FUZULİ - OLSAYDI BENDEKİ GAM FERHAD-I MÜBTELADA
GAZEL İNCELEMESİ
1) Olsaydı mendeki gam Ferhâd-ı mübtelâda
Bir âh ile verürdi min Bîsütûn'u bâda
Âşık Ferhât'ta bendeki gam olsaydı bir ah ile bin tane Bîsütun Dağını rüzgâra verirdi.
Büyük aşk ıstırabı gamdır. Eğer Ferhât, benim gibi bir âşık olsaydı senelerce Bisütun Dağını kazmaz, bir ah ederek dağı toz hâline getirip rüzgâra savururdu.
Bîsütun Dağı, aşk yolunda sâlikin önüne çıkan engeldir.
O da kendi maddî varlığıdır. Onaltıncı asır şâirlerinden Nevî bir gazelinde şöyle der:
Ferhâd’a öz vücudu dağlarca hâ'il idi
Âciz degüldiy ohsa bir Bîsütûn elinden
Fuzûlî burada ben öz varlığımı bir ah ile ortadan kaldıra-bilirdim demek istiyor. Yani maddî varlığımdan geçerim.
Kendini Ferhât'la mukayese ediyor.
2) Verseydi âh-ı Mecnun feryâdumun sadâsın
Kuş mu karâr ederdi başındaki yuvada
Mecnûn'un ahı benim feryadımın sesini verseydi, başındaki yuvada kuş mu kalırdı?
Benim ahım, Mecnûn'unkinden çok daha müessir, acıklı ve yüksektir, diyerek Mecnûn'la boy ölçüşüyor.
3) Ferhâd"a zevk-i sûret Mecnûn'a seyr-i sahrâ
Bir râhat içre her kim ancak menem belâda
Ferihât Bîsütun Dağında Şîrîn'in resmini yapmıştı. Onunla zevk içindeydi. Mecnûn sahralarda dolaşıyordu. Bunların her-biri rahat ve huzur içinde, belâda olan ancak benim.
Ferhat’ın resimden zevk almasını, Mecnûn’un sahralarda dolaşmasını bir huzur ve rahat unsuru olarak alıyor. Hâlbuki hakikatte ikisi de aşk ıstırabı içinde. Hayatlarının huzur ve rahata uygun düşecek bir cephesini alıyor ve sadece bunu söyleyerek davasını yani kendisinin onlardan daha dertli olduğunu ispata çalışıyor.
Bu beytin bir manâsı da “bunlar ölüp gittiler, ben hâlâ Kalû Belâdaki taahhüdümü yerine getirmeye çalışıyorum”
4) Eşk-i revânuma il cem' oldu var ümîdüm
Kim ola vara vara cem'iyyetüm ziyâde
Akan gözyaşımı görmek için halk toplandı. Zaman geçtikçe bu topluluğun artacağını umuyorum.
Halk akan bir sudan zevk alır, onun kenarına toplanır. Bu su âşığın akan gözyaşıdır. Halk oraya gele gele bu topluluk büyür.
Halk, bu mütemadiyen gözyaşı döken kimdir, neye ağlıyor diye merakla başına toplanır. Gide gide bu topluluk artar.
Cemiyet burada hem topluluk, hem huzur ve rahat manâsınadır. Gözyaşı döktükçe rahata eriyorum. Veya halka rüsva oldukça rahatlıyorum demek istiyor. Aşk, gözyaşı ve rüsvalık ister.
Birinci mısradaki «var» ile ikinci mısradaki vara vara kelimeleri arasında cinas yapıyor.
5) Geh gamzen içmek ister kantımı gâh çeşmün
Korkum budur ki nâ-geh kanlar ola arada
Bazen yan bakışın, bazen de gözün kanımı içmek istiyor. Korkuyorum, arada kanlar dökülür.
Yan bakış ve göz aynı uzvun yani gözün iki hâlidir. Kanı sadece göz içecektir. Fakat göz manalı bakışa geçince o kadar değişik ifadeler alıyor ki iki ayrı uzuv gibi oluyor. “Arada kan olur” derken iki şeyi kastediyor: Ya birbirinin kanlarım dökerler ki bu imkânsızdır. Yahut âşığın kanı dökülür. Asıl bunu söylemek istiyor.
Göz de gamze de öldürücüdürler. Katil, cellat vasıflarını alırlar. Gamze daha kuvvetlidir. Çünkü ona kaş ve kirpik de yardım eder.
Göz siyah olduğu için insanın manasını öldürür, maddeye çeker. Fakat neticede âşığın kanı dökülür. Kan dökülünce maddeden sıyrılır, vahdete gider.
6) Serverlik ister isen üftâdelik şi'âr et
Kim düşmeden ayağa çıhmadı bâde
Ulum, baş olmak istersen daimâ düşkün olmaya bak. Zîra şarap kadehe, ayağa düşmeden başa yükselmedi, insanı sarhoş etmedi.
“Server” ulu, baş; üftâde düşkün, âciz, manasınadır. Şarap kadehe düşmeden yani içilmeden, bir de ayağa düşmeden hakir ve aciz bir hale gelmeden başa yükselip insanı sarhoş etmez, ulu insan olmaz.
Baş, ayak-düşkün, ulu kelimeleri arasında tezat vardır.
Tevazu insanı yükseltir.
7) Ger görmemek dilersen resm-i cefâ Fuzûlî
Olma vefâya tâlib dünyâ-yı bî-vefâda kimse
Ey Fuzûlî, eğer cefa görmemek istersen vefasız dünyada kimseden vefa bekleme.
Dünya vefasızdır. Vefa bekleyip de bulmamak insan için bir cefadır. Dünya bâkî olmadığı için vefasızdır. Zamandan şikâyet ediyor.
FUZULİ DİVAN ŞERHİ, PROF.DR. ALİ NİHAT TARLAN, KÜLTÜR BAKANLIĞI
İLGİLİ İÇERİK
FUZULİ - EĞER ÇIKSA İDİ DERDÜN CİSMDEN DERDÜM Kİ CANDUR BU
FUZULİ - BUDUR FARKI GÖNÜL MAHŞER GÜNÜNÜN RUZ-I HİCRANDAN
FUZULİ - KEREM KIL KESME SAKİ İLTİFATUN Bİ-NEVALARDAN
FUZULİ - BENDE MECNUN'DA FÜZUN AŞIKLIK İSTİDADI VAR
