CÜMLE ÇEŞİTLERİ - 2

CÜMLE ÇEŞİTLERİ

(Yapısına, anlamına, yüklemin yerine sayısına göre cümleler)

Cümle çeşitlerinde önce cümlenin yüklemini bulunur. Daha sonra dört yönden yüklemin durumunu değerlendirilir.

1. Yüklemin yeri

2. Yüklemin anlamı

3. Yüklemin türü

4. Yüklemin sayısı

Buna göre cümleler 4 ayrı yönden ele alınır.

1. Yüklemine göre cümleler

2. Ögelerin dizilişine göre cümleler (söz dizimine göre)

3. Anlamlarına göre cümleler

4. Yapı bakımından cümleler

Bunu bir şema halinde gösterelim:

1. YÜKLEMİNE GÖRE CÜMLELER (yüklemin türüne göre):

a. FİİL CÜMLESİ: Yüklemin çekimli fiil olan cümlelerdir. Çekimli fiil=fiil+kip eki+şahıs eki.

• Bir gün her şeyi anlayacaksın.
• Bekledik saatlerce gelmeni.   > Yüklemin sonda olması gerekmez.
• Artık inanmıyorum ben size.

Not: "-mekte,-makta ile biten cümleler fiil cümlesidir." Uzun bir yolda yürümekteyim.

b. (AD)İSİM CÜMLESİ: Yüklem ekfiil almış isim ya da isim soylu sözcüktür.

• O konuda siz haklıydınız, (haklı -idiniz)
• Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik, (şen-idik)
• Biz her zaman buradayız. - O her gün burada(dır).
• Siz çok zevklisiniz. - Göreviniz bu soruları incelemekti.
• Gülmekmiş dünyanın en kolay işi.
• Tek suçlu gelmeyenlerdir.            ----Bu cümlenin yüklemi sözcük türü bakımından isimdir (sıfatfiil).
• Dün arayan Ahmet'in kardeşiymiş. ---  Burada isim tamlaması yüklem olmuş
• Bu işlerin tek suçlusu sensin.        ---  Zamir yüklem olmuş.

2. ÖĞELERİNİN DİZİLİŞİNE GÖRE CÜMLELER (yüklemin bulunduğu yere göre):

a. KURALLI (DÜZ) CÜMLE: Yüklemi sonda olan cümledir .

Yüklem isim de fiil de olabilir.

• Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik.
• Hafız'ın kabri olan bahçede bir gül varmış.
• Kanayan rengiyle her gün yeniden açarmış.
• Gel dedin de gelmedim mi?
• Her seferinde bir gül açar.
• Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli.

b. DEVRİK CÜMLE: Yüklemi sonda bulunmayan cümledir. Yüklem cümlenin sonu hariç herhangi bir yerinde olabilir.

• Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
• Bitsin hayırlısıyla bu beyhude sonbahar.
• Gördüm ve anladım yaşamak macerasını.
• Bilmek değildir, ömrümüzün en feci işi.
• Dalsın yakında gözlerim artık son uykumuza.
• Fark etmez anne toprak ömür macerasını.

c. EKSİLTLİ CÜMLE: Yüklemi söylenmeyen cümledir.

• Dalgalandığın yerde ne korku ne keder... (var)
• Kıratın yanında duran ya huyundan ya suyundan, (kapar)
• Ya devlet başa ya kuzgun leşe (olmalı).
• Kız beşikte çeyiz sandıkta, (hazırdır).
• Düğün el ile, harman yel ile (olur).
• Önce güzel bir yemek ardından Dalaman'da bir çay molası (verdik).

 2.ANLAMLARINA GÖRE CÜMLELER:

a. OLUMLU CÜMLE: Fiil cümlesinde, işin var olduğu, isim .cümlesinde ise sözü edilenin var olduğunu bildirir.

• Dünkü maçta sakatlandı.
• Derste 20 soru çözdük.
• Ahmet'in üç yanlışı vardı.
• Dünkü maçta sakatlandı.
• Adam öldü.
• Bu soru çok kolay.
• Hepimiz anlamıştık.

b. OLUMSUZ CÜMLE: Fiil cümlesinde, işin var olmadığı, isim cümlesinde ise sözü edilenin var olmadığını bildirir.

• -me -ma ile
• -mez-maz ile getirilir.
• Olumlu bir cümle olumsuz hale: >-yok, değil -sız-siz

• Dün hiç uyuyamadım.
• Buraya gelmek kolay değil.
• Anlatılanlar doğru değil. >- Bu cümleler anlamca ve yapıca olumsuz.
• O kimseye inanmaz.
• İçerde kimse yok.

Bazen yapıca olumlu anlamca olumsuz; yapıca olumsuz anlamca olumlu cümleler olabilir.

