Türk şair, yazar. Özellikle Cumhuriyet sonrası Türk edebiyat tarihinde, şiir türüne farklı bir soluk ve yeni bir bakış açısı kazandırmıştır. Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat Horozcu ile birlikte, "Garip Akımı"na (Birinci Yeni olarak da bilinir) önderlik etmiştir. Türk şiirinin, ağır kalıplardan, klişeleşmiş söylemlerden ve yoğun sanatsal kuramlardan bağımsızlaşması ve yenilenmesi gerektiğini savunmuş; ölçü ve uyak gibi biçimleri terk etmiş; konuşma dilinin ve gündelik hayatın her boyunun şiire yansıtılabileceğini göstermiştir. Dünyaca ünlü La Fontaine'in hikâyelerini, şiirsel bir anlatımla Türkçeye çevirmiştir.
Orhan Veli Kanık, 13 Nisan 1914 tarihinde, İstanbul Kanatlarımın Altında'un Beykoz semtine bağlı Yalıköyü'nde dünyaya geldi. Cumhurbaşkanlığı Armoni Orkestrası şefi, klarnet üstadı Mehmet Veli Kanık ile Fatma Nigar Hanım'ın ilk çocukları olarak dünyaya geldi. Mizah yazarı Adnan Veli Kanık'ın ağabeyi olan ünlü şairin, Füruzan (Yolyapan) adlı bir de kız kardeşi vardı.
Günümüzde Beşiktaş Jimnastik Kulübü'nün bulunduğu, Anafartalar İlkokulu'nun ana sınıfıyla temel eğitimine başlayan Orhan Veli, 1921 yılında, ilköğrenimi için Galatasaray Lisesi'ne gönderildi. Dördüncü sınıfa kadar bu okula devam ettikten sonra, 1925 yılında, babasının Cumhurbaşkanlığı Bando Şefliği'ne tayini nedeniyle, ailesiyle birlikte Ankara'ya taşındı. Burada, Gazi İlkokulu'nu bitiren Orhan Veli, orta öğrenimi için yatılı olarak Ankara Erkek Lisesi'ne gitti.
Henüz ilkokul çağındayken okumayla başlayan edebiyat aşkı, sonrasında satırlara döküldü. Onun edebiyata ilgisini ilk fark eden kişi, ilkokul öğretmeni Sedat Bey oldu ve bu konuda yetenekli gördüğü öğrencisini sürekli yazmaya teşvik etti. Bu sayede, şairin çocukluk çağında kaleme aldığı ilk öyküsü, "Çocuk Dünyası" adında, eski yazıyla basılan bir dergide yayımlandı. Ankara'da geçen lise yıllarında, ilk olarak Oktay Rıfat Horozcu'yla tanışan Orhan Veli'nin, sonrasında Melih Cevdet Anday'la arkadaş olması, edebi kariyerinin başlangıcı oldu. Ortak duygu ve düşüncelerle bağlı oldukları edebiyat zevki, üç arkadaşı iyice yakınlaştırdı. Sürekli edebiyat ve sanat dünyasındaki son gelişmeleri takip ediyorlar, dönemin tanınmış isimlerini okuyorlar, birçok kültür-sanat faaliyetine katılıyor ve yaygın edebi akımlar hakkında ateşli tartışmalar yapıyorlardı.
Sonraları Türk edebiyat tarihinde önemli bir açılıma neden olacak bu isimler, kendi yazınsal ve düşünsel görüşlerini ifade edebilmek ve kaleme aldıkları yazıları, şiirleri yayımlayabilmek maksadıyla, Ankara Lisesi okul kooperatifinin finansörlüğünde, "Sesimiz" adını verdikleri bir dergi çıkarmaya başladılar. Bu vesileyle, okul arkadaşı Hıfzı Oğuz Bekata'nın etkisinde kalarak, düz yazıdan manzumeye geçen Orhan Veli'nin ilk şiirleri bu dergide basıldı. Yine, "Ben Orhan Veli" adlı manzumesinde, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat'la olan yakın arkadaşlığını ifade etmişti. Üç genç şair, çıktıkları bu edebiyat serüveninde, öğretmenleri arasında yer alan ünlü şair Ahmet Hamdi Tanpınar başta olmak üzere, Halil Vedat Fıratlı ve Yahya Saim Sinanoğlu'nun büyük desteğini görmüşlerdi.
