Kullanıcı Oyu: 4 / 5

Yıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkin değil
 

MANAS DESTANI VE ÖZETİ manas destanı özeti kolları

Türü:Destan
Yazarı: Anonim
Kişileri: Manas, Almanbet, Semetey, Seytek

Kırgız Türkleri arasında doğan Manas Destanı Kazak-Kırgız Türk kültür dairesi içinde bugün de bütün canlılığı ile yaşamaktadır. Bu destanın XI ile XII. yüzyıllarda meydana geldiği düşünülmektedir. Destanın kahramanı Manas da Satuk Buğra Han gibi İslamiyet’i yaymak için mücadele eden bir kahramandır. Böyle olmakla beraber Manas Destanı’nda İslamiyet öncesi Türk kültür, inanç ve kabullerinin tamamını görmek mümkündür. Bazı varyantları 4oo.ooo mısra olan Manas Destanı, Türk Bozkır medeniyetinin kültür belgeseli niteliğindedir. Manas Destanı’nın bütününü söyleyenlere Manasçı, bir kısmını söyleyenlere Ircı denir.
Manas Destanı’nı ilk defa, destanın en uzun parçasını Radloff yazıya geçirerek 1885’te yayımlamıştır.
Destanın en önemli bölümlerini Manas, Manas’ın oğlu Semetey, Manas’ın torunu Seytek’in hikâyeleri oluşturmaktadır. Kırgız Türklerinin ulusal kahramanı Manas’ın etrafında şekillenen destanda Manas’ın doğumu, henüz beşikte iken konuşmaya başlayıp kâfirleri yeneceğini söylemesi, büyüyüp delikanlı olunca Çinlileri yenmesi, Müslüman yiğit Almanbet’le tanışıp birlikte birçok savaşa girmeleri, düşmanları tarafından iki defa öldürülmesine rağmen tekrar dirilmesi, Mekke’yi ziyareti ve Kâbe’yi tavaf etmesi anlatılır.

