DADALOĞLU- YÜKSEKLERDE ŞAHİN GİBİ SÜZÜLÜR
Yükseklerde şahin gibi süzülür
Enginlerde turna gibi dizilir
Haçan dostu ansa gönlüm üzülür
Şimdi döndüm düzen tutmaz tele ben
Kalktı göç eyledi Avşar illeri
Ağır ağır giden iller bizimdir
Arab atlar yakın eyler ırağı
Yüce dağlar aşan yollar bizimdir
Belimizde kılıcımız kirmani
Dışı deler mızrağımın temreni
Hakkımızda devlet etmiş fermanı
Ferman padişahın dağlar bizimdir
Dadaloğlu yatın kavga kurulur
Öter tüfek davlumbazlar vurulur
Nice koç yiğitler yere serilir
Ölen ölür kalan sağlar bizimdir
Metin İncelemesi:
Biçim Yönünden:
Biçimi: Nazım.
Nazım biçimi: Koçaklama.
Nazım birimi: Kıta.
Ölçüsü: 6 + 5= 11'li ve 4 + 4+ 3= 11'li hece.
Türü: Epik şiir.
Konusu: Belli bir yere yerleştirilme çabasına karşı gösterilen yiğitçe tepki anlatılıyor.
Temi: Meydan okuma, yiğitlik.
Kafiye şeması: abcb/dddb/eeeb.
Kafiyeli olan, "İl-ler bizimdir/yol-lar bizimdir" sözlerindeki "-ler/-lar" çoğul ekleriyle yinelenen "birimidir" sözcükleri rediftir. "İl/yol" sözcüklerinde ortak kafiye sesi "-L" olup yarım kafiyedir. "Kur-ul-ur/vur-ul-ur/ser-il-ir" sözcükle rinde ki "-ul/-il" edilgen çatı ekleridir. Bunlar ile geniş zaman çatı ekleri olan "-ur/-ir" ekleri rediftir. Geriye kalan "kur/ vur/ser" sözcüklerinde ortak kafiye sesi "R" olup yarım kafiyedir.
Dil özellikleri:
a) Dil sade, anlatım durudur.
b) İşlenen konu gereği halkın diline yerleşmiş yabancı kökenli sözcükleri kullanmıştır: Kirmani, devlet, ferman, hak, padişah, davlumbaz.
c) Konuya uygun, meydan okuma havası yansıtan sözler kullanmıştır: Hakkımızda devlet etmiş ferman/ Ferman padişahın dağlar bizimdir./Nice koç yiğitler yere serilir/Ölen ölür kalan sağlar bizimdir.
Deyimler-Söz Grupları:
Irağı yakın eylemek: Varılacak yere kısa zamanda gitmek; süratli gidişle uzun yolları kısa sürede aşmak.
Ferman etmek: Padişah tarafından buyruk çıkarılmak.
Davlumbazlar vurulur: Savaş davulu çalınır.
Avşar aşireti: Güneydoğu Anadolu'da yaşayan Oğuz Türkmenleri'n adıdır.
Öter tüfek: Tüfekler patladı, kurşun sesleri duyulmaya başladı.
İçerik Yönünden:
Araştırmalar:
1. Birinci dörtlükte Avşar Türkmenlerin yaylaya göçü tasvir ediliyor.
Dörtlüğe göre, Avşar boyları padişah buyruğu ile göçe başlıyor. Hızlı giden Arap atlarıyla yüksek dağları aşmaya çalışıyor. Bu olgu "kalkıp göç eylemektir. Ozan, Avşar boylarına ve yüksek dağları aşan yollara "bizimdir" dediğine göre, kendisi de göçe zorlanan bu topluluğun içindedir.
2. Şiirin tümünde yiğitçe bir söyleyiş görülüyor. Bu duygunun en belirgin biçimde verildiği dizeler şunlardır : "Hakkımızda devlet etmiş fermanı/Ferman padişahın dağlar bizimdir./Nice koç yiğitler yere serilir/ölen ölür kalan sağlar bizimdir."
Ozan, bu dizelerden ilk ikisiyle Osmanlı yönetiminin kararına başkaldırı duygusunu, son iki dizeyle de kavganın sonuna dek sürmesi gerektiği görüşünü dile getiriyor. Başkaldırı bireysel değil, toplumsaldır.
3. "Yakın eyler ırağı", "öter tüfek", "davlumbazlar vurulur" sözlerinin anlamları, "deyimler ve söz grupları" bölümünde verilmiştir.
4. Dadaloğlu, bu şiirindeki özgün söyleyişiyle, bize Köroğlu'nu hatırlatıyor. Köroğlu da şiirlerinde düşmana korkusuzca saldırmak, yiğitçe savaşmak duygularını coşkuyla dile getiriyor. Ne var ki, Dadaloğlu'nun şiirinde duyguların daha içten, söyleyişin yalın olduğu ve dilin ustalıkla kullanıldığı görülüyor. Bu yönlerden Dadaloğlu'nun daha güçlü bir ozan olduğu söylenebilir.
5. "Koçaklama", kahramanlık ve yiğitlik temlerinin işlendiği koşmalardır. Bu şiirde de bir başkaldırı vardır. Avşar boylarının yiğitliği, yiğitçe bir söyleyişle anlatılmaktadır. Devletle zorlu kavga göze alınmıştır, sonu ne olursa olsun bu kavga sürdürülecektir. Bu özellikleri göz önüne getirilerek şiire "koçaklama" diyebiliriz.
N. KARTAL, BİRSEN Y. 1990
İLGİLİ İÇERİK
KALKTI GÖÇ EYLEDİ AVŞAR ELLERİ -DADALOĞLU
ŞU YALAN DÜNYAYA GELDİM GELELİ -DADALOĞLU
BİZİM YAYLAMIZ MEŞELİ -DADALOĞLU
CAN EVİMDEN VURDU FELEK NEYLEYİM - DADALOĞLU