1933 yılında bu okuldan mezun olduktan sonra, İstanbul'a geri döndü ve yüksek öğrenimine İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesinin Felsefe Bölümünde devam etti. Yazmaya olan düşkünlüğünden vazgeçmeyen genç şair, üniversite döneminde de oldukça aktif bir karakter sergiledi. Kendi fakültesinin öğrenci grubu başkanı seçilmesinin yanı sıra, eski okulu olan Galatasaray Lisesi'nde, yardımcı öğretmen statüsünde görev almaya başlamıştı. Ancak, 1936yılında, lisans eğitimini bırakmaya karar verdi ve ertesi yıl Ankara'ya geri döndü. Başkentte bir süre, PTT Genel Müdürlüğü Telgraf İşleri Reisliği Nizamlar Bürosu'nda memurluk yaptı. Aynı yıl, şairin yazınsal kimliğini tam olarak ifade eden, biçim ve üslup bakımından tarzını bulmuş olan ilk şiirleri (Oaristys, Ebabil, Eldorado ve Düşüncelerimin Başucunda), Nahit Sırrı Örik'in desteğiyle, "Varlık" dergisinde yayımlandı. Genellikle aşk, özlem, çocukluk anıları gibi temaları yoğun bir duygusallıkla işlediği bu şiirlerin büyük bir kısmında, "Mehmet Ali Sel" mahlasını kullandı. Aruz ve hece vezninin, klasik şiir kalıplarının özelliklerini çok iyi biliyordu. Adını edebiyat çevrelerine duyurmayı başaran Orhan Veli, 1936-1942 yılları arasında, dönemin popüler kültür-sanat dergilerinden İnsan, Ses, Gençlik, Küllük, İnkılâpçı Gençlik, Demet, İşte ve Aile'de manzume ve düz yazılarıyla yer aldı.
1941 yılına gelindiğinde, Melih Cevdet ve Oktay Rıfat ile birlikte çıkardıkları "Garip" adlı şiir kitabıyla, Türk edebiyat tarihinde, "Garipçilik" ("Birinci Yeni" olarak da bilinir) adı verilen yeni bir şiir akımı başlattılar. Şiirde biçimsel kuralların gerekliliğini yok sayan bu yeni bakış açısına göre, yoğun şekilde Arapça ve Farsçanın etkisi altında kalan şiir dünyası, artık arınmak, yenilenmek ve kendi diline, milletine özgü bir üslup edinmek zorundaydı. Halk dilinde, yalın bir ifade tarzıyla manzumeler kaleme alan Garipçiler, hicivsel unsurlar ve mizah öğeleri kullanmak suretiyle, gündelik olayların da bahis konusu yapılabileceğini gözler önüne serdiler. Orhan Veli, Garip'in kendisi tarafından kaleme alınan önsözünde, "hece ölçüsü ve uyağın şiiri yozlaştırdığı"nı söylüyor ve onlara göre "şiirin, insanın beş duyusuna değil, beynine seslenen bir söz sanatı olduğu"nu ifade ediyordu. "Şiire, egemen sınıfların beğenilerinin sonucu yerleşen kalıplaşmış öğeler kaldırılmalı, şairaneliğe son verilmeli ve şiir toplumun çoğunluğuna seslenmeliydi. Bu amaç da ancak yeni yollar ve yeni araçlarla gerçekleştirilebilirdi."
II. Dünya Savaşı'nın neden olduğu gerginlik nedeniyle uzatılan askerlik görevini, 1945 yılında, yedek subay rütbesiyle tamamlayan Orhan Veli, Ankara'ya dönerek, Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu'nda tercümanlık yapmaya başladı. Burada, Azra Erhat, Oktay Rıfat ve Erol Güney ile birlikte ortak çeviri çalışmaları yürütürken, 1947 yılında, Reşat Şemsettin Sirer'in Milli Eğitim Bakanı olmasıyla birlikte, yeni bakanlık yönetimini "antidemokratik ve tutucu" davranmakla suçlayarak, görevinden istifa etti. Hemen ardından, Mehmet Ali Aybar tarafından yayımlanan, "Hür" ve "Zincirli Hürriyet" adlı gazetelerde, siyasal, sosyal, kültürel ve edebi konular üzerine eleştirel yazılar kaleme almaya başladı. 1948 yılında ise, bir süre, Ulus gazetesinde, "Yolcu Notları" başlığı altında makaleler yazdı.
