DÖNE DÖNE- NECATİ BEY
1. Çıkalı göklere âhım şereri döne döne
Yandı kandîl-i sipihrin ciğeri döne döne
2. Ayağı yer mi basar zülfüne berdâr olanın
Zevk u şevk ile verir cân u seri döne döne
3. Şâm-ı zülfünle gönül Mısrı harâb oldu diyü
Sana iletti kebûter haberi döne döne
4. Sen durup raks edesin karşına ben boynum eğem
İne zülfün kuca sen sîm-beri döne döne
5. Ka’be olmasa kapın ay ile gün leyi ü nehâr
Eylemezlerdi tavaf ol güzeri döne döne
6. Sen olasın diye yer yer asılıp âyineler
Gelene gidene eyler nazarı döne döne
7. Ey Necâtî yaraşır mutribi şeh meclisinin
Raks vurup okuya bu şi’r-i teri döne döne
NECATİ BEY (ö. 1509)
GÜNÜMÜZ TÜRKÇESİYLE
1.Ahımın kıvılcımları döne döne göklere çıktığından beri felek kandilinin
(güneşin) ciğeri döne döne yandı.
Ciğeri yanmak, çok üzülmek, çok acımak anlamında kullanılan bir deyimdir. Güneş bile âşığın haline acımakta, bundan dolayı dönüp durmaktadır.
2. Senin saçma asılanın ayağı yere mi basar? O zevk ve mutlulukla canını ve başını döne döne verir.
Ber-dar olmak, asılarak idam edilmek demektir. “Ayağı yer mi basar” sözünde asılan kişinin ayağının yerden kesilmesi anlamı yanı sıra mutluluktan ayağı yerden kesilir, anlamı da bulunmaktadır. Ayrıca ikinci mısrada asılan insanın, havada döne döne canını vermesi anlamı da bulunmaktadır.
3.Güvercin, Şam şehrini andıran saçın ile Mısır ülkesini andıran güzelliğin harap olduğu haberini döne döne sana iletti.
Şâm kelimesi, Şam şehri yanı sıra akşam, karanlık anlamlarını da taşır. Bu anlamıyla saçın siyahlığı arasında bir ilişki vardır. Mısır, Divan şiirinde hem Mısır ülkesi hem de şehir, memleket anlamına gelir. Güvercinlerin haberci olarak kullanıldığı da bilinmektedir.
4.Sen kalkıp; raks edesin, saçların inip sen beyaz göğüslüyü kucaklasın, ben ise karşında boynumu eğip durayım! (Olacak iş mi bu?)
5.Senin kapın Kâbe gibi (değerli) olmasaydı, ay ve güneş gece gündüz orayı tekrar tekrar tavaf edip etrafında dönmezlerdi
Ay ve güneşin sevgilinin kapısının etrafında dönmesi sözü Kâbe’nin etrafında hacıların dönmesini hatırlatmaktadır.
6.Yer yer asılmış olan aynalar, sen olabilirsin diye gelen gidene döne döne bakarlar.
Beyitte, bir aynacı dükkânında asılı olan yuvarlak aynaların yavaş yavaş dönmeleri; gelip geçenin, sevgili olabileceği düşüncesiyle etrafa döne döne bakmaları olarak düşünülmektedir.
7.Ey Necati! Padişah meclisinin çalgıcısı bu taze, yeni söylenilmiş şiiri raks ederek döne döne söylese yaraşır.
GAZEL-NECATİ-2
1- Çıkalı göklere ahım şereri döne döne
Yandı kandil-i sipihrin ciğeri döne döne
2- Ayağı yere mi basar zülfüne berdâr olanın
Zevk-u şevk ile verir can u sen döne döne
3- Şâm-ı zülfünde gönül Mısr-ı harâb oldu deyü
Sana iletti kebuter haberi döne döne
4- Sen olasın deyü yer yer asılıp âyineler
Gelene gidene eyler nazarı döne döne
5- Ey NECATİ yaraşır mutrıbı Şeh meclisinin
Raks'urup okuya bu şi'r-i teri döne döne
NECATİ
DÖNE DÖNE
DÖNE DÖNE
Türk edebiyatında, cihanlar açan tablolar, sahneler, canlılıkla dolu şiirler var. Bunlara çok kez, eski metotlarla bakılmış, çoğu yalnız, dillere lezzet olmuş. Bugün ise doğunun üzerine cehaletin, ihmalin "kültür devrimi” denilen barbarlığın kara perdesi çekilmiş.
Bu Şiirlerin dili, azıcık gayret, hattâ 500 kadar kelime öğrenmekle kolayca anlaşılır. Bu şiirlerin (hiç anlaşılmadığını farz etsek) sadece söylenmeleri bile ruha ferahlık verir.
Yalnız o kadar değil, bu şiirlerde, göze hitap eden, hayal manzara, insan, çevre, tabiat unsurları da pek çok... Ayrıca alabildiğine "orjinal” ve meraklıları için son derece modemdir. Benzerlerine ne Batı şiirinde ne de "yeni" denilen parçalarda rastlarsınız. .
