıkmış, özentili anlatım arka plana itilmiştir. Servet-i Fünûn yazarları, “Sanat, sanat içindir.” görüşünü benimsemiştir. Bu nedenle onların hikâyelerinde dil, süslü ve sanatlıdır. Eski sözcükler sıklıkla kullanılır. Dilde sanat kaygısı ağır basar. Ancak bu dil, romanlara göre daha sadedir.
Tanzimat yazarları Fransız edebiyatından etkilenseler de Doğu öyküleme geleneğinden kurtulamamıştır. Bu nedenle Tanzimat hikâyelerinde yapı, Batılı olsa da iç kurgu ve anlatım Doğulu özellikler taşır. Olay ön plandadır. Kişiler siliktir. Hikâyelerde romantizmin etkisi açıkça hissedilir. Samipaşazade Sezai ile birlikte hikâyelerde realizmin etkisi görülmeye başlar. Servet-i
Fünûn döneminde ise geleneksel hikâye tamamen bırakılır, Batılı tarzda hikâyeler yazılmaya başlanır. Realizmin etkisiyle gerçekçi hayat sahneleri, sosyal yaşamdan kesitler hikâyelerde yansıtılır. Olay yerine kişilere, onların ruhsal durumlarına ağırlık verilir. Bu nedenle yazarlar, öykülerindeki kişileri yaşadığı toplumdan, kendi çevrelerinden seçmişlerdir.
Servet-i Fünûn edebiyatının en önemli hikâyecisi Halit Ziya Uşaklıgil’dir. Sanatçının hikâyeleri, anlatım ve teknik özellikler bakımından romanlarıyla aynı çizgidedir. Çok kuvvetli iç ve dış gözlem yeteneği olan yazar, hikâyelerini rahat yazar. Bu bakımından, onun hikâyeleri romanlarına oranla daha doğaldır. Hikâyeleri üslup bakımından daha zengin, lirizmle iç içedir. Yazarın hikâyelerindeki dili, romanlarından daha sadedir. Hikâyelerinin konuları millî ve yereldir. Hikâyelerinde halktan kişilere yer verir. Kimi hikâyelerinde mekân olarak Anadolu da yerini almıştır.“Mahalleye Mevkuf, Dilhoş Dadı, Raife Molla, Altın Nine, Keklik İsmail, Kar Yağarken, Ali’nin Arabası” gibi hikâyeleri millî ve mahallî özellikler taşır. Halit Ziya, “Hikâye” adlı yapıtında hikâye türünün kavramsal yönünü ele almıştır.
Halit Ziya’nın belli başlı hikâyeleri şunlardır: “Bir Muhtıranın Son Yaprakları, Bir İzdivacın Tarih-i Muaşakası, Heyhat, Solgun Demet, Sepette Bulunmuş, Bir Hikâye-i Sevda, Hepsinden Acı, Onu Beklerken, Aşka Dair, İhtiyar Dost, Kadın Pençesi, İzmir Hikâyeleri, Bir Şir’i Hayal”
Halit Ziya’dan sonra Servet-i Fünûn topluluğunun bir diğer hikâyecisi Mehmet Rauf’tur. O, hikâyelerinde aşk konusunu işlediği gibi, tabiat ve toplum hayatını, kişinin iç dünyasını da anlatır. Hikâyeciliğimizin gelişmesine ruh çözümlemeleriyle genişlik ve yenilik getirmiştir.
Mehmet Rauf’un belli başlı hikâyeleri şunlardır: “İhtizar, Âşıkane, Son Emel, Hanımlar Arasında, Kadın İsterse, Pervane Gibi, Aşk Kadını, Gözlerin Aşkı, Menekşe, Eski Aşk Geceleri”
Servet-i Fünûn topluluğunun bir diğer hikâyecisi Hüseyin Cahit Yalçın’dır. Sanatçı, hikâyelerinde halktan kimselere pek yer vermemiştir. Örneğin Hayat-ı Muhayyel adlı kitabında, 21 hikâyeden sadece “Görücü” ve “Köy Düğünü” adlı hikâyelerinde halktan kişilere yer vermiş, diğerlerinde seçkin kişilerin yaşamını anlatmıştır. Hikâye kişilerini daha çok, Türk olmayan kişilerden seçmiş, bunda aşırıya kaçmıştır. Hikâyelerinde özellikle kişi ve yer betimlemelerinde yabancı sözcük ve dil kurallarına çok yer vermiş, süslü ve sanatlı bir dil kullanmıştır.
Hüseyin Cahit Yalçın’ın hikâyeleri şunlardır: “Hayat-ı Muhayyel, Hayat-ı Hakikiye Sahneleri, Niçin Aldatırlarmış”
İLGİLİ İÇERİK
SERVET-İ FÜNÛN İLE TANZİMAT ROMANININ KARŞILAŞTIRILMASI
TANZİMAT EDEBİYATI ÖSS/ÖYS/LYS SORULARI
TANZİMAT EDEBİYATI ÖĞRETİCİ METİN ÖRNEKLERİ
TANZİMAT I.DÖNEM ve II.DÖNEMİN DİL ANLAYIŞLARI
