TANIMLAYICI ANLATIM BİÇİMİ ve ÖRNEKLERİ
Temel özellikleri aracılığıyla bir kavramın ne olduğunu belirtmeye tanımlama denir. Bir anlatımın tanım olup olmadığı “Bu nedir?” sorusuna cevap verip vermediğine bakılarak anlaşılır. Sorudaki “bu” sözcüğü tanımlanan ya da anlatımda tanımlanması mümkün olan kavram yerine kullanılır: “Felsefe nedir?” gibi.
Tanımlamada bir anlam yoğunlaştırması vardır. Okuyucunun anlatılana bakışı ve düşünüşü genelde bu noktada da odaklaşır. Böylece tanımlama okuyucunun söyleneni kavramasına yön verir.
Aşağıdaki örneği bu özellikleri dikkate alarak gözden geçirelim:
Örnek:1
İnsan, içinde yetiştiği çevrenin bir ürünüdür. Benzer şartları paylaşanlar benzer biçimde düşünürler. Kültür, toplumu oluşturan bireylerin duyuş, düşünüş ve davranış birliğidir. Bu anlamda kültür ulusal bir nitelik taşı maktadır; fakat özellikleri farklı toplumların da benzeşen koşulları olması ve çağdaş dünyada bu tür olguların hızla artması kültürün evrensel yanını ortaya çıkarır.
Bu parçada yazar düşüncelerini dile getirirken “kültür” kavramını tanımlıyor. Parçadaki koyu yazılı ifade bir tanım cümlesidir.
Tanım, işlenecek konunun anahtar kavramlarını bu araya getirerek onu belirginleştirmektir. Genellikle tek cümlelik yargılardır. Bu cümleler “—dır” ekiyle ya da “denir” kelimesiyle biter.
Örnek:2
Edebiyat, düşünce, duygu ve hayallerin sözlü veya yazılı olarak güzel ve etkili biçimde anlatılması sanatıdır. Okuyana estetik bir tat vermek amacıyla yazılmış olan ya da böyle bir amacı olmasa bile biçimsel özellikleriyle bu düzeye ulaşabilen bütün yazılı yapıtlara edebiyat denir. Batı'da 18. yüzyılda yaygınlaşmıştır. Geçmişte şiir, destan, tiyatro gibi türler genel olarak edebiyat başlığı altında değil, ayrı ayrı ele alınırdı. Türkiye'de de edebiyat terimi bugünkü anlamına ancak 19. yüzyılın sonlarında kavuşmuştur. İnsan yaşantılarını anlatan her metin, edebiyat yapıtı değildir. Bir metnin edebiyat yapıtı sayılması için sanat değeri taşıması gerekir.
Bu metinde düşünceyi geliştirme yolu olarak tanımlamadan yararlanılmıştır. Parçada edebiyatın tanımı yapılmıştır. “Edebiyat nedir?” sorusuna cevap veren “Düşünce, duygu ve hayallerin sözlü ve yazılı olarak, güzel ve etkili biçimde anlatılması sanatıdır.” sözleri edebiyatın tanımıdır. Parçada önce edebiyatın tanımı yapılmış, daha sonra edebiyatla ilgili açıklamalara geçilmiştir.
Örnek:3
Anı, yaşanmış olayları duyurmak için yazılan yazınsal türdür. Bir yazarın, başından geçen önemli olayları, sanat değeri taşıyan bir dille anlatmasıdır. Sevdiğimiz bir yazarın anılarını okumak bizim için büyük bir zevktir. Bu anıları okurken anlatılan olaylar sanki bizim başımızdan geçmiş gibi hissederiz.
Bu metinde “anı”nın tanımı yapıldığına göre tanımlamaya başvurulmuş demektir. Metinde geçen Anı, yaşanmış olayları duyurmak için yazılan yazınsal türdür." ve “Bir yazarın başından geçen önemli olayları, sanat değeri taşıyan bir dille anlatmasıdır.” cümleleri “Anı nedir?" sorusuna cevap vermektedir. Demek ki her iki cümlede de anının tanımı yapılmıştır.
