AŞIK RUHSATİ HAYATI VE ŞİİRLERİ
(ö. 1911 [?]) Halk şairi
Sivas'ın Kangal ilçesinin Deliktaş köyünde doğdu. Bir şiirinde.
"Elli birde zuhur edip
Doğup cihana geldim ben"
diyerek 1251'de (1835) doğduğunu belirtir. Ancak diğer bir şiirinde, "Sene bin iki yüz yetmiş yedide / Benim de yaşıma elli dediler" diyerek 1277'de (1860) elli yaşında olduğunu söylemesi bu bilgiyle çelişmektedir. Asıl adının Mustafa olduğu.
"Mustafa'dır öz adım
Mahlasım Ruhsat koydum"
mısralarından anlaşılmaktadır. Babasının adı Şeyh Mehmed, annesinin adı Safiye'dir. Deliktaş'ta doğup orada yaşadığı için uzun süre Deliktaşlı Ruhsatî diye anılmıştır. "Dedem vilâyeti gitsem Tonus'a" mısraından hareketle soyunun Tonus'tan (Altınyayla ilçesi) Deliktaş'a geldiği ileri sürülmektedir.
"On ikime kadem bastım başıma kıldım nazar
Peder mâder gitti yetim yaşıma kıldım nazar"
beytinde on iki yaşındayken hem annesini hem babasını kaybettiğini belirten Ruhsatî dört evlilik yaptığını ve bu evliliklerden yirmi üç çocuğunun olduğunu söyler
(Eğer nikâhtan sorarsan dördü bitirdim tamam
Eğer evlâttan sorarsan yigirmi üçtür heman). Ruhsatî ömrü boyunca hanımlarının ve çocuklarının ölümünden dolayı büyük acılar çekmiş, hep geçim sıkıntısı içinde yaşamış, Deliktaş'ta azeblik, çobanlık, amelelik, yarıcılık, su bekçiliği ve duvarcılık yaparak geçimini sağlamaya çalışmıştır.
"Şevketlüm bir defa tebdil kıyafet
Gezmek vecîbe-i zimmetinizdir
Memleketin bir tutarı kalmadı
Düzmek vecîbe-i zimmetinizdir"
dörtlüğüyle başlayan şiirinde devlet ricalini kötülediği için bir süre hapsedilen Ruhsatî'nin ömrünün sonuna doğru köyünde imamlık görevinde bulunduğu söylenmektedir.
Ruhsatî'nin bir köy şairi olduğu ve yeterli tahsil görmediği kanaati yaygındır. Ancak büyük ihtimalle Arap kaynaklı olan, halk tarafından aşk hikâyeleri ve cenk kitapları gibi ilgi gören Uğru ile Kadı hikâyesini (nşr. Doğan Kaya, İstanbul 1985) nazma çekmesinden, şiirlerinde âyet, hadis ve kelâm-ı kibara yer vermesinden Arapçaya yabancı olmadığı, bir caminin inşası için söylediği,
"Târihini tarh eyledim hesâb-ı ebced ile
Biri gayın birisi şîn bâ ile tamam"
mısralarından ebced hesabını bildiği anlaşılmaktadır.
Şiirlerinde "Ruhsat, Ruhsat Baba, Âşık Ruhsat" mahlasları yanında en çok "Ruhsatî" mahlasını kullanan şaire bu mahlası Sivas'ın Karabaşı köyünden Şeyh İbrahim Efendi vermiştir. "Bir zaman İcâdî bir zaman Cehdî / Şimdi de Ruhsatî Baba dediler" beytinde işaret edildiğine göre şair önce "İcâdî" ve "Cehdî" mahlaslarını kullanmışsa da bu mahlaslarıyla şiirleri yoktur. İrticalen güzel şiirler söyleyen, ancak saz çalamayan şair ömrü boyunca arzu ettiği şöhrete kavuşamamıştır. Ruhsatî'nin bazı saz şairleri gibi hem hece hem aruz ölçüsüyle şiirleri varsa da onun şairlik gücünü yansıtan şiirleri hece vezniyledir. 500'e yakın şiirinin yarıdan fazlası koşmadır. Diğerlerini semai nazım biçimiyle ve aruz ölçüsüyle söyledikleri oluşturur. Genellikle üç beş dörtlükten oluşan şiirleri ölçü, durak, kafiye ve redif bakımından sağlam sayılabilecek bir yapıya sahiptir. Dilinin sade olması, aşk, ölüm, gurbet, yoksulluk, zamandan şikâyet, din, tabiat gibi konuları etkili biçimde dile getirmesi Ruhsatî'nin önemli özellikleridir. Ruhsatî şiirlerinin bir bölümünde bir âşık gibi kalbi heyecanla çarpan, tabiattan zevk alan, toplumun bozuk yönlerini gören bir saz şairi, bir bölümünde öğüt veren, fâni güzelliklere aldanmayan, mütevekkil bir derviş edasındadır. Vehbi Cem Aşkun dinî öğelere fazlaca yer veren Ruhsatî'nin Nakşibendî, M. Fuad Köprülü ise Bektaşî olduğunu söylerken onun hakkında geniş bir araştırma yapan Doğan Kaya şiirlerinden hareketle Nakşibendî olduğunu ortaya koymuştur (Âşık Ruhsatî, s. 23-24). Âşık edebiyatı içinde bir âşık kolunun kurucusu sayılan Ruhsatî'nin birçok şiiri günümüzde türkü ve ilâhi olarak söylenmektedir.
