CUMHURİYET DÖNEMİ ÖĞRETİCİ METİNLER - GEZİ YAZISI

GEZİ YAZISI

•    Gezi türü için daha önceleri Arapça kökenli "seyâhat", "cevelân" gibi terimler kullanılıyordu.
•    Gezi notlarının kaleme alındığı eserlere ise "seyâhatnâme" deniyordu.
•    Modern zamanlarda ise Türkçe bir kelime olan "gezi" terimi tercih edildi.
•    Gezi yazarı gezip gördüğü yerlerin hem kendisi hem de okuyucular için tarihî ve coğrafî açıdan ilgi çeken yönlerini, özelliklerini, kültürel, jeolojik, güzelliklerini, halkının gelenek, görenek, törelerini yazar.
•    Dünya edebiyatının en önemli gezi yazıları arasında 13. yüzyılda Venedikli Marko Polo'nun Uzak Doğu izlenimlerini içeren Seyahatnamesi
•    14. yüzyılda yaşamış Arap (Fas) gezgin İbn-i Batuta'nın İslâm dünyası gezilerini konu edinen Seyahatnamesi yer alır.
•    16.YY. Babürşah’ın yazdığı Babürname (Rihlet'ül- İbni Batuta isimli Seyahatnamesi),
•    16.YY. Seydi Ali Reis “Miratü’l Memalik”
•    17.YY. Evliya Çelebi Seyahatnamesi
•    Gezi yazılarını yurt içi ve yurt dışı gezi yazıları diye ikiye ayırabiliriz

1. YURT DIŞI GEZİ YAZILARI
•    Osmanlı Devleti, 17. yüzyıldan itibaren değişik Avrupa devletlerine elçi göndermeye başlamıştır. Bunlar ülkeye dönüşlerinde resmî raporlar halinde yazdıkları sefaretnamelerde bulundukları ülke hakkında ayrıntılı bilgiler vermişlerdir. Bunları gezi yazısı olarak da değerlendirebiliriz. Bunlardan Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi'nin Fransa Sefaretnamesi (1720-1721) en ünlü olanıdır.
•    
YURT DIŞI GEZİ TÜRÜNE AİT ESERLER:

•    Rauf Kemal: 1924 Senesi Avrupa Tetebbu Heyeti Raporları (1925).
•    Yusuf Ziya ORTAÇ: Göz Ucuyla Avrupa (1958).
•    Tahir Kutsi MAKAL: Köylü Gözüyle Avrupa.
•    Sıtkı YIRCALI: Batıya Kalkan Tren(1965).
•    Ümit Yaşar OĞUZCAN: Avrupa Görmüş Adam.
•    A. Süheyl ÜNVER: Avrupa İzlenimleri (1969).
•    Selahattin BATU: Avusturya ve Venedik Günleri, İspanya Büyüsü.
•    İsmail Habib SEVÜK: Tuna'dan Batıya (1935).
•    Yaşar Nabi NAYIR: Balkanlar ve Türklük (1936).
•    Falih Rıfkı ATAY: Tuna Kıyıları, Taymis Kıyıları...
•    Yılmaz ÇETİNER: Şu Bizim Rumeli.
•    Abdi İPEKÇİ: Yarının Ülkesi Afrika.
•    Samet AĞAOĞLU: Sovyet Rusya İmparatorluğu.
•    Ahmet Bican ERCİLASUN: Türk Dünyası Üzerine İncelemeler  (1993).
•    Murat ÖZSOY: Turkuaz Günlüğü.
•    Erdem BAYAZIT: İpek Yolundan Afganistan'a.
•    Füruzan: Yeni Konuklar.
•    Haldun TANER: Berlin Mektupları(1984).
•    Şevket RADO: Amerikan Masalı(1950).
•    Bedii Faik AKIN: Sam Amca'nın Evinde, Amerika Seyahatları Notları(1954).
•    İlhan SELÇUK: Güzel Amerikalı (1965). Sovyetler-İran-Amerika İzlenimleri (1976).
•    Gülten DAYIOĞLU: Amerika'ya Yolculuk (1990).
•    Melih Cevdet ANDAY: Sovyet Rusya, Azerbaycan, Özbekistan, Bulgaristan, Macaristan (1965).
•    Mustafa CANELLİ: Kâbe'ye Doğru (1995),
•    Cengiz ÇANDAR: Güneşin Yedi Rengi (1987).
•    Hasan Ali YÜCEL: İngiltere Mektupları (1958), Kıbrıs Mektupları (1958).
•    Işıl ÖZGENTÜRK: Büyülü Bir Yolda (1998).
•    Afet Muhteremoğlu ILGAZ: İtalya Mektupları.
•    Fikret OTYAM: Ne Biçim Amerika Ne Biçim Rusya..

