ŞEYH GALİP- BEYİTLER ve AÇIKLAMALARI
I.
Nevbahâr-i gamıng bülbülüz ol gonce-femin
Ararız hande-i dîrîneyi giryân olarak
Vezni: Feilâtün (Fâilâtün) Feilâtün) Feilün (Fa'lün)
Günümüz Türkçesi
Biz gonca ağızlının gam baharında öten bülbülüz; şimdi, ağlayarak ararız
İzahlar:
Nevbahar-i gam : (f. is. Gam baharı.
Gonce-fem : (f. St.) Gonca ağızlı.
Hande-i dîrîne : (f. s. t.) Eski gülüş.
Geçen mesut günlerin hatırasına ait özentili bir anışı ifade eden bu beyitte, gülme ile ağlama arasındaki mana zıtlığı dolayısıyla, tezât san'âtı vardır.
Aynı duyuşun daha güzel bir ifadesi bu asrın şairlerinden Mâhir Baba’nın bir beytinde örülecektir.
“Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz.”
***
II.
Vuküfum yok bu rütbe hahişin hayrânıyım Gâlib
Gönülden de nihan bir matlab-i dil- hâh var dilde
Vezni: Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün
Günümüz Türkçesi
Galip! şimdiye kadar bilmiyordum ama, bu kadar derin bir arzunun bir hayranıyım doğrusu... demek, gönülde, gönülden arzu olabilirmiş!
İzahlar:
Dil-hâh : (f. St.) Gönlün isteği; gönülce istenen.
Matlab-i dil-hâh : (f. s. t.) Gönlün istediği arzu, maksat.
Dil-hâh sıfat takımındaki hâh heçesini, vezinde bir kapalı ve bir açık hece karşılığı olacak tarzda uzatarak okumak lâzımdır.
***
III
Budur dâd ü sitâd-i dehrden sûd ü ziyân ancak
Hezârân ârzûdan bir peşîmân olduğum kaldı
Vezni: Mefâilün Mefâîlün Mefâîlûn Mefâîlün
. - . - /. - - -/ . - - - / . - - -
Günümüz Türkçesi
Dünya alış verişinden kâr ve zarar ancak şudur: binlerce arzudan bana kalan tek şey, sadece pişmanlıktır.
İzahlar
dâd ü sitâd-i dehr : (f. is. t.) Dünya alış verişi; hayat, hayatta olan biten şeyler.
Bu beyitte, dehrden kelimesinin dehr hecesiyle ârzû kelimesinin âr hecesini, vezinde birer kapalı ve birer açık hece karşılığı olacak surette okumalıdır.
***
IV
Çerâğ-i bezm-i hicri olduğum yapmış yakıştırmış
Gönül pervânesine vuslat âteş intizâr âteş
Vezni: Mefâilün Mefâîlün Mefâîlûn Mefâîlün
. - . - /. - - -/ . - - - / . - - -
Günümüz Türkçesi
Ayrılık meclisinin kandili olduğum, uğrunda yanıp yakıldığım güzel, yapmış yakıştırmış; böyle münasip görmüş: gönül pervanesi için kavuşmak da ateştir, beklemek de...
İzahlar
Bezm-i hicr : (f. is. t.) Ayrılık meclisi.
Çerâğ-i bezm-i hicr : (Zincirleme f. is. t.) Ayrılık meclisinin çerağı, kandili.
Yapmak yakıştırmak; bir şeyi karşısındakinin ağız açamayacağı tarzda yapmak, o suretle hareket etmek yerinde kullanılan bir tabirdir.
İZAHLI DİVAN ŞİİR ANT. N.H.ONAN
