ÖZET ÇIKARMA NASIL YAPILMALIDIR?
- Bir kitabın ve yazının özü ve planı bozulmadan kısaltılmasına özet çıkarma denir. Ortaya çıkan kısa yazıya ise özet adı verilir, özetin günlük hayatımızda önemli bir yeri vardır, özeti çıkan bir kitabı ve yazıyı bir daha okuma gereği duymayız. Böylece zamandan tasarruf etmiş oluruz.
- Her tür yazının özeti çıkarılabilir. Fakat en çok özeti çıkarılanlar roman, hikâye, tiyatro, senaryo gibi uzun yazı türleridir, özet, yazının planına uygun bir plan içerisinde çıkardır. Bir yazı, paragraf veya bölümlerine göre özetlenebileceği -'gibi, tüm olarak da özetlenebilir, özetin uzunluğu, özetin kullanılış yeri ve amacına göre değişir.
- Özet çıkarırken şunlara dikkat etmek lâzımdır:
- Özetlenecek konu iyice kavranmalı, böylece yazının konusu dışına çıkılmamalıdır.
- Yazının planına uyulmalıdır, özetlenen bilgi ve olaylar, yazıdaki sıraya göre belirtilmelidir.
- Yazının özü ve ruhu saptırılmamalıdır.
- Özetlemede fiil kipleri, geniş zamanlı veya şimdiki zamanlı olmalıdır. .
- Özellikle edebî eserlerdeki karşılıklı konuşma (diyalog) bölümleri ayrıntılı olarak alınmamalı, sadece olayın ana çizgilerini veren, düğüm ve çözümde yeri olan sözler tırnak İçinde belirtilmelidir.
- Bölümler halinde kurulmuş bir eser özetlenirken, bölümler, eserdeki oranlarına göre özetlenmeli, bir bölüm çok uzun, bir bölüm de çok kısa olmamalıdır.
- Özetin sonucunda, gerekiyorsa, yazının ana fikri ve yardımca fikirleri belirtilmelidir.
- Görüldüğü gibi, özet de bir-kompozisyon türüdür. Bu yüzden açık ve sade bir anlatımla ve kısa cümlelerle yazılmalıdır. Mutlaka özetlenenler bir plan içinde sıraya konulmalıdır. Bu sıra da, genellikle özetlenen eserdeki sıradır.
- Özet, bir yazının aynen tekrarı veya oradaki önemli ve güzel sözlerin belirlenerek yazılması değildir. Özet, kitabın veya yazının teferruata girilmeden ayrıntısız olarak ifade edilmesidir.
- Türk ve Dünya edebiyatının tanınmış romanı “Onlar da İnsandı” adlı eserin özetlendiğini örnek üzerinde göstererek özet hakkında verdiğimiz bilgilerin anlaşılmasını sağlayalım:
“ONLAR DA İNSANDI” ROMANININ ÖZETİ
Cengiz Dağcı'nın romanı (1958). Olaylar, yazarın doğup büyüdüğü, Kırım'ın Kızıltaş köyünde geçer. Bekir Ağa, evi, tarlası, karısı Esma, on yedisinde kızı Ayşe ve ineği Macik ile mutlu bir hayat sürmekte, Ayşe, çoban Seyd-Ali'nin oğlu Remzi'yi sevmektedir. Bir gün köye, baba-oğul iki Rus dilencisi (İvan ve Kala Mala) gelir. Bekir Ağa yardımcıya ihtiyacı olduğu için, yalvarmalarını kıramayarak bunları yanma alır, ahırında yatırır. Gelenlerin kötü niyetli kişiler olması, Rus topograflarının da tarlaları ölçmeye başlamasıyla, köyde uğursuzluk, tedirginlik, kuşku gittikçe çoğalır: Komünizm tehlikesinden korkulmaktadır. Ayşe, İvan’dan ürktüğü için hemen Remzi ile evlenmiş, Seyd-AIilerin evine taşınmıştır. Derken silahlı Rus askerleri gelir köye: Her evden aldıktan bir adamla bir atlı arabayı, yol yapımına taş çekmeye yollar, direnenleri döver, tutuklarlar. İvan şimdi yapım çavuşu olmuştur. Bir depremde babası Kala Mala, duvar altında kalarak ölür. İvan, Remzi ile birlikte Bekir'in arabasında, babasını Rus - mezarlığına götürürken, türlü hainliklerinden ötürü, Remzi’nin kendisinden öç almasından korkarak Remzi'yi, atı, arabayı, cesetle birlikte bir uçuruma yuvarlar. Rusların Kırım köylerinde komünizmi yerleştirmek, Türkleri yurtlarından etmek amacıyla, Rusya içerlerinden çapulcular getirmeleri, Türkleri daha da perişan eder. Bu serserilerden biri, Bekir'in doğurmak üzere olan sevgili ineği Macik'i çalar, keser ve satar. Bekir, yol , için dinamitlenen Kuşkaya'nın altında kalır, ölür. Karısı Esma, Seyd-Alilerin evine, kızının yanma gider. İvan, Bekir'in evini yakar yıkar. Köyde kolhoz örgütü kurulmuştur. Rus askerlerinin köyü işgal etmeleri ve başlarında İvan, Müslüman halkı sürgüne yollamaya kalkışmaları karşısında köy yiğitlerinden Enver, depo nöbetçilerini kandırarak aldığı beş varil barutu ateşler, eviyle birlikte paramparça olur. Bu kıyametten az önce Ayşe, güç belâ baba evinin ahırına giderek doğum yapmış, ölmüş koca, Remzi'den yadigâr oğlunu bir tanıdığıyla uzaklara yollamış, hiç değilse yavrusunu bu cehennemden kurtarmıştır. Kızıltaş İniltiler, dualar ve kızıl alevler İçindedir.
ELEŞTİRMELER: Sadık Yılmaz (Varlık, 512, 15 EKİM 1959) , Zihni Hazlnedaroğlu (Varlık. 538, 15 OCAK 1962)
Behçet NECATİGİL
(Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, e. 236)
İLGİNİZİ ÇEKEBİLİR:
DEVLET ANA ÖZETİ - KEMAL TAHİR
KUYUCAKLI YUSUF ÖZETİ - SABAHATTİN ALİ
- Önceki
- Sonraki >>