1 Ocak 1949 tarihinde, iki sayfalık "Yaprak" adlı kültür-sanat dergisini çıkarmaya başladı. Onbeş günde bir yayımlanan derginin ömrü, finansman sorunu nedeniyle kısa sürdü ve yirmisekiz sayıyla sınırlı kaldı. Dönemin düşünsel ve sanatsal yaşantısı üzerinde önemli bir yer edinmiş olan Yaprak'ın yayım hayatı, 15 Haziran 1950 tarihinde sona erince, ünlü şair, İstanbul'a taşınmaya karar verdi. Aynı yıl, Nazım Hikmet'in yazılarından dolayı mahkûm edilmesini protesto etti ve düşünce özgürlüğüne imkân verilmediğini öne sürerek, yakın dostları Melih Cevdet ve Oktay Rıfat ile birlikte, şairin serbest bırakılması için üç gün boyunca açlık grevi yaptı. Bu eylemiyle, siyaset ve edebiyat çevrelerinde büyük yankı uyandırdı.
Aynı yılın Kasım ayında, bir haftalığına Ankara'ya geldi. 10 Kasım 1950 gecesinde, onarım için kazılmış, ancak üzeri kapatılmamış bir çukura düşerek ayağını incitti. Ardından İstanbul'a dönen ünlü şair, bir arkadaş ziyareti esnasında aniden fenalaşması üzerine kaldırıldığı Cerrahpaşa Hastanesi’nde, 14 Kasım 1950 tarihinde, beyin kanaması sonucu girdiği komada hayatını kaybetti. Türk edebiyat camiasını derin bir yasa boğan ölümünün ardından, geniş bir katılıma sahne olan cenazesi, Rumelihisarı'nda bulunan Aşiyan Mezarlığı'nda toprağa verildi. Yakın arkadaşları tarafından, 1 Şubat 1951 tarihinde, en verimli çağında hayata veda eden şairin anısına "Son Yaprak" adlı tek baskılık bir dergi yayımlandı.
Özellikle Varlık dergisindeki şiirleriyle büyük ilgi gören Orhan Veli, 36 yıllık yaşamı boyunca, gerek eserleriyle gerekse düşünceleriyle, sağlığında ve ölümünden sonra kendinden çok söz ettiren şairlerden biri olmuştur. Türk edebiyat tarihinde, yenilikçi fikirlerin ilk savunucularından biridir. Özellikle Garipçilik akımının önderi olarak, şiirin ölçü, uyak gibi alışılagelmiş klişelerden, kalıplardan ve kurallardan bağımsızlaşarak da yazılabileceğini göstermiş; eserlerinde ağır sanatsal ifadeler, kalıplaşmış benzetmeler yerine, daha basit ve yalın olan halk dilini kullanmayı benimsemiştir. Eserlerinde, zaman zaman hicivsel bir üslup ile mizah öğelerinden yararlanmıştır. Gündelik hayatın her yönünün şiire konu olabileceğini savunmuş ve kendini belli bir duygu ya da düşünceyle sınırlamamıştır. Amacı, okura biçimsel bir şaheser sunmak değil, anlatmak istediklerini hissettirebilmektir. Dolayısıyla, cilalı söze gerek yoktur. Bu nedenle, konuşur gibi kaleme aldığı şiirleriyle, başta Orhan Seyfi Orhon olmak üzere, bazı kesimler tarafından, şiir yazımını bu kadar basitleştirdiği için oldukça fazla şekilde eleştirilmiştir.
Sanatta toplum misyonunu ön plana çıkarmış olan Orhan Veli, edebi çevrelerden ziyade halka hitap etmeyi tercih etmiştir. Şiirin kısır bir döngü içerisinde kalmaması gerektiği düşüncesiyle, sürekli olarak kendini ve kalemini geliştirmeye çalışmıştır. Moliere, Rimbaud, Musset, Gogol, La Fontaine, Jean-Paul Sartre gibi dünyaca ünlü yazarların eserlerinden çeviriler yapmıştır. Çocuk hikâyeleri yazan La Fontaine ile Nasreddin Hoca öykülerini, şiirsel forma dönüştürmüştür. Önemli eserlerinden bazıları İngilizce, Fransızca, Rusça ve Yunanca gibi dillere çevrilmiştir. Eserlerinde, özellikle İstanbul'a aşk derecesindeki tutkusu dikkat çekmektedir.