Üç büyük “KOL”dan ibaret olan destanın, MANAS adını taşıyan birinci bölümü: Manas’ın doğumu, güç sahibi olarak kendisini tanıtması, Kırgızlar arasındaki savaşlarda şöhret kazanması, Kalmuklara karşı elde ettiği başarılar, Kırgızları bir bayrak altında toplaması, ilini düşman istilâsından kurtarması gibi olaylardan oluşmaktadır.
“Kara Han’ın oğlu YAKUP (Çakıp) Han ile Haydar Han’ın kızı, karısı ÇIYRICI’nm çocukları olmaz. Baba Yakup bir çocuk vermesi için Tanrıya yalvarır ve bir erkek çocukları olur. Yeni doğan çocuğa ‘’dört ulu peygamber” tarafından MANAS adı verilir ve çocuğun geleceği hakkında kehanetler yapılır. Beşikte iken konuşmaya başlayan Manas’ı Hızır aleyhisselam korur; kâfirleri (Kalmuk ve Çinliler) yeneceğini bildirir. Baba Yakup oğlunun yetişmesi için BAKAY’ı görevlendirir, ilerisi için tasarlanan iki gâzanın mâhiyeti anlatılır; Manas çabucak büyür ve yiğit bir delikanlı olur; Kaşgar’da bulunan Çinlileri haraca bağlayıp doğuya sürer.
Bu bölümün en güzel kısımları, Kökütey Han Aşı (Kökütey Han’ın yoğ “matem” töreni), Manas’ın yaralanması ve ölümünün anlatıldığı parçalardır. Kirman Selçukluları
Manas, KÖKÇÖKÖZ ve KÖZ-KAMAN tarafından zehirlenerek öldürülür. (Bu ölüm olayı, Radloff’un derlediği varyantta, beşinci bölümde etraflı şekilde peniden ele alınıp anlatılır.) Manas, destanda üç defa ölür:
İlk defa, KÖKÇÖ ile savaşırken, aldığı yara onu öldürür;
İkinci defa, zehirlenme neticesinde ölür;
Üçüncü defa, geri dönemeyecek şekilde ölür. orhun yazıtları
Manas’ın öldürülmesinden sonra, Kırgızlar arasındaki iç çekişmeler artar, iktidar mücâdelesi yeniden başlar. Bu bölümlerde hürriyet savaşları motifinin daha zayıf olduğu görülür.
SEMETEY ve SEYTEK kollarında ise Kırgızlar arasındaki kardeş kavgasının derin izleri görülür. Millî mücâdeleden çok şahsî kavgalar, hanlar ve beyler arasındaki anlamsız iç savaş anlatılır.
SEMETEY’in adını alan yedinci bölümde Manas’ın karısı KANI-KEY ve annesi ÇIYRIÇI (veya ÇIYIRDI), küçük Semetey’i yanlarına alarak Buhara’ya, Manas’ın kaymatası olan TEMİR HAN’a sığınırlar. Seme-tey, Buhara’da dayısı İsmail’in yanında kim olduğunu bilmeden büyür. Ondört yaşına geldiğinde kim olduğunu öğrenir. Babası Manas’m da vasiyeti üzerine TALAS’a geri döner. Uzun mücâdelelerden sonra, iktidarı dedesi Temir Han ile amcalarının elinden alır. Buna rağmen Kırgızlar arasındaki beylik ve benlik mücadeleleri bitmez, sürer gider. Bu mücâdeleler sonunda, akrabalarından birisi olan İLYAS HAN, SEMETEY’i öldürür ve karısı AY-ÇÖRÖK’i de kendisine alır.
Bu bölümün aşıl baş karakteri MANAS’ın karısı, SEMETEY’in annesi KANIKEY ile SEYTEK’in annesi AY-ÇÖRÖK’tür. Her iki bölümde de baş roldeki kadının intikam alması incelenir. ‘
SEYTEK kolu, Manas destanının üçüncü bölümü olup, Seytek’in hayat hikâyesinden ibarettir. Seytek de babası SEMETEY gibi gençlik yaşına gelince, babasının katillerinden intikamını alır, iktidarı eline geçirir, uzun zamandır esir olan dedesi Manas’ın karısı, büyük nenesi KANIKEY’i de esaretten kurtarır.
Üç nesle uzanan destanda MANAS kurucu görevini görür, oğlu SEMETEY iktidarı tehlikeye sokar. SEMETEY’in oğlu SEYTEK ise işleri yeniden düzene koyar. KANIKEY, oğlu SEMETEY’i YAKUP’tan ve onun oğulları ABEKE ili KÖBÖŞ’ün elinden kurtarır, büyük zorluklar sonucu selâmete çıkarır.
Ancak, SEMETEY başa geçtikten sonra işleri doğru düzgün götüremez: önce, âdab, erkân bilmediği için Manas’ın yiğitlerini gücendirir ve uzaklaşmalarına sebep olur. Sonra, akrabası ÜMÜTÖY’ün nişanlısını kaçırır… Töreleri yerine getirmez. Rüyasında uyanlmcaya kadar ölmüş babasının anısına saygıda kusur eder. •
Semetey’in sonu kötü olacaktır. Semetey ile birlikte soyunun da sonu tehlikeye girmiştir.
Semetey’i yenen ER-KIYAZ, Semetey’in yeni doğan oğlu SEYTEK’i öldürmek üzeredir. Tıpkı KANIKEY’in Semetey’i alıp kaçırarak kurtardığı gibi bu sefer de AY-ÇÖRÖK, “KUĞU” şekline gireceğini ve babası AKIN-HAN ile yiğitlerini çağıracağını söyleyerek ER-KIYAZ’ı tehdit eder ve SEYTEK’i kurtarır.
Bu üç büyük kol dışında, Manas dairesi içinde kabul edilen ER TÖŞTÜK ve COLAY HAN destanları da vardır ki, bu son iki kol bazı bilim adamları tarafından “müstakil birer destan” olarak kabul edilirler. Bazı bilim adamlarına göre bu iki destan da MANAS’m birer epizotu olup, onun etrafında oluşmuşlardır.

http://www.beyince.net/

İLGİLİ İÇERİK

MANAS DESTANI

SON EKLENENLER

Üye Girişi