Örnek:4
Batı'da bizden daha çok kitap basılıyor, doğru. Orada daha çok insan okuyor, bu da doğru. Ama orada bir kitabı tek kişi okuyor ve kitaplar daha çabuk buharlaşıyor. Bizde ise aynı romanı birden fazla kişi sindire sindire okuyor. Bizde okur eğer sevmişse bir kitabı annesine, yengesine, dayısına, arkadaşına veriyor. Onlar da okuyor. Kitaplar elden ele dolaşıyor, insanların gönüllerine usul usul sızıyor, gündelik hayatlarının bir parçası oluyor.
Örnek:5
Atomun çekirdeğindeki nötronların parçalanması sırasında ortaya alfa, beta, gama adı verilen ve çıplak gözle görülmeyen ışınlar çıkar. Bu ışınlara radyasyon denir. Bu ışınlar çok zararlıdır. İnsanlarda ve çevrede birçok olumsuzluğa yol açar. Ayrıca radyasyon canlıda genetik değişikliklere ya da vücutta kalıcı değişikliklere sebep olabilir. Çok hızlı bir şekilde yayılan radyasyon, kilometrelerce uzağa etki edebilmektedir..
Örnek:6
Dil aracılığıyla yazılı yahut sözlü bir bildirişimin gerçekleşebilmesinde altı temel unsur rol alır. Bunlar “gönderici, alıcı, bağlam, mesaj, kanal ve dönüt”tür. Gönderici, konuşan yahut yazan kişidir, mesajı yani haberi veren kişidir; alıcı, mesajı alan, dinleyen yahut okuyandır. Gönderici, anlaşılmış olmak istiyorsa alıcının yaşına, bilgi düzeyine, dil düzeyine vb. uygun bir anlatım bulmak zorundadır.
Örnek:7
Ülkemizde yapılan bir araştırmaya göre 5 milyon kışı okuma yazma bilmiyor Bunların 4,5 milyonu kadın ötekiler erkek Bunu genel nüfusa oranlarsak toplumu muzun yüzde 7,1’i okuryazar değil Başka bir deyişle okuma yazma bilenlerimiz toplumun yüzde 92.9 unu oluşturuyor. Okuryazar olanlar da kitap okumuyor Bugün Japonya'da kışı başına yılda 25 kitap okunurken ülkemizde bir yılda altı kışı bir kitap okumaktadır Yapılan bir araştırma sonucuna göre öğretmenlerimizin %68'i bazen kitap okumakta üniversite öğretim üyelerimizin de %56’sının ayda 1 ya da 2 kitap okudukları görülmektedir. Ülkemizde bugün bir kitap 2 ila 5 bin adet basılmaktadır. 75 milyonu bulan nüfusu, 200 e varan üniversitesiyle ülkemizde en çok basılan kitap ders kitabıdır Bütün yurtta satılan gazetelerin günlük satışı da 3-4 milyonu geçmemektedir
Örnek: 8
Genel anlamda insan düşüncesinin ürettiği değerlerin tümünü iki ana kümeye ayırabiliriz. Bunlardan ilki maddi kültürdür. Maddi kültür, İnsanoğlunun doğaya egemen olmak için yaptığı tüm araç ve gereçler ile bunları kullanma bilgisidir, ikincisi ise yaşamı düzenlemek, zenginleştirmek, korumak için konulmuş kurallar dizgesi olan manevi kültürdür. Bu iki kültür, birbirinden ayrılmamalıdır. Böyle bir yaklaşım, kültürü daha anlamlı ve yararlı kılar.
Örnek: 9
Masallar, toplumun hayal gücüyle yaratılmış sözlü verimlerdir… Masallar, insanoğlunun istediği, hayal ettiği şeylere ulaşma çabasından doğmuştur… Hayal öyle geniş, dünya o kadar dar ki… Hele öyle imkânsızlıklar var ki… Bu olağanüstü istekleri gerçekleştirmek için başka bir dünya ve olağanüstü nitelikleri kendilerinde toplayan yaratıklar ister. İşte o dünya, halkın yarattığı masal kahramanlarıdır
