Kullanıcı Oyu: 5 / 5

Yıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkin
 

TURGUT UYAR - KURTARMAK BÜTÜN KAYGILARDAN

Kurtarmak bütün kaygıları

Sularsa akmak birgün birgün birgün

Birgün dağlara çıkmak birer birer dağlara çıkmak birgün

Çıkmak çıkmak birer birer birgün dağlara dağlara birgün

Birgün birer dağlara

Ah nasıl dağlara birgün

Ey yorgun atlar, ey geri dönenler, sayı bilmiyen çocuklar

Ey birgün

Çiçek açmak birgün

Dağlara dağlara birer birer dağlara

Otları büyümek birgün

Birgün köyler kentler yıkanık damlar geri dönmek birgün Birgün yeni dönmek

Birgün dağlara çıkmak birer birer çıkmak çıkmak 

 

Su yürümek güneş bilmek Yeniden orda otlarda orda yeniden orda orda Bitkin bir gül bulmak ve geri dönenler birgün Ey yorgun atlar, sayı bilmiyen çocuklar Ey bütün hazır elbiseciler ey,

Birgün olmak, küskün keşişlerden olmamak birgün Dağlara dağlara çıkmak sular köprüler sular birgün çıkmak Eski kaba arabalardan inip birgün çıkmak Dağlara dağlara dağlara başka hiç Birgün dağlara  (Uyar, 2008, 206)

“Kurtarmak bütün kaygıları”, Turgut Uyar’ın Tütünler Islak (1962) adlı eserinde yer alan bir şiiridir. Yukarıda da belirtildiği gibi Tütünler Islak, şairin İkinci Yeni etkisiyle kaleme aldığı ikinci eserdir. Şair, bu eserinde, Dünyanın En Güzel Arabistanfnda yer alan kaçış isteğinin çözüm olmadığını anlamış gibidir. Belki Tütünler Islak’ta da uygarlıktan kaçış vardır. Ancak bu kaçış dirilip yeniden dönebilmek içindir. Nitekim “Çok Üşümek” adlı şiirinde “Bir kalır yanık yağlar kokusu şehirlerde/Uzun nehirlere binip uzaklaşmadıkça” ifadesi, “Bir Barbar Kendin Tartar Bir Barbar Aşağlarda” adlı şiirinde yer alan

“ben koşarım aşağlara, koşarım

yıkanacak boğulacak su bulsam”

dizeleri şairin kentten, kentin kirlenmiş olduğunu düşündüğü düzeninden kaçmak istediği göstermektedir. Diğer taraftan Turgut Uyar, bu kaçış sonrasında yeniden bir dirilişle geri dönme ve düzene başkaldırma veya onu değiştirme isteğini de belli ettirir. Örneğin; “Akabakan” şiirinde yer alan

“ey bilene bilene tükenen bıçak!

Bir şeyler yap,

Eskimeden gökyüzünün kutlu maviliği ” vb. ifadeler bunun göstergesidir.

İşte, “Kurtarmak Bütün Kaygıları” bu açıdan şairin hem düzenden kaçış isteğini yansıtan hem de doğada yenilenen, dirilen bireyin geri dönüşünü ve düzeni değiştirme umudunu barındırmaktadır. Şiirde geleceğe dair taşınan umut duygusu, değişecek düzen beklentisi, bunun için girişilecek toplumsal hareket, çeşitli unsurlarla sembolize edilerek doğrudan olmasa da dolaylı yoldan verilmeye çalışılmıştır. C. Süreya, Turgut Uyar’ın şiirinde umut duygusu için şu saptamalarda bulunur: “Şiirinin altında ayrı bir akıntı vardır: yaşamayı sevmek, insanın haklı çıkması...” (Süreya, 2012: 145).