• Adam sandığınız kadar parasız değil, (yapıca olumsuz anlamca olumlu) (paralı)
• Onun yarın gelmeyeceğini bilmiyor değilim, (yapıca olumsuz anlamca olumlu) (biliyorum)

3. YAPI BAKIMINDAN CÜMLELER:

Yapı bakımından cümlelerin tespitinde önemli olan yüklem sayısıdır. Ayrıca cümlede eylem ifade eden kelimenin bulunması da önemlidir.

a. BASİT CÜMLE: Eğer cümlede tek yüklem, tek eylem varsa bu cümle basit bir cümledir.

Bu akşam erkenden geldi.

O çocuğu dün okulda gördüm.

b. BİLEŞİK CÜMLE:

Temel cümle ve onu tamamlayan yan cümlecikten oluşur.

Yan cümle: Filimsinin var olduğu cümle yan cümledir.

I. Girişik -bileşik cümle: Yan cümleciği temel cümlenin öğesi olan cümlelerdir. Yan cümlecik bazen filimsiden bazen de çekimli fiilden oluşur.

Sorularda yan cümleciğin görevi nedir diye sorabilirler. Bu tip sorularda filimsinin oluşturduğu öğenin cümlenin hangi öğesi olduğunu bilmemiz gerekiyor.

• Bugün havanın nasıl olduğunu dünden bilemezdik. 

            Yan cümle nesne görevinde                                

• Havaların ısınması köylüyü sevindirdi.

              Yan cümle özne görv.

II. Şartlı bileşik cümle: Temel cümlenin şartı olan yan cümlecikle oluşturulur. Dilek şart kiğinin sa -se" eki ile kurulur. Bu tip cümlelerde tek yüklem vardır ve birden fazla eylem vardır.

• Sınavdan iyi not alırsan sana araba alacağım.
• Yağmur yağarsa eve gitmeyin.

III. İlgi cümlesi (ki'li bileşik cümle): Temel cümlenin herhangi bir cümlesi olan veya bir öğenin açıklayıcısı olan yan cümleciğin, asıl cümleye "ki" bağlacıyla bağlanması sonucu ortaya çıkan cümledir, "ki" bağlacı ile yapılır.

• Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini.
• Ahmet ki en şişmanlarıydı az yemek yemişti.

c. SIRALI CÜMLE: Aralarında anlam ilişkisi bulunan ve birbirine virgül ya da noktalı virgülle bağlanan cümlelerdir.

• Biri yer, biri bakar; kıyamet ondan kopar.

Sıralı cümleler ikiye ayrılır:

I. Bağımlı sıralı cümle: Öğe ortaklığı olan cümledir. Farklı yüklemlerin özne, nesne, tümleç gibi ortak öğeleri vardır.

• (Ben) Dün akşama kadar çalıştım, çok yoruldum.

            Özne ortak                     Y.                Y.

• Her zaman planlı çalışır, başarılı olurdu.

           Z. T. ortak öge     Y.                    Y.

II. Bağımsız sıralı cümle: Öge ortaklığı olmayan sıralı cümledir. Cümleler arasında anlam ilgisi olduğu hâlde hiçbir öğesi ortak olmayan cümlelerdir.

• Biri yer, biri bakar. Horoz ölür ,gözü çöplükte kalır.

                              Y               Y                          Y

• Sakla samanı gelir zamanı.

              Y                Y

• Besle kargayı, oysun gözünü.

              Y                  Y

• Laf çok, icraat yok.
• Sınıf temiz, öğrenciler temiz, gökyüzü temizdi.

d. BAĞLI CÜMLE: Aralarında ilgi bulunan ve birbirine bağlaçlarla bağlanan cümlelerdir.

• Bu kitabı okudum da anladım. Sınıfını geçebilirdi fakat ders çalışmıyordu. Gelirim ama sen gelirsen.

                                    Bağlaç                                Bağlaç                                  Bağlaç 

CÜMLE ÇEŞİTLERİ - KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ)

YÜKLEMİN TÜRÜNE GÖRE CÜMLELER - KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ)

YÜKLEMİN YERİNE VE ANLAMINA GÖRE CÜMLELER - KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ)

YAPILARINA GÖRE CÜMLELER - KONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ)

İLGİLİ İÇERİK:

CÜMLE ÇEŞİTLERİ-1

CÜMLE ÇEŞİTLERİ SUNUSU

CÜMLE ÇEŞİTLERİ TESTLER

CÜMLENİN ÇEŞİTLERİ TESTİ-01

CÜMLENİN ÇEŞİTLERİ TESTİ-02

CÜMLENİN ÇEŞİTLERİ TESTİ-03