Ruhsatî'nin ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekte, M. Fuad Köprülü onun 1899'-da, Kadri Özyalçın - Kemal Gürpınar 1901'-de, Vehbi Cem Aşkun ile Eflatun Cem Güney ise 1911'de vefat ettiğini söylemektedir. Şiirlerinde yaşının yetmişe dayandığını belirtmesi, 1903'te Sivas valisi olan Reşid Paşa'dan ve Sultan Mehmed Re-şad'ın saltanatından (1909-1918) söz etmesi 1911 yılında öldüğü yolundaki görüşü daha güçlü kılmaktadır. Mezarı Deliktaş'ta kendisinden önce ölen oğlu Âşık Minhâcî'nin yanındadır. Taşında,
"Ruhsatî Azrail gezer kastıma
Hakkım helâl olsun eşim dostuma
Bir belli taş dikin başım üstüne
Bir gün devir döner belirsiz olur"
dörtlüğünün bulunduğu mezar 1970'li yılların başında Sivas Valisi Celal Kayacan tarafından yaptırılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA :
Kadri Özyalçın. Deliktaşlı Ruhsatî, I. Kitap, Sivas 1936; a.mlf. - Kemal Gürpınar, Deliktaşlı Ruhsatî, 11. Kitap, Sivas 1938; Vehbi Cem Aşkun, Büyük Halk ve Saz Şairi Ruhsatî, Sivas 1944; M. Fuad Köprülü. Türk Saz Şairleri, Ankara 1962, s. 539-540, 575-588; F. Erömer, Deliktaşlı Ruhsatî, İstanbul 1963; Eflatun Cem Güney - Çetin Eflatun Güney. Âşık Ruhsatî: Hayatı ue Şiirleri, İstanbul 1963; Doğan Kaya. Ruhsatî'nin Uğru ile Kadı Hikâyesi, İstanbul 1985; a.mlf., Sivas'ta Âşıklık Geleneği ue Âşık Ruhsatî, Sivas 1994; a.mlf.. Âşık Ruhsatî, Sivas 1999; Nurettin Albayrak. Ruhsatî, İstanbul 2001; "Ruhsatî", TDEA,VII, 357.
Nurettin Albayrak, diyanet islam ans. 35
ŞİİRLERİNDEN ÖRNEKLER
Oldukça
Sen ne korkuyorsun Dede Bektaşi
Hünkar Hacı Bektaş Veli oldukça
Elbet ki cennetin kapısın açar
Cömertlerin piri Ali oldukça
Bilir bilmez eksik değil günahım
Gafur ismi ile beraber ahım
Hasan Hüseyin'dir elde penahım
Cennet bahçesinin gülü oldukça
Muhabbetin eser koydu bu cana
Canım kurban olsun gül-i hubana
Aciz kölesiyim atmaz yabana
Selman Kamber Kızıldeli oldukça
Doğruca yol sürdü Musa-yı Kazım
El ne derse desin sana ne lazım
Cafer-i Sadık'tır dilde niyazım
Dünya ucdan uca dolu oldukça
Ne mümkün ki muhabetten kesilem
Aşk yolunda dolmuş iken esilem
On dört masum-ı pak elde vesilem
Cümlesi bir kökün dalı oldukça
Allah Muhammed'i sevdi halk etti
Rahmetine kullarını gark etti
Aşık Ruhsat hikmetini fark etti
Kerbela'nın kanlı seli oldukça
Ruhsati
Ne Dedim Neme Küstün
Ne dedim neme küstün
Mevladan bulasıca
Gel beri barışalım
Viranda kalasıca
Nola sevdiğim nola
Kolun boynuma dola
Emeği gidip sesle
Boş yere yelesice
Bak şunun cunbuşuna
Ker (rastık) çekmiş kaşına
Pişman olup işine
Saçını yolasıca
Seni sevdim derinden
Kan kaynar damarından
Güzellik defterinden
İsmini silesice
Niçin eviçten uçan
Niçin ağ göğsün açan
Niçin Ruhsat' tan kaçan
Hey benim olasıca
İLGİLİ İÇERİK