Şiir “Sularsa akmak birgün birgün” ifadesi ile başlar. Şiirin “su” metaforu ile başlaması bilinçli bir tercihtir. Önüne aldığı her şeyi yıkan, kendi içine alan su, toplumsal hareketin kendisidir. Güçle özdeşleşen suyun önünde hiçbir engel duramaz. Burada bahsi geçen su çoktur ve çokluktur. Az sudan bir güç doğmaz, çok su birleştiricidir ve güçtür. Değişecek düzenin tek sebebi bu sudur, yani toplumsal bilincin kaynağı ve birleştiricisidir. Ayrıca suya iliştirilen “sa” şart eki de su ile insan arasındaki paralelliği gösterir. “İnsansa” tepki gösterir şeklinde algılanabilir. 

 

Şairin “birgün” ifadesi de su ile paralellik gösterir. Turgut Uyar’a göre; var olan düzen yanlış ve bozuktur. Bu açıdan şiirde, düzeni değiştirme umudu her zaman diri tutulmaya çalışılır. Nazım Hikmet’in şiirlerinde de var olan geleceğe dair umut, (fütürizm) Uyar’ın şiirinde karşımıza “birgün” ifadesi ile çıkar. Sosyalist hareketlerin meydanlarda sürekli dile getirdiği “Birgün mutlaka” sloganının Turgut Uyar’ın şiirinde bu şekilde karşımıza çıktığını söylemek mümkündür.

“Birgün dağlara çıkmak birer birer dağlara çıkmak birgün” şeklinde devam eden şiirde “dağ” ifadesi, bir toplanma alanı olarak toplumsal ve siyasal bir işleve sahiptir. Bu açıdan bakıldığında Marksist edebiyattaki dağ imgesine yüklenen anlamla Turgut Uyar’ın şiirindeki dağ imgesi örtüşmektedir. Nitekim bu anlayışa göre dağ; isyanı, başkaldırmayı, kaçışı ve doğayla bütünleşmeyi temsil eden bir imge

Şair bu şiirinde, bozuk olduğunu düşündüğü düzenin değişmesi için bireyden toplumsala giden bir hareket oluşturmaya çabalar. Bu hareketin başkaldırısı dağa/tabiata çıkmakla anlam bulacaktır. Bu dizelerde sıkça tekrar edilen “birer birer”, “birgün” ifadeleri de hem şiiri kuvvetlendirmek hem de doğaya/tabiata dönmekten başka çare olmadığının yansımasıdır. Şiirin devamında kullanılan “ah nasıl” ifadesi bu isteğin kuvvetini göstermektedir. C. Süreya, Turgut Uyar’ın son dönem şiirlerinde çoğu zaman şimdiki zaman yerine gelecek zamana başvurduğunu belirtir. Bu sebeple Kurtarmak bütün kaygıları gelecek zamanı önceleyen, umudu diriltmeye çalışan bir şiir olarak karşımıza çıkar.

Turgut Uyar’ın diğer şiirlerinde sıkça yer alan kapalı imge yoğunluğuna bu şiirinde çok fazla rastlanılmamaktadır. Bunun çeşitli sebepleri olmakla beraber; şairin sahip olduğu siyasal duruşuı bu şiirinde çok fazla gizleme ihtiyacı duymaması en önemli sebep olarak görülmektedir. Ancak Turgut Uyar’ın diğer toplumcu gerçekçi şairlerde var olan söyleme de çok yakın olduğunu, sert bir söylemi ve propaganda çizgisinde bir üslûbu benimsediğini söylemek mümkün değildir. Turgut Uyar’ın şiirinde toplumsal mücadele çeşitli sembol ve imgelerle verilmeye çalışılmış, böylece okurun derin bir okuma ile şiirin arka planını anlaması istenilmiştir.

“Ey yorgun atlar, ey geri dönenler, sayı bilmeyen çocuklar” ifadesinde, bu mücadele içerisinde kaybolanları “ey yorgun atlar” ifadesiyle, sahip olduğu düşünceden ayrılanları “ey geri dönenler” ifadesiyle, var olan düzene ayak uyduranları, “sayı bilmeyen çocuklar” ifadesiyle de eğitimsiz kişileri sembolize etmiştir.

