TÜRK EDEBİYATINDA İLKLER - İLKLER-2

İLKLER-2

1. Türk edebiyatının ilk yazılı ürünleri milattan sonra 8. yüzyılda ortaya konulan Orhun yazıtlarıdır. Bu yazıtlar, edebiyatımızdaki ilk söylev (nutuk) eseri de sayılabilir.

2. Orhun Yazıtları’nı ilk kez okuyup çözümleyen kişi Danimarkalı bilgin Thomsen (1842 - 1927)'dir.

3. ŞİİRLERİ ELİMİZDE BULUNAN ilk Türk şairi Aprin-çur Tigin (8. yüzyıl)'dir. Uygurların ilk döneminde eser veren bu sanatçı, maniheizmden etkilenmiştir.

4. EDEBİYATIMIZIN ilk mesnevisi, Yusuf Has Hacip'in 11. yüzyılda yazdığı Kutadgu Bilig'dir.

5. TÜRK DİLİNİN İLK SÖZLÜĞÜ, Kaşgarlı Mahmut’un 11. yüzyılda yazdığı Divanü Lügati't Türk adlı eserdir.

6. EDEBİYATIMIZDA ŞAİRLERLE İLGİLİ ilk biyografik eser (ilk şairler tezkiresi) Çağatay şairi Ali Şir Nevai'nin (1441 - 1501) Mecalis-ün Nefais adlı kitabıdır. Anadolu Türkleri edebiyatında ise ilk tezkire örneği Edirneli Sehi bey'in Heşt Behişt adlı eseridir (16. yüzyıl).

7. TÜRK EDEBİYATININ tasavvuf alanında şiirler yazan ilk şairi Ahmet Yesevi (? -1166)'dir.

8. Edebiyatımızda anı (hatıra) türünün ilk örneği, Moğol İmparatorluğu’nun kurucusu Babür Şah'ın (1488 - 1530) Babûrnâme (vekayi) adlı eseridir.

9. Edebiyatımızda gezi türüyle ilgili ilk eser ise evliya çelebi'nin (1611 - 1682) Seyahatnâme adlı eseridir.

10. Edebiyatımızda ilk fabl örneği şeyhi (1371? - 1431 ?)‘nın Harnâme'si sayılabilirse de batılı anlamda ilk fabl örneklerini Tanzimat edebiyatı sanatçısı Şinasi yazmıştır.

11. İlk roman çevirisi Tanzimat döneminde, Fransızların klasik akıma bağlı yazarı Fenelon'dan 1859'da “Telemak” adıyla yapılmıştır. Bu eseri dilimize Yusuf Kâmil paşa çevirmiştir.

12. Edebiyatımızda ilk roman örneği, Şemsettin Sami’nin 1872'de yayımlanan Taaşşuk-ı Talât ve Fıtnat adlı eseridir. Bunu Ahmet Mithat Efendi'nin 1874'te yayımlanan Hasan Mellâh adlı romanı izler

13. İlk edebi roman örneği, Namık kemal'in İntibah ya da Sergüzeşt-i Ali Bey adlı eseridir (1876).

14. İlk tarihsel konulu romanımız, Namık kemal'in Cezmi’sidir (1880). Bu eser, konusunu Türk - İran savaşlarından alır.

15. İLK KÖY ROMANIMIZ, Nabızade Nazım'ın Karabibik adlı eseridir (1890).

16. İlk realist roman örneği, (batılı anlamda) recaizade Mahmut Ekrem’in yazdığı Araba Sevdası’dır (1896).

17. İlk psikolojik roman örneği, Servet-i Fünun sanatçısı Mehmet Rauf'un Eylül’üdür (1901).

18. İlk modern roman örneklerini Halit Ziya Uşaklıgil yazmıştır: Mai ve Siyah (1897), Aşk-ı Memnu (1900).

19. İLK TEZLİ (BİR GÖRÜŞÜ SAVUNAN) ROMANIMIZ, Nabızâde Nazım'ın Zehra'sıdır (1896).

20. İLK KADIN ROMANCIMIZ, Fatma Aliye hanım'dır. Bu sanatçının “Muhadarat” (1892) adlı romanı, en önemli eseridir.

21. İLK ÖYKÜ ÖRNEKLERİNİ Tanzimat sanatçısı Ahmet Mithat Efendi, “Letaif-i Rivayat” (söylenegelen güzel hikâyeler) adıyla vermiştir. Bu öyküler 1870 - 1895 arasında 25 cilt olarak basılmıştır.

22. Batılı anlamdaki ilk öykü örneklerini ise Samipaşazade Sezai “Küçük Şeyler” adlı eseriyle ortaya koymuştur (1892).

23. İlk tiyatro çevirilerini ve uyarlamalarını Tanzimat sanatçısı Ahmet Vefik paşa, Fransız Moliere'den yapmıştır (1869).

24. Sahneye konulan ilk tiyatro eseri, Namık kemal'in “Vatan yahut Silistre”sidir.

25. Şinasi’nin edebiyatımıza getirdiği “ilk”ler şunlardır:

        a) İlk tiyatro (batılı anlamda) eseri: şair evlenmesi (1859)

        b) İlk şiir çevirileri: Racine, Lamartine, Fenelon'dan (1859)

      c) İlk fabl çevirileri: Fransız şairi la Fontaine'den (1859)

      d) İlk makale örneği: “mukaddime” (önsöz), Tercüman-ı Ahvalde yayımlanmıştır (1860).

      e) İlk noktalama işaretleri (1859)

26. İlk özel gazete: Tercüman-ı Ahval'in çıkarılması 1860'ta (Agâh Efendi'yle beraber).

27. İlk epik tiyatro örneği, cumhuriyet döneminde Haldun Taner’in yazdığı Keşanlı Ali Destanı’dır (1964).

28. UYAKSIZ İLK ŞİİR örneğini, edebiyatımızda Abdülhak Hamit Tarhan yazmıştır (validem, 1913).

29. Divan şiirinin ilk şairi ve kurucusu Hoca Dehhani (13. yy) dir.

30. İLK MENSUR ŞİİR ÖRNEKLERİNİ Halit Ziya Uşaklıgil, “Mensur Şiirler” adlı eseriyle vermiştir.

31. İlk pastoral şiir örneklerini modern Türk edebiyatında Abdülhak Hamit Tarhan “Sahra” adlı eserinde vermiştir (1878).

32. İlk resmi gazete: Takvim-i Vekayi (1831)'dir.

33. İlk yarı resmi gazete: Ceride-i Havadis (1840)'tir.

34. İlk dergi örneği, Münif Paşa'nın çıkardığı Mecmua-ı Fünûn'dur (1861).

35. İLK MİZAH DERGİSİ “Diyojen”i Teodor Kasap çıkarmıştır (1869).

36. İlk antoloji, Harâbat'tır (1874). Ziya Paşa bu eserinde divan şairlerinin şiirlerine yer vermiştir.

37. İLK ELEŞTİRİ YAZISI, “edebiyatımız hakkında bazı mülahazatı şamildir” başlığını taşır ve Namık Kemal'e aittir (1866).

38. İlk eleştiri eseri; “Tahrib-i Harâbât” (1885), Namık Kemal'indir. Namık kemal, bu eserinde Ziya Paşa'nın Harâbat adlı divan şiiri antolojisinde savunduğu düşünceleri eleştirir.

39. BATILI ANLAMDA İLK GÜNLÜK; “Seyahat Jurnali” (1897)'dir. Bu eserin yazarı Direktör Ali Bey'dir.