YAZMANIN OKUMANIN YENİ AĞI -ENİS BATUR
Hem kitapları çok sayıda okura ulaşsın istemiş ve bunu başarmış hem de kitapları çok sayıda okura ulaşan öteki yazarların çoğunu hafifseyen yazarlar vardır: Kendi okurlarını bilinçli sayar, ötekileri bilinçsiz tüketiciler olarak görürler.
Hem kitapları çok sayıda okura ulaşan hem de kitaplarına az sayıda okurun ilgi gösterdiği yazarların saygınlığına kavuşmak için çırpman yazarlar vardır: Onların bir bedel karşılığında bu sonucu aldıklarını bir türlü anlayamadıklarına tanık olunur.
Hem seçimleri ve duruşları nedeniyle az sayıda okurla iletişim kurabilen hem de kendileriyle taban tabana zıt seçim ve duruşları yüzünden geniş okur kitlesiyle buluşabilmiş yazarlara içerleyen yazarlar vardır: Farklı yazarlık oluşumları olduğu gibi, farklı okurluk oluşumları da olduğunu, olabileceğini kabullenemezler.
Okur cephesine geçildiğinde durumun uzun uzadıya değişmediğini görüyoruz. Kendi tercihlerini her şeyin üzerinde gören, başka gerekçelerle başka yapıtları yeğleyen komşularının tavırlarını sindirmekte güçlük çeken, beğendiği yazarın eleştirilmesine de, beğenmediği yazarın önemsenmesine de dayanamayan okur tipleriyle sık karşılaşılır. Kimileri klâsik yapıtlardan “ötesine geçmek istemez, çağdaşlarına burun büker; kimileri klâsikleri köhne bulur, yalnızca yeni kitapları izleme yolunu tutar.
Paylaşılamayan nedir, işte bunu anlamak güçtür.
İşin özüne dönülecek olursa: Herkesin yazma, okuma gerekçeleri bir değildir. Toplumsal hedefleri olan yazarlarla kişisel hedefleri olanlar bir tutulamaz sözgelimi. Aydınlatmak, öğretmek, paylaşmak için yazmaya girişenlerle şan, şöhret, para kazanmak için bu yolu seçenleri aynı kefeye koyabilir miyiz? ‘Elinden başka bir iş gelmediği için’ yazanlar (örneğin Beckett), ‘çıldırmamak için’ yazanlar (örneğin Sait Faik), ‘kaybetmek için’ gece gündüz masasına çivilenenler (Proust), geniş gerekçeler tablosundan rastgele verdiğim modeller.
Dünyayı değiştirmek (Rimbaud), sarakaya almak (Jarry), insanların bönlüğünü yüzlerine vurmak (Swift), canlarını yakmak (Thomas Bernhard) amacıyla kitaplarını yazanlar sokakta yürürken tanınmak, sıçramak, sınıf atlamak için yazanlarla, şüphesiz yan yana getirilemez.
Okuma gerekçeleri de öyle: Beslenmek, yararlanmak, kendini açmak ve aşmak için kitaplara başvuranlar; okuma zevkini, keyfini her şeyin üstünde tutanlar; gündelik hayatını hafifletmeyi amaçlayanlar; toplumsal ortam gerektirdiği için gündemdekilerle ilişkide kalmak isteyenler... saymakla bitmez farklı okur kimlikleri.
Son yıllarda peşpeşe yayımlanan Yazı Tarihi çalışmaları, Okuma Tarihi incelemeleri, bugünün koşullarının yakın ve uzak geçmişe oranla düpedüz başkalaştığını gösteriyor. Sinema, Radyo, Televizyon, Internet, iletişim araçları insanoğlunun reflekslerini geniş çapta etkilediği, seyretmeye ya da dinlemeye oranla çok daha etkin bir uğraş olan Okuma’nın sınırlarını daralttığı bilinen, gözlemlenebilen gerçek. Alınan kitap sayısı yıldan yıla arttı, artıyor kuşkusuz; buna koşut olarak, kişisel kitaplıklarımızdaki okunamamış kitap sayısının oranı da yükseliyor ama. Bir gün gelecek, onları okuyacağız. Kaçımız buna sahiden inanıyor acaba?
Kitapları yayımlandığında gazete sayfalarında, ekranlarda yoğun bir mesaiye girişen, menecerlerle çalışan, dev kampanyalar yürüten yazarlara hak veriyorum: Okunmak isteyen yazarın, kitabını yayımlamakla yetinemeyeceği profesyonel bir dönemin içinde yaşıyoruz nicedir. Benim gibi tuzu kuru, yazarlığıyla geçinemeyen, bir avuç okuru olan insanların artık geçmiş zamana ait bir uğraşın, Edebiyat’ın alanında sıkışıp kaldıklarını düşünüyorum; bugünün, yarının okurlarının gereksinmesini karşılayamayacaktır bu amatör uğraşın etrafında buluşan okuma-yazma heveslileri.
Kitabın, seçici yazar ve seçici okur üzerinden ömrünü sürdüremeyeceği bir çağ başladı. Bizim için çok geç artık, iş işten geçti; ama yeni kuşaklar, yeni düzenin gerektirdiklerinin bütünüyle bilincindeler.
(Okuma Lâmbası, Alkım Yay.)
simge dergisi