Orhan Veli, askerlik yaptığı dönemde, hayat hikâyesini kısaca şu şekilde özetlemiştir: "1914'te doğdum. 1 yaşında kurbağadan korktum. 9 yaşında okumaya, 10 yaşında yazmaya merak sardım. 13'te Oktay Rıfat'ı, 16'da Melih Cevdet'i tanıdım. 17 yaşında bara gittim. 18'de rakıya başladım. 19'dan sonra avarelik devrim başlar. 20 yaşından sonra da para kazanmasını ve sefalet çekmesini öğrendim. 25'te başımdan bir otomobil kazası geçti. Çok âşık oldum. Hiç evlenmedim, şimdi askerim".
ESERLERİ:
ŞİİR:
Garip (1941 - Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat Horozcu ile birlikte)
Vazgeçemediğim (1945)
Destan Gibi (1946)
Yenisi (1947)
Karşı (1949)
DÜZYAZI:
La Fontaine Masalları (1948)
Nasrettin Hoca Hikâyeleri (1949 - manzum hikâye)
Nesir Yazıları (1953)
Edebiyat Dünyamız (1975)
Fransız Şiiri Antolojisi (1947 - derleme)
ÇEVİRİ:
Bir Kapı ya Açık Durmalı ya Kapalı (A.de Musset'den - O. Rifat ile 1943)
Barberine (1944)
Scapin'in Dolapları (Molière'den - 1944)
Sicilyalı yahut Resimli Muhabbet (1944)
Tartuffe (1944)
Versailles Tulûatı (1944)
Üç Hikâye (Gogol'dan - Erol Güney ile, 1945)
Turcaret (A. R. Lesage'dan - 1946)
Hamlet ve Venedikli Tüccar (Shakespeare'den - Ş. Erdeniz ile, 1949)
Batıdan Şiirler (O. Rifat ve M. Cevdet ile, 1953)
Antigone (J. Anouilh'den - 1955)
Saygılı Yosma (J. P. Sartre'dan - 1961)
Bütün Çeviri Şiirleri (1982)
El Kapısında (Turgenyev'den - 1994)
http://www.biyografi.info/kisi/orhan-veli-kanik
ORHAN VELİ KANIK-2 (13 Nisan 1914 -14 Kasım 1950)
Melih Cevdet ve Oktay Rıfat'la birlikte Garip Akımı'nın kurucularındandır. Şiirde ölçü, uyak ve sanatlı söyleyişlere karşıdır. Orhan Veli, her şeyin şiire konu olabileceğini savunmuştur.
13 Nisan 1914 günü İstanbul'da doğdu. Babası orkestra şefi Mehmet Veli, annesi Fatma Nigar Hanım'dır. Adnan Veli (mizah yazan) ve Füruzan Yolyapan isimli iki kardeşi vardır.
Çocukluğu İstanbul'un Cihangir ve Beykoz semtlerinde geçti. İlkokulu Galatasaray Lisesi'nde yatılı olarak okudu. Babasının Cumhurbaşkanlığı Bando Şefi olması üzerine dördüncü sınıfta iken ailesi İstanbul'dan ayrılınca Ankara Gazi Okulu'na geçti ve ertesi sene Ankara Erkek Lisesi'ne başladı.
En yakın arkadaşlarından Oktay Rıfat ile 13 yaşında, Melih Cevdet ile 16 yaşında tanıştı. Bu iki arkadaşıyla birlikte lise yıllarında hazırladığı Sesimiz dergisinde ilk yazılarını yayınladı.
1933 yılında liseyi bitirdikten sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Felsefe Bölümü'ne başladı. Ancak 1935 yılında okuldan ayrılarak yüksek öğrenimini yarıda bıraktı.
Şair, 1936'da Ankara'ya döndü. Askere gidene kadar PTT Genel Müdürlüğü Telgraf İşleri Reisliği Milletlerarası Nizamlar Bürosunda memurluk yaptı. Bu arada ilk şiirlerini 1936 yılı Aralık ayında Varlık Dergisi'nde Mehmet Ali Sel adı ile yayınladı. 1941'de lise arkadaşları Oktay Rıfat ve Melih Cevdet Anday’la birlikte Garip adlı şiir kitabını çıkartarak Garip Şiir Akımının öncülerinden oldu. Şiirlerinde yalın bir halk dili kullandı, yergi ve gülmeceden yararlanarak, sıradan yaşantıların şiirinin de yazılabileceğini gösterdi.