“Çiçek açmak birgün” ifadesi ile dirilmeyi, yeniden var olmayı, toplumsal mücadele için yeniden yeşermeyi aktarmaya çalışan şaire göre; çiçeğin açtığı yer dağdır, dağ kaynaktır. Şair, dağda tekrar yenilenmek ve büyümek için birleşmek gerektiğini vurgular, bunu yukarıdaki ifadelerin devamında “dağlara dağlara birer birer dağlara” tekrarlarıyla pekiştirir. Şiirin buraya kadar olan bölümü birinci bölüm kabul edilebilir. Çünkü bu bölüme kadar dağa, kaynağa dönme isteği ağır basar, burada birleşen, güçlenen toplumsal hareketin dönüşü şu ifadelerle dile getirilir:

“Otları büyümek birgün

Birgün köyler kentler yıkanık damlar geri dönmek birgün

Birgün yeni dönmek”

Otlar, dağda yeşeren, bilinçlenen sorumlu insandır. Artık düzeni değiştirmek, toplumu bilinçlendirmek için köylere ve kentlere geri dönme zamanıdır. Toplumcu gerçekçi anlayışta köyün önemi büyüktür. Devrim köylerden kentlere doğru büyür. Şairin öncelikle köyü vurgulaması bu açıdan düşünülebilir. Bu dizelerin devamında kullanılan güneş imgesi de Marksist hareketin sıkça başvurduğu imgelerdendir. “Güneş”, aydınlanmayı, devrimi gerçekleştirmeyi, su ise toplumsal birlikteliği ve gücü temsil eder. “Su yürümek, güneş bilmek” ifadeleri bu bağlamda düşünülebilir. Ey bütün hazır elbiseciler” ifadesi ile düzenin bir parçası olmuş, var olanı sorgulamadan kabul eden prototipler eleştirilir. “Küskün keşişler” ile toplumsal mücadelede kaybettiğini düşünmüş, kendi manastırına, yani kabuğuna çekilmiş, yıkılmış, kırılmış kişilere değinilir. Bunlardan olmamak için mücadele edilmelidir. “Başka hiç” ifadesi ile de değişimden ve mücadeleden başka bir yol ve çare olmadığı gerçeği vurgulanmaya çalışılmıştır. Şiirin tamamına sinmiş bu mücadele isteği sık tekrarlarla, bu tekrarların yer değiştirmesi ile verilmiştir.

Ah nasıl dağlara birgün”,

“dağlaradağlara dağlara başka hiç" ifadeleri bu isteğin kuvvetini göstermek için kullanılmıştır.

Şiirde sıklıkla tekrar edilen fiiller, fiilimsiler de şiirin hareketli, eylemci yapısına uygun bir şekilde seçilmiştir. Akmak, çıkmak, yürümek, büyümek, çıkmak gibi fiilimsiler, geri dönmek, güneş bilmek, yeni dönmek, birer birer çıkmak gibi birleşik eylemler örnek gösterilebilir.

Şiirde bir diğer dikkat çeken unsur ise nidaların çokluğudur. Daha çok didaktik ve epik özelliği olan şiirlerde sıklıkla karşılaştığımız “Ey” nidası bu şiirde de sıkça kullanılmaktadır.

Ey yorgun atlar,

ey geri dönenler, sayı bilmiyen çocuklar,

Ey birgün” ifadeleri de şairin şiirdeki amacını kuvvetlendirme işlevini yerine getirmektedir.

Şiirde yer alan bazı semboller ve ifadeler, bu şiire has anlamlar yüklenmektedir. Bunlar genel hatlarıyla aşağıdaki tabloda sınıflandırılmıştır.