Batılı ressamların, televizyon, sinema, heykel, tablo, fotoğraf karton-film yapımcı ve yorumcularının eline bu hazineler geçse, dünyanın en akıl almaz cazibelerini çıkarır ve ağzımızın suyu aka aka bize de seyreltilirlerdi. Şimdi ben, size elim gücüm yettikçe (Divan'dan, Dergâh'tan, Halktan, Tanzimat'tan, Yeniden) bu şiirlerden birini sergileyeceğim. O şiirlerdeki bilhassa göze hitap eden unsurları sahne sahne ayırıp göstermeye çalışacağım. Sahnelediğimiz ve sergilediğimiz bu göz alıcı, bu "plastique” unsurlar (bize başvurulmak ve izin alınmak şartı ile) radyo, televizyon, film, karton-film, fotoroman, senaryo sanatkârlarınca işlenebilecektir.
Kelimeler:
Şerer: kıvılcım (âhım şereri: âhımm kıvılcımı)
Kandil-i sipihr: gökyüzünün kandili (güneş)
berdâr olmak: asılmak
cân u ser: can ve baş
Şâm-ı zülf: zülfünün karanlığı saçlarının akşam
Mısr: ülke, Mısır.
Kebuter: güvercin.
mutrıb: çalgıcı şarkıcı,
raks urup: raks edip, oynayıp.
şi'r-i ter: taze şiir.
Bugünkü dile çevrilişi:
1- (Ateşli) ahimin kıvılcımı göklere döne döne çıkalı beri, güneşin (gökteki kandilin) ciğeri döne döne yanıyor.
2- Zülfüne asılmış olanın ayağı yere basar mı? (Sevinçten uçar) O kimse, (senin aşkın için) can ve başını döne döne verir.
3- Saçının karanlığında gönül ülkesinin harab olduğu haberini, güvercin döne döne sana getirdi.
4- Belki sensindir diyerek (sen olman ihtimalini düşünerek) aynalar, gelene gidene, döne döne bakıyorlar.
5- Ey Necati, padişah meclisinin şarkıcısı (çalgıcısı) senin bu taze şiirini döne döne raks ederek okursa bu çok yaraşır (uygun olur).
Sahneler:
1 - Kara sevdalı bir adam ahlar çekmekte, âşıkın ciğeri (yüreği) zaten yanık olduğu için bu ahlâr, görünür bir tarzda, helezonlar döne döne yükselmektedir. O kadar yükselmektedir ki, yedi kat feleği açmış gökyüzünün sönük duran kandilini( güneşi) ateşlemiştir. Güneş onun için kızarmıştır. Hattâ zavallı âşıkın hâline ortak olarak bu yüzden döne döne yanmaktadır. Güneşin yüreği kan ve ateş dolmuştur. Kırmızılığı ve ateşi ondandır.
2. Bütünüyle modern bir tablodur bu: Aşık (şair) sevgilinin zülfüne manen asılmıştır (idam edilmiş, cansız, o saçların uçuştuğu istikamete dönüp durmaktadır) üstelik bu asılıştan memnun bir Mevlevî'nin, sema’da ilâhi âleme yükseliş ve asılışı gibi bir şevk içinde, ayağı yere basmayan sevinçle dönmektedir.
3- Sevgilinin zülfü siyah... O kadar siyah ki, güneşin girmesine engel oluyor, öylesine karanlık... Bu karanlık ayni zamanda kâfirlik. Sevgili, kiliselerdeki putlar kadar güzel, zalim ve kâfir. Kara dinli kâfir. Şairin gönül ülkesini (Mısır'ını) basmış yıkıp yakmış, yağmalamış... Ama sevgili, elliği bu zulmünden, yani şairin gönlünü kâfirce yıktığından habersizdir... Onun için, karanlık ülkeden uçan (şairin gönlünden çıkan) beyaz bir güvercin yıkım haberini, döne döne uçarak sevgiliye iletiyor. (Belki şu şiirdir bu, belki bir mektuptur.) Çünkü derdi, sevgili vermiştir, dermanı da bulsa o bulacaktır.
4- Yine modem, şaheser bir tablo karşısındayız: Büyük bir konak veya sarayın, salon ve merdivenleri, kristal boy aynaları ile dolu. Bu aynalar şairin güzel sevgilisine âşıktırlar. Başka hiçbir kadın ve erkek umurlarında değil. Fakat bir insan (bir âşık) gibi tasavvur olunan ve kendilerini duvarlara asmış da, sevgiliyi beklemekte olan bu aynalar belki de o güzel geliyor ihtimali ile ve o arzu hevesle, her gelip geçene bakıp durmaktadırlar... Dikkat: aynalara bakan sevgili (ve insanlar) değil, sevgiliye hasret ve bekleyişle bakan aynalardır.
5- Son beyit, hem bir dilek, hem Necati’nin kendini övmesi (fahriye) hem de yine bir tablodur. Şair, gazelini o kadar çok beğeniyor ki, bu şiir bestelenmeli, ortada kalmamalı; padişah meclislerine lâyık olan bu taze şiiri, özel meclisinde Sultanı eğlendirmekte olan "mutrıb” hem de raks ederek okumalı, söylemeli, çalıp çağırmalıdır. Canlı, şen ve hareketli bir tablodur bu. Şiir, besle, saz, meclis, dansçı ve okuyucu sanatkârlar, padişah ve Necati hep birden canlandırılabilir.
AHMET KABAKLI, Tercüman, 22 Haziran 1975