YURT İÇİ GEZİ TÜRÜNE AİT ESERLER:

•    Aşık Cemal: Amasya Seyahatnamesi (1926).
•    Afet İNAN: Ankara-Samsun Arasında Tarih Gezisi (1946).
•    Nahit Sırrı ÖRİK: Anadolu (1939), Bir Edirne Seyahatnamesi (1941), Kayseri, Kırşehir, Kastamonu (1955).
•    İsmail Habib SEVÜK: Yurttan Yazılar (1943).
•    Sadri ERTEM: Kıyılardan Stepe Bir Vagon Penceresinden (1943).
•    Yusuf Kenan EKŞİOĞLU: Türkiye'de Otobüsle 10.000 Kilometre (1961).
•    Reşat Nuri GÜNTEKİN: Anadolu Notları I, II (1936,1966).
•    Azra ERHAT: Mavi Anadolu (1969).
•    Mahmut MAKAL: Bizim Köy (1975).
•    Ata ANBARCIOĞLU: Gezi Anıları (II. Bölüm).
•    Mehmet ÖNDER: Atatürk'ün Yurt Gezileri (1975).
•    Taha TOROS: Atatürk'ün Adana Seyahatleri (1981)...
•    Atilla İLHAN: Abbas Yolcu

İSMAİL HABİP SEVÜK (1892 – 1954)

Türk edebiyatı tarihi ve Avrupa edebiyatı tarihi konularında yapmış olduğu çalışmalarla tanındı. İsmail Habib Sevük; kişisel gözleme dayalı, renkli, kıvrak bir anlatımı; bilgiden, fikirden kuvvet alan edebî sanatlarla yüklü bir üslûbu vardır. Şöyle der: "Ne büyük ırklar kan karışımından, ne de büyük diller kelime karışımından korkarlar. Türkçe büyük dildir. Irkımıza bu kadar kan karışmasına rağmen, bu millet nasıl Türkse dil de şarktan ve garptan alıp kendisine malettiği o kadar kelimelere rağmen Türkçedir. Dilde hiç yabancı kelime bırakmak istemeyiş dile hizmet değil, aksine, dile güvenmemek olur. Dile güvenenlerdir ki ona hürmet ediyorlar... Sanatın güldürdüğü gülünç de olsa sevilendir, sövülen değil." Tanpınar’a göre: "İsmail Habib, edebiyat ve şiir aşkını bir nevi din hâline yahut daha sıkı bir şart haline sokmuştu. Bir insanla dost olması için onun şiirden anlaması kâfi değildi, hayatında şiirin hâkim olması lâzımdı. Türk tarihi için de böyleydi. İmparatorluğun güzel günleri onun rüya cenneti idi."

Edebiyat tarihçisi,  gazeteci, siyasetçi.
Kurtuluş Savaşı boyunca Anadolu’da çıkarılan çeşitli gazetelerde Milli Mücadeleyi destekleyen yazılar kaleme alan yazar, Cumhuriyet döneminin ilk edebiyat tarihi kitabı olan “Türk Teceddüt Edebiyatı Tarihi” adlı eserin yazarıdır.
Yazar "Tuna'dan Batı'ya" (1935) ve "Yurttan Yazılar" (1943) kitapları ile gezi türünde güzel örnekler verdi.
Atatürk'le ilgili anılarını "O Zamanlar" (1936), Atatürk'ün kişiliğini ve devrimlerini değerlendiren yazılarını da "Atatürk için" (1939) adlı eserlerinde topladı.
Gezi:Tuna'dan Batı'ya, 1935-44., Yurttan Yazılar, 1943. O Zamanlar 1920-1923
Araştırma-İnceleme: Türk Teceddüd Edebiyatı Tarihi (1924) Edebî Yeniliğimiz: Tanzimat'tan Beri (1940) Avrupa Edebiyatı ve Biz (2 cilt, 1940-1941) Edebiyat Bilgileri (1942), Mevlana (1958)
Makale: Atatürk İçin (1939), Türk Güreşi (1948), Dil Davası (1949) İmtihan Veren Millete (1989), Kurtuluş Savaşında Yunanlılar ve Anadolu Rumları Üzerine Makaleler (1999)

NEDİM GÜRSEL (1851 –)

•    Romancı, yazar.
•    Kitapları yabancı dillere çevrildi.
•    Eserleri yalnızca Türkiye'de değil, Batı ülkelerinde de yankılar uyandıran bir yazardır.
•    Edebiyatımızı sınırlarımızın dışına taşmış bir yazarımızdır.
•    “Uzun Sürmüş Bir Yaz” isimli eseri ile 1976 Türk Dil Kurumu Ödülünü kazanmıştır.
•    “Boğazkesen (Fatih'in Romanı)” romanı ile uluslararası çapta ses getirmiştir.
•    Çok sayıda gezi türünde eseri vardır.
Gezi:
Seyir Defteri (Gezi, 1990), Pasifik Kıyısında (Gezi, 1991), Balkanlara Dönüş (Gezi, 1995), Gemiler de Gitti (Gezi, 1998), Bir Avuç Dünya, Toplu Gezi Yazıları [1977-1997] (Nisan 2003), Güneşte Ölüm, İspanya İzlenimleri (2003)

BUKET UZUNER  (1855 –)

Türk roman, öykü ve gezi edebiyatı yazarıdır.
Biyoloji ve Çevre Bilimi eğitimi almıştır.
Buket Uzuner'in 1980'lerde tek başına sırt çantalı interrail (Avrupa Demiryolları İşletmeleri tarafından uygulanan, gezginlere ucuz ulaşım olanağı sağlamayı amaçlayan bir pas bilet uygulamasıdır.) seyahatleri sırasında yazdığı ”Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları” 300.000'den fazla satarak gezi Edebiyatı alanında Kadın Gezgin olgusuna dikkat çekmiştir.
Gezi: Bir Siyah Saçlı Kadının Gezi Notları (1989), Şehir Romantiğinin Günlüğü (1998), New York Seyir Defteri (2000)