 “Kurtarmak bütün kaygıları” adlı şiirde yer alan imgeler ve karşıladıkları muhtemel anlamlar

  • Su: İnsan, güç, birlik, toplumsal mücadele
  • Dağ: Kaynak, birleşilen yer, bilinçlenme alanı
  • Yorgun Atlar: Toplumsal mücadelede yılmış, yenilmiş aydınlar
  • Geri Dönenler: Toplumsal mücadeleye sırt çevirenler
  • Güneş: Nihaî hedef, gerçekleşen devrim
  • Sayı bilmeyen çocuklar: Eğitimsiz halk, toplum
  • Çiçek: Devrimi gerçekleştirecekler, bilinçlenmiş yeni bir nesil
  • Hazır elbiseciler: Bozuk düzenin kalıbına, düzenine uyanlar, işbirlikçiler
  • Küskün Keşişler: Toplumsal mücadelede kaybetmiş, kırılmış, kendi kabuğuna çekilenler
  • Köprü: Suların aşmak istediği engellerdir, kurulu düzendi

Şiirde İkinci Yeni’nin şiir diline özgü bazı kullanımlarla karşılaşmaktayız:

Devrik cümle yapıları: “Sularsa akmak birgün birgün

Alışılmamış bağdaştırmalar çok sık kullanılmasa da bu ifadeler örnek gösterilebilir: “su

yürümek”, “güneş bilmek” 

Sözcüksel sapmalar da çok fazla yer almamıştır, buna tek örnek olarak “yıkanık’ gösterilebilir. Şiirde birkaç virgül dışında genellikle noktalama işaretlerine yer verilmemesi yine İkinci Yeni şairlerine has bir özellik olarak dikkat çekmektedir.

Şiire seçilen “kurtarmak bütün kaygıları” da mücadeleye girişen bireyin bütün kaygılardan sıyrılıp, birgün değişimi gerçekleştireceğine dair inancını yansıtmaktadır. Turgut Uyar’ın son dönem şiirleri olan “Kalbimiz”, “Hızla Gelişecek”, “Kurtarmak bütün kaygılarında “ben”den “biz”e giden bir şiir anlayışı içerisine girişir. Bu şiirlerinde bireyden topluma doğru evrilen bir duygu ve düşünce isteği görmek mümkündür.

Sonuç

Şiire 1940’lı yıllarda başlayan Turgut Uyar’ın bu dönem şiirlerinde genellikle Garip Hareketi’nin etkisi söz konusudur. Özellikle Arz-ı Hal ve Türkiyem adlı eserlerinde bu etkileri görmek mümkündür. Ancak Turgut Uyar’ı Garip Hareketi’nden farklı kılan bazı yönlerin de olduğunu belirtmeliyiz. Özellikle ikinci eseri Türkiyem’de daha çok hamasi içerikli, halkçı, memleket ve Atatürk sevgisini ön plâna çıkaran bir söyleme rastlamak mümkündür. Şairin bu söyleme yönelmesinin biyografisi ile sıkı bir ilişkisi vardır. İlk gençliğinin askeri okullarda geçmesi, bu okulların oluşturduğu söylemin etkisi şairin ikinci eseri olan Türkiyem’de açık bir şekilde kendisini göstermektedir.

1950’lerden sonra şiirinde ciddi bir değişime giden Turgut Uyar’ın, bu değişiminin ilk yansımalarını 1959’da yayımladığı Dünyanın En Güzel Arabistanı adlı eserinde görmek mümkündür. Bu eser, şairin ikinci dönem olarak adlandırabileceğimiz, daha çok İkinci Yeni Hareketi etkisindeki ilk eseridir. Bu eserinden sonra 1962’de yayımladığı Tütünler Islak adlı eseri ise şairin İkinci Yeni Hareketi’ndeki olgunlaşma döneminin ürünüdür. Tütünler Islak, şairin Dünyanın En Güzel Arabistanı’nda oluşturduğu dilsel ve söylemsel değişikliğin hız kesmeden devam ettiğini gösteren, İkinci Yeni etkilerinin daha da belirginleştiği bir eser olarak karşımıza çıkar.

