HALİDE EDİB ADIVAR
Romancı (1884 - 9 Ocak 1964). İstanbul'da doğdu. Öğrenimini Üsküdar Amerikan Koleji'nde tamamladı. Dönemin tanınmış kişilerinden toplumbilim, felsefe, matematik dersleri alarak yetişti. Matematikçi Salih Zeki ile evlendi (1901). Eşinden ayrıldıktan sonra İstanbul Kız Lisesi ve öğretmen Okulu'nda tarih ve pedagoji öğretmenliği yaptı (1910). Türk Ocağı'na girdi (1911). I. Dünya Savaşı yıllarında Lübnan ve Şam'daki kız okulları genel müdürlüğü görevinde bulundu. Doktor Adnan Adıvar'la evlendi (1917). Ziya Gökalp, Fuat Köprülü, Hamdullah Suphi, Mehmet Emin Yurdakul'la birlikte Türk Ocağı'nın «Hars ve ilim» kuruluna seçildi. Darülfünun'da batı edebiyatı dersleri verdi (1918). Bir süre de Amerikan Koleji'nde eğitim işleriyle uğraştı.
Mütarekede «Wilson Prensipleri Cemiyeti»nin kurucuları arasında yer almasına karşın, İzmir’in Yunanlılar tarafından işgal edilmesi üzerine A.B.D. Cumhurbaşkanının ileri sürdüğü ilkelerin ulusal bağımsızlık kavramı ile bağdaşmadığını algılayarak, İstanbul'da düzenlenen protesto mitinglerine katıldı (Mayıs 1919). Konuşmalarında tam bağımsızlık ülküsünü savundu. Eşi Dr. Adnan'la birlikte Anadolu'ya geçerek (Mayıs 1920) Kurtuluş Savaşı'nda çeşitli görevler aldı. Cumhuriyetten sonra eşinin de kurucuları arasında bulunduğu Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılması üzerine yurt dışına çıktı (1925). Uzun süre Fransa ve İngiltere’de yaşadı. Amerika'da Columbia Üniversitesi'nde (1931-32), Hindistan'da Delhi İslâm Üniversitesi'nde (1935) konuk profesör olarak çalıştı. Türkiye'ye döndükten sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümüne öğretim üyesi atandı (1940). İzmir’den milletvekili seçildi (1954). Politikadan çekildikten sonra yeniden Üniversitedeki görevine döndü (1954).
Halide Edip edebiyat dünyasına ilkin Tanin Gazetesi’nde Halide Salih imzası ile yayımladığı öykülerle girmişti. Sonra Şehbal, Büyük Mecmua, Musavver Muhit, Resimli Kitap dergilerinde yazdı. O da kimi çağdaşı yazarlar gibi Edebiyat-ı Cedide beğenisine uyarak «mensur şiir» türünde örnekler veriyor, öykülerinde genç kadın psikolojisine dayanan konuları işlemeye özen gösteriyordu. îlk öykülerini topladığı Harap Mâbetler (1910) ile ilk romanı Seviye Talip (1910) büyük ilgiyle karşılanmış, yazarın «Türkçe edebiyat lisanında birçok keşifler icad ettiği» (Yakup Kadri) «Türkçenin en güzel üslubuna ulaştığı» (Yahya Kemal) ileri sürülmüştü. Kurtuluş Savaşı yıllarına kadar Türk Yurdu, Yeni Mecmua, Dergâh dergilerinde çıkan yazılarının yanı sıra beş roman yayımlayarak dönemin verimli kalemleri araşma girdi. Ülke dışında bulunduğu yılların ürünü olan ve ilkin İngilizce yazılarak Londra'da «The Clown and His Daughter-Soytarının Kızı» adiyle yayımlanan Sinekli Bakkal romanı ile C.H.P. Roman Armağanını kazandı (1942).
