II. Selim'in Edirne'de Selimiye Külliyesi'nde kurduğu kütüphane.
II. Selim'in 982'de (1574) yapımı tamamlanan Selimiye Külliyesi'nde medresesi için tesis ettiği kütüphane caminin güneyinde sağ tarafta yer almakta, gerek dönemine göre zengin koleksiyonu gerekse katalogunun mükemmeliyeti bakımından dikkati çekmektedir. Kuruluşu sırasında kütüphanede 400 civarında kitap bulunmaktaydı. Bu kitapların bir listesi, bu külliyenin vakfiyesinin sonunda bulunmaktadır (VGMA, 1395, s. 91-114). II. Selim vakfiyesinde daha önce görülen konu başlıklarından farklı bir konu başlığının bulunmadığı, ancak fıkıh bölümünde fetva diye yeni bir alt başlık ihdası yoluna gidildiği görülmektedir. Kitapların tavsifinde de Fâtih ve İsmihan Sultan kataloglarında görülen yol takip edilmiştir (Erünsal, s. 226). Vakfiyeye ekli olarak hazırlanan katalogun girişinden anlaşıldığına göre burada, Süleymaniye'de olduğunun aksine külliyenin tamamlanmasından birkaç yıl önce, kurulacak kütüphane için Hazîne-i Âmire'den kitap temin edilmiştir: "Sultan Selim Han hazretlerinin mahrûse-i Edirne'de bina buyurulan medrese-i şerifelerine vakf için Hızâne-i Âmire'den ihraç olunan kitaplar evsafıyla defter olunmak ferman olmağın işbu defter-i hakikat-güster semânîne ve tis'a mie senesinde ... tahrir olunup ..." (VGMA, 1395, s. 91). 23 Şaban-980 (29 Aralık 1572) tarihli bir belgeden öğrenildiğine göre hazırlatılan kitaplar muşambalara sarılarak sandıklara konulmuş ve Edirne'ye gönderilmiştir (BA, MAD, KK. 67, s. 776).
II. Selim, 987 (1579) tarihli vakfiyesine personelle ilgili olarak diğer kütüphane vakfiyelerinde yer alanlardan farklı şartlar koymuştur; emin, sâlih, âlim olmasını istediği üç hâfız-ı kütübden ikisinin ayrıca hattatlık, nakkaşlık gibi vasıflara sahip bulunmalarını ve gerektiğinde mushafların ve kitapların eksik sayfalarını tamamlamalarını istemektedir (VGMA, Kasa, nr. 169, s. 76-77). Kütüphanedeki kâtib-i kütüblük görevi ise bir ek görev olarak üçüncü hâfız-ı kütübe verilmiştir. Vakfiyede ayrıca "sâlih ve tâhir ve sanatında mahir" bir kimsenin mücellit olarak görevlendirileceği belirtilmiştir. Dönemin diğer kütüphanelerinde olduğu gibi Selimiye Kütüphanesi'nden de ödünç kitap verilmekteydi.
111. Selim döneminde Selimiye Kütüphanesi tamir ettirilip yeniden teşkilâtlandırılmış ve camide mevcut koleksiyon diğer bazı koleksiyonların ve III. Selim'in gönderdiği kitapların ilâvesiyle zenginleştirilmiş ve kütüphaneye dört hâfız-ı kütüb ile bir mücellit tayin edilmiştir (BA, Hatt-ı Hümâyun, nr. 16161). XIX. asrın sonlarında çeşitli şehirlerdeki küçük koleksiyonların belli bir yerde toplanması için yapılan çalışmalar esnasında Edirne'deki bazı medrese ve kütüphanelerde bulunan Sultan II. Murad, Beyazıt (11), Çelebi Mustafa, Yekdest Hacı Ahmed, Abdülvâsi b. Hızır ve Ahmed Bâdî Efendi kütüphaneleri Selimiye Kütüphanesi'ne nakledilmiştir. Cumhuriyet döneminde bu yöndeki çalışmalar devam etmiş, halkevlerinin kapatılmasıyla burada bulunan Türk Ocağı'na ait kütüphane de Selimiye'ye taşınmıştır. İstanbul'da evkaf müzesinin kurulması sırasında sanat değeri yüksek 110 kitap İstanbul'a gönderilmiştir. Bu eserler halen Türk ve İslâm Eserleri Müzesi'nde bulunmaktadır (Bilar, s. 89-90).
Selimiye Kütüphanesi 1983-1984 yıllarında Selimiye Camii'nin tamiratında camiyle birlikte onarılmış ve 1996 yılına kadar Selimiye Camii içindeki bir bölümde hizmet verdikten sonra bu tarihte Kırkpınar Halk Kütüphanesi'ne taşınmıştır (a.g.e., s. 90). Kütüphane bugün camideki eski yerinde okuyuculara hizmet vermektedir. Selimiye Kütüphanesi'nde 2600 yazma 5517 basma eser bulunmaktadır. II. Selim'in şehzadeliği döneminde Tire'deki dârülkurrâsında (965/1558), tahta çıkışından birkaç yıl sonra da İzmir'de yaptırdığı medresesinde (977/1569-70) birer kütüphane kurduğu vakfiyelerine koyduğu hâfız-ı kütüble ilgili şartlardan öğrenilmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
Selimiye Külliyesi Vakfiyesi, VGMA, 1395, s.87-114; VGMA, 741, s. 84; BA, MAD, 5179, s. 5; BA, MD, nr. 51, s. 79; nr. 133, s. 66; BA MF. KTC1. Dosya 8, nr. 157; Müjgân Cunbur, "Osmanlı Çağı Türk Vakıf Kütüphanelerinde Personel Düzenini Geliştirme Çabalan", TTK Bildiriler, VII (1973), II, 679; Erünsal, Türk Kütüphaneleri Tarihi II, s. 48, 49, 154, 178, 183, 186, 195, 226; Ender Bilar, "Edirne'de Bir Kitap Hazinesi; Selimiye Yazmalar Kütüphanesi", Osmanlı Deuleti'nde Bilim Kültür ue Kütüphaneler (haz. Özlem Bayram v.dğr.), Ankara 1999, s. 89-91; Selahattin Yıldırım, Vakıfnâme-i Şehzâde-i Ciuânbaht Hazret-i Sultân Selim -Tâie Bekâuh- (II. Selim Vakfiyesi), İstanbul 2004, s. 79; M. Münir Aktepe, "İzmir Şehri Osmanlı Devri Medreseleri Hakkında Ön Bilgi", TD, sy. 26 (1972), s. 114, 117; Rıdvan Canım, "Edirne Selimiye Kütüphanesindeki Türkçe Mesnevi Yazmaları Hakkında", Edirne İl Halk Kütüphanesi Bülteni, sy. 10, İstanbul 1988, s.19-20; Musa Öncel, "Edirne Selimiye Yazma Eserler Kütüphanesi", Oluşum, sy. 50, İstanbul2005, s. 33-36.
İsmaİl E. Erünsal, dia, 36