Turgut Uyar’ın ikinci dönem diye adlandırılan İkinci Yeni etkisindeki şiirlerinde dikkat çeken unsurların başında, anlamın önemli ölçüde arka plana atılması, şiirin bir dil meselesi olduğu düşüncesinin egemen kılınması gelmektedir. İkinci Yeni şairlerinin çoğunda görülen, yazımsal ve sözcüksel sapmalar, soyutluk, ters çevirmeler, anıştırmalar, alışılmamış bağdaştırmalar, mantık dışı söyleyişler Turgut Uyar’ın şiirinde de sıkça başvurduğu unsurlar olarak karşımıza çıkar.

Dilsel açıdan yapılan değişimlerin yanında, tematik açıdan da ciddi bir değişim söz konusudur. Şairin bu dönem şiirlerinde genellikle topluma karşı bir yabancılaşma, içinde yaşadığı toplumdan, kent gerçeğinden kaçış isteği görülür. Diğer taraftan bu şiirlerde, modern dünyanın yarattığı ve bireyin içerisinde bulunduğu bunalımı çatışmayı ve kopukluğu işleyen tematik unsurlara da rastlamak mümkündür.

Şairin bu bunalımlı, karamsar tavrı, kent gerçeğinden kaçma isteği özellikle Tütünler Islak adlı eserinde kendini göstermektedir. Bu eserde yer alan ve çalışmamızın temelini oluşturan “Kurtarmak bütün kaygıları”, şairin yukarıda belirttiğimiz özelliklerini yansıtan bir şiirdir. Ancak bu şiirde sadece bir kaçış isteği söz konusu değildir. Kaçış isteği ile birlikte tekrar geri dönüp düzeni değiştirme, gelecekten umutlu olma gibi zıt temleri birlikte ele alınır. Bu nedenle “Kurtarmak Bütün kaygıları” şairin gelecekçi (fütürist) bakışının ve politik tavrının belirgin bir şekilde yansıdığı şiirlerinin başında gelmektedir. Şiiri iki bölüme ayırmak mümkündür. İlk bölümde ele alınan kentten kaçış isteği, ikinci bölümde yerini dirence, direnişe ve düzeni değiştirme isteğine bırakmaktadır.

“Kurtarmak bütün kaygılan”, şairin vermek istediği mesajların yanında, farklı dil yapısıyla da dikkat çeken bir şiirdir. Şiirin bol bol filler ve fiilimsilerden beslenen hareketli cümle dizimi, şairin isteğini kuvvetlendiren sürekli tekrarlanan sözcükler ve ifadeler, çeşitli göndermeler barındıran açık veya kapalı imgeler ve benzetmeler, şiirin dilsel yapısını şekillendiren unsurlar olarak göze çarpmaktadır.

Sonuç olarak; “Kurtarmak bütün kaygıları” ile, yaşanan anın ve güncelin şiirini yazmaya çalışan Turgut Uyar, toplumsal anlamda kaybetmenin, yenilmişliğin, umutsuzluğun, kurallarla ve yapmacık bir anlayışla oluşturulduğunu düşündüğü düzene karşı tutunamamanın şiirini yazarken, aynı şiirle kaybettiği direncini tekrar ortaya koyar. Bu açıdan “Kurtarmak bütün kaygıları”, kaygılardan kurtulmak isteyen, tekrar mücadeleye çağıran, düzeni değiştirmek dışında hiçbir çaresi olmadığına inanan, dirençli şairin diriltilmeye çalıştığı umut ve düşüncesinin şiiridir

 Yusuf AYDOĞDU[1] Serhan ALKAN ÎSPÎRLÎ[2]



[1] Arş. Gör. Bingöl Üniversitesi, El-mek: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

[2] Doç. Dr. Atatürk Üniv. Eğitim Fak. Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi

SON EKLENENLER

Üye Girişi