RECAİZADE MAHMUT EKREM - BİR KUŞ ŞİİRİNİN İNCELEMESİ
Nerden uçmuş zavallıcık bir kuş?
Bana bak, hiş! Sakın kaçıp gitme.
O kedernâk o sâkitâne duruş,
-Böyleyim ben- dokundu rikkatime.
Mükeddersen benim de var derdim.
Gel, yakın gel, seninle dertleşelim.
Söyle, ben anlarım lisanından;
Bu sükûtun yakışmıyor, söyle.
Ne zaman düştün asumanından?
Yaşamak pek mi güç tahassürle?
Sana lâkin, bütün ufuklar açık.
Pek sıkıldınsa âsumânına çık!
Duracaksın, sebep ne, rencide?
Uç bu berzahtan, oynasın kanadın.
Hiç kalır mıydı hâk-i süflide,
Âh olaydı kanatları Nijad’ın...
Vuruyor işte kalb-i mecruhum;
İşit ey kuş, ne söylüyor ruhum:
"Bize hayretmeyen bu gülşenden
Kaçalım, sen de ben de kurtulalım.
Gezelim kehkeşânı, hoş me’men;
Zevk-i rüya-yı sermedi bulalım,
"Uçalım âsumâna, dönmeyelim...”
(Reearzâde Mahmut Ekrem)
Recaizâde Mahmut Ekrem, Tanzimat döneminde Batı edebiyatının etkisiyle “Güzel olan her şey şiirin konusu olabilir” ve “şiir ahlaka hizmet etmek zorunda değildir" düşüncelerini ileri sürmüştür. Bu bakış açısıyla şiirin alanını alabildiğine genişleten sanatçı, şiirlerinde dönemin siyasi şartlarının etkisiyle daha çok aşk ve doğa konularını işlemiştir. Şairlerin bu şekilde bireysel konulara yönelmesinde devrin siyasi şartlarının yanında Batı edebiyatının da etkisi olmuştur. “Toplum için sanat” anlayışı ile eser veren ilk dönem sanatçılarının döneminde meşrutiyet yönetimi ilan edilmiştir. “Hak, hürriyet, millet, vatan” gibi konular bu dönemde rahatlıkla işlenmiştir. 1878’de İkinci Abdülhamit dönemin şartları gereği meşrutiyet yönetimine son verip meclisi kapatınca sanatçılar, sosyal konulardan uzaklaşarak bireysel konulara yönelmişlerdir. Yukarıdaki şiir de bu dönemde “sanat için sanat” anlayışı ile yazılmış bir şiirdir. Recaizâde Mahmut Ekrem, şiirinde bir ağacın dalında gördüğü bir kuşla konuşur. Namık Kemal’in şiirinden hem tema hem dil hem de sanat anlayışı bakımından çok farklı bir şiirdir bu.
“O kedernâk o sâkitâne duruş,
“Gezelim kehkeşânı, hoş me’men;
Zevk-i rüya-yı sermedi bulalım”
dizelerinde kullanılan dilin, Namık Kemal’in “Vatan Mersiyesi” şiirinde kullandığı konuşma dilinden uzak olduğunu görüyoruz. Tanzimat edebiyatı içinde bu farkın oluşmasında siyasi şartlar ve sanatçıların sanat anlayışı etkili olmuştur.
Şiirlerinde bireysel konuları işleyen ve içe dönük bir yaşam süren bu dönem sanatçılarının
“Bize hayretmeyen bu gülşenden
Kaçalım, sen de ben de kurtulalım.
Gezelim kehkeşânı, hoş me’men;
Zevk-i rüya-yı sermedi bulalım,
“Uçalım âsumâna, dönmeyelim...”
dizelerinden içinde bulundukları toplumdan memnun olmadıklarını, buralardan kaçıp gitmek istediklerini anlıyoruz. Vatan için kendini parçalayan Namık Kemal’in anlayışı ve eserlerine yansıyan vatan sevgisinden ve coşkusundan bu şiirde herhangi bir iz bulamıyoruz.
Bu dönem sanatçıları, politikadan uzak durarak edebiyatla daha yakından ilgilenmiş, ilgilendikleri yazınsal türlerde Batılı tekniğe uymaya, edebiyatımızın çizgisini yükseltmeye çalışmışlardır.