İkinci Dünya Savaşı nedeniyle askerlik uzatıldığı için 4 yıl askerlik yaptı. Askerlikten döndükten sonra 2 yıl kadar Ankara 'da Milli Eğitim Bakanlığı Tercüme Bürosu'nda çalıştı. Azra Erhat, Oktay Rıfat, Erol Güney ile ortak çeviriler yaptı. Ancak 1947'de bakanlıktaki "antidemokratik hava" nedeniyle Tercüme Bürosu'ndaki görevinden istifa etti.
Mehmet Ali Aybar'ın yayımladığı Hür ve Zincirli Hürriyet gazetelerinde eleştiriler, kültür ve sanat üzerine yazılar yazdı. La Fontaine 'in masallarını şiirsel bir dille Türkçeleştirdi. Nasrettin Hoca öykülerini de şiire dönüştürdü.
1 Ocak 1949 tarihinden itibaren on beş günde bir yayımlanan Yaprak dergisini çıkarmaya başladı. 28 sayıyı tamamen kendi çabası ile çıkardı. 15 Haziran 1950’ye kadar yayımlanan bu dergiyi parasal güçlükler nedeniyle yayımlayamaz olunca Ankara'dan ayrılıp, İstanbul'a döndü.
1950 sonbaharında, bir haftalığına geldiği Ankara'da, 10 Kasım 1950 gecesinde, yolda, onarım için kazılmış bir çukura düşerek ayağından yaralandı. İstanbul'a döndükten sonra, bir arkadaşının evindeyken, durumu birdenbire kötüleştiği için kaldırıldığı Cerrahpaşa Hastanesi'nde, 14 Kasım 1950 tarihinde beyin kanamasından öldü. Ölümü, Türkiye'de o güne kadar hiç bir şairin ölümünde görülmemiş bir yankı buldu. Geniş katılımlı bir cenaze ardından Rumelihisarı Mezarlığı 'nda toprağa verildi.
Eserleri
Garip (1941 - Oktay Rifat ve Melih Cevdet'le birlikte)
Garip (1945 - Yalnız kendi şiirlerinden oluşan genişletilmiş 2. baskı)
Vazgeçemediğim (1945)
Destan Gibi (1946)
Yenisi (1947)
Karşı (1949)
Bütün Şiirleri (Adam Yayınları, 1951 - 1975).
GALATA KÖPRÜSÜ
Dikilir köprü üzerine,
Keyifle seyrederim hepinizi.
Kiminiz kürek çeker, siya siya;
Kiminiz midye çıkarır dubalardan;
Kiminiz dümen tutar mavnalarda;
Kiminiz çımacıdır halat başında;
Kiminiz kuştur, uçar, şairane;
Kiminiz balıktır, pırıl pırıl;
Kiminiz vapur, kiminiz şamandıra;
Kiminiz bulut, havalarda;
Kiminiz çatanadır, kırdığı gibi bacayı,
Sıp diye geçer Köprü 'nün altından;
Kiminiz düdüktür, öter;
Kiminiz dumandır, tüter;
Ama hepiniz, hepiniz...
Hepiniz geçim derdinde.
Bir ben miyim keyif ehli içinizde?
Bakmayın, gün olur, ben de
Bir şiir söylerim belki sizlere dair;
Elime üç beş kuruş geçer;
Kitabe-i Seng-i Mezar I
Hiçbir şeyden çekmedi dünyada
Nasırdan çektiği kadar;
Hatta çirkin yaratıldığından bile
O kadar müteessir değildi;
Kundurası vurmadığı zamanlarda
Anmazdı ama Allah 'm adını,
Günahkâr da sayılmazdı.
Yazık oldu Süleyman Efendi 'ye.
Mesele falan değildi öyle,
To be or not to be kendisi için;
Bir akşam uyudu;
Uyanmayıverdi.
Aldılar, götürdüler.
Yıkandı, namazı kılındı, gömüldü.
Duysalar öldüğünü alacaklılar
Haklarını helal ederler elbet.
Alacağına gelince...
Alacağı yoktu zaten rahmetlinin.
III
Tüfeğini deppoya koydular,
Esvabını başkasına verdiler.
Artık ne torbasında ekmek kırıntısı,
Ne matarasında dudaklarının izi;
Öyle bir rûzigâr ki, Kendi gitti,
İsmi bile kalmadı yadigâr.
Yalnız şu beyit kaldı,
Kahve ocağında, el yazısıyla:
"Ölüm Allah 'm emri, "Ayrılık olmasaydı."