KUTADGU BİLİG ÖZET - YUSUF HAS HACİP
Türü: Mesnevi
Yazarı: Yusuf Has Hacip
Kişileri: Kün Togdı (Hükümdar: Adalet), Ay Toldı (Vezir: Mutluluk), ögdülmiş (Vezirin oğlu: Akıl ve anlayış), Odgurmış (Bilge kişi: Akıbet, kanaat)
ÖZET
“Mutluluk Veren Bilgi” anlamına gelen eser, 1069-1070 yılları arasında Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır. Kaşgar’da tamamlanan eser Karahanlı Hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuş, onun huzurunda okunmuştur. Eserde birey ve toplumların hem bu dünyada hem de ahrette mutluluğu nasıl yakalayacakları sembolik bir dille anlatılmıştır. Adalet, mutluluk, akıl ve akıbet gibi kavramlar bazı karakterlerle somutlaştırılmıştır. Kutadgu Bilig’in yazılış amacı sanat yapmak değil faydalı olmaktır. Bu nedenle İslami Dönem Türk edebiyatının ilk didaktik (öğretici) eseridir. Eser devlet adamlarının nasıl bir siyaset tarzı izlemeleri gerektiğini anlattığı için Türk kültür ve edebiyat tarihindeki ilk siyasetnâme olarak kabul edilir. Yusuf Has Hacip, eserinde söz sanatlarına, özellikle benzetmeye bolca yer vermiştir. Kutadgu Bilig, deyim, atasözü ve özdeyiş bakımından da zengin bir eserdir.
Eserde halk dili kullanılmıştır. Ancak ağırlıklı olarak kullanılan saf Türkçe kelimelerin yanında Arapça ve Farsçadan alınan kelimelere de yer verilmiştir. Kutadgu Bilig'in ana bölümü mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır. Bu yönüyle Türk edebiyatının ilk mesnevisi olma özelliğine de sahiptir. Toplam 6645 beyte yer verilmiştir. Kutadgu Bilig aruz ölçüsüyle yazılan ilk Türkçe eserdir (Şehnâme kalıbı olarak da bilinen aruzun “feûlün feûlün feûlün feûl” kalıbıyla yazılmıştır.)
Eserin bir başka özelliği de beyit nazım biriminin kullanıldığı ilk Türkçe eser olmasıdır. Ancak Geçiş Dönemi’nin bir ürünü olduğundan İslamiyet öncesi Türk şiirinin nazım birimi olan dörtlüğe de yer verilmiştir. Eserde aliterasyonlara ve iç uyağa yer verilmiştir. Bazı aruz ve uyak kusurları taşıması Kutadgu Bilig’in bir geçiş dönemi eseri olmasına ve Yusuf Has Hacip’in öncelikli amacının sanat değil fayda olmasına bağlanabilir. Kutadgu Bilig'in hepsi özgün nüshadan kopya edilmiş kopyaların kopyası olan üç nüshası günümüze ulaşmıştır. Viyana nüshası Uygur; Mısır ve Fergana nüshaları Arap harfleriyle yazılmıştır.