Halide Edib'in Harap Mâbetler'de topladığı ilk öyküleri teknik açıdan erişkin düzeye ulaşamamış, kendini arama evresinde olan bir yazarın ürünleridir. Eşleri ile ruhsal ya da cinsel uyuşmazlık içindeki huzursuz kadınlar, üvey analar bu öykülerin başlıca kişileri olarak görünürler. Yazar romanlarında olduğu gibi bu öykülerde de genellikle kadın kişileri ve onların iç dünyasını yansıtmaya özen gösterir. I. Dünya Savaşı sonrasının ürünlerinden oluşan Dağa Çıkan Kurt (1922) kitabında toplanan ürünlerindeyse dönemin sorunlarından kaynaklanan konular önde gelir. Sözcük dünyası zenginleşmiş, kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini yansıtmada beceri kazanmıştır. Romanlarından Seviye Talip, Handan, Mey'ut Hüküm'de de kişiliğini kabul ettirmek isteyen kadının sorunlarına bağlı konular işlenir. Bu yapıtlarda sergilenen varlıklı ailelerin kız çocukları edebiyat, yabancı dil, müzik dersleri aldırılarak yetiştirilmişlerdir. Kadın olma aşamasında erkeklerin eski toplumsal gelenekleri sürdürme eğilimlerine karşı çıkarlar. Kimileri geleneklerle birlikte yasalara da başkaldırarak yüzyılların biriktirdiği bir hıncı yaşar gibidirler. Ateşten Gömlek, Vurun Kahpeye romanlarında Kurtuluş Savaşı ve karşıtlarıyla birlikte savaşa yandaş olan kişiler görünür. Sinekli Bakkal, bir dönem romanıdır. II. Abdülhamid'in baskı rejiminde düzeni korumak isteyen eski güçlerle, değiştirmek isteyen yeniler arasındaki çatışkıdan kaynaklanır.
YAPITLARI: öykü: Harap Mabetler (1911, 1924, sadeleştirilmiş 3. bas. 1967), Dağa Çıkan Kurt (1922 - 1945, 1963). — Romanları: Seviye Talip (1910, 3. bas. 1967), Raik'in Annesi (1910, 3. bas. 1967), Handan (1912, 9. bas. 1968), Yeni Turan (1912, 3. bas. 1967). Son Eseri (1912, 3. bas. 1944), Mev'ut Hüküm (1918- 1968), Ateşten Gömlek (1922, 8. bas. 1968). İki kez filme alındı: 1923-1949), Kalb Ağrısı (1924, 3. bas. 1962), Vurun Kahpeye (1926, 3. bas. 1962. İki kez filme alındı: 1949, 1955), Zeyno'nun Oğlu (1928, 1943), Sinekli Bakkal (1936, C.H.P. Roman Armağanı kazandı. 30. bas. 1972). Yolpalas Cinayeti (1937, 1957'de filme alındı), Tatarcık (1939, 6. bas. 1968), Sonsuz Panayır (1946, 4. bas. 1972), Döner Ayna (1954), Akile Hanım Sokağı (1958), Hayat Parçalan (1963). — Öteki Kitapları: Kenan Çobanlan (oyun 1918, 1968), Maske ve Ruh (1945, 1967), Türk'ün Ateşle İmtihanı (Kurtuluş Savaşı anıları, 1962), Mor Salkımlı Ev (çocukluk anıları, 1963, 1967).
KAYNAKLAR: Baha Dürder (Halide Edip, 1940), H. Uğurol Barlas (Halide Edip Adıvar, 1963), Hilmi Yücebaş (Bütün Cepheleriyle Halide Edip Adıvar, 1964), Dr. Fethi Erden (Türk Yurdu, Kasım 1964), Vahit Turhan, Haldun Taner, Türker Acaroğlu (Yeditepe, Şubat 1964), Vedat Günyol (Dile Gelseler, 1966), Muzaffer Uyguner (Halide Edip Adıvar, 1968), Nazan Güntürkün (Halide Edip'le Adım Adım, 1974), Behçet Necatigil (Edebiyatımızda Eserler Sözlüğü, 1971, 1979), Asım Bezirci-Refika Taner (Seçme Romanlar, 1973, 1980), Şükran Kur- dakul (Çağdaş Türk Edebiyatı Meşrutiyet Dönemi, 1976), İnci Enginün (Halide Edip Adıvar'ın Eserlerinde Doğu ve Batı Meselesi, 1978). Şükran KURDAKUL, (Şairler ve Yazarlar Sözlüğü)
