DEHHANİ - SABREYLE GÖNÜL DERDİNE... - BİR GAZELİNDEN-2

BİR GAZELİNDEN-2
1 Sabr ile gönül derdüne dermân ire umma
  Cân atma oda bîhüde canan ire umma

2 Gözün sedefinden nice dürdâne dökersin
   Şol dişi güher dudağı mercân ire umma

Vezni:
Mef’ûlü Mefâîlü Mefâflû Feûlûn

Günümüz Türkçesi
1. Ey gönül! Sabır sayesinde derdine derman erişeceğini, bu aşk ıstırabından kurtulacağını umma Sevgilinin geleceği ümidine düşerek nafile ateşe can atma.
2. Gözlerinden daha ne kadar mci tanesi gibi yaş dökeceksin? Şu inci dışlının ve mercan dudaklının geleceğini ümit etme.

İZAHLAR

1. İre; ere, ersin; demektir; gelmek yetişmek manasına gelen ermek mastarının dilek, istek kipidir.
Od, ateşin Türkçesidir. Bîhüde; boş, beyhude, nafile, faydasız manasına gelen Farsça bîhude kelimesinin hafifletilmiş şeklidir. Bu kelime, konuşma dilimizde beyhude suretinde kullanılır.
2. Bu beytin birinci mısraında gözyaşı, inci tanesine; gözkapakları da içinde inci bulunan iki kabuklu inci istiridyesine, sedefe benzetilmiştir.
Nice; ne kadar
Bunlardan sonra, ikinci mısrada inci manasına gelen güher ve kıymetli bir deniz mahsulü olan mercan kelimelerinin kullanılmasıyla tenasüp sanatı yapılmış oluyor.
Edebiyatta, herhangi bir maksadı manaca münasebetli olan kelimelerle anlatmak san atine tenasüp yahut mürââtı nazır denir.
Bundan sonraki metinlerde de görüleceği veçhile, tenasüp, Divan Edebiyatı manzumelerinde en çok kullanılan bir mana sanatıdır.
Bu çok kullanılış, birçok fikirleri ve hayalleri basmakalıp birer mazmun haline de getirmiştir. Herhangi bir hissin, fikrin veya hayalin dayandığı bazı kelimelerin hatıra getireceği diğer kelimeler muayyenleşip her şair tarafından bilinir ve bir kaide imiş gibi behemehâl kullanılır bir hal alınca, okuyan, şairin söyleyeceğini evvelden ve ezbere bilir ve bu suretle eserin vereceği zevk de kalmamış olur.
Hâlbuki muhayyile faaliyetine dayanan bu sanat, ancak o faaliyetin taze ve el değmemiş bir mahsulü olduğu takdirde esere sanat kıymeti veren bir şey olur. Bu sebepledir ki, tenasüp sanatının muvaffakiyetli ve zevkli örneklerine, daha ziyade, hislerinde, hayallerinde ve fikirlerinde bir hususiyet gösteren şairlerin eserlerinde rastlamak mümkündür.

N.HALİL ONAN, İZAHLI DİVAN ŞİİR ANT.