MUHAMMES
Her bendi 5 dizeden oluşan nazım biçimine denir. İlk bendin dört ve beşinci ya da yalnız beşinci dizesi öteki bentlerin sonunda yineleniyorsa muhammes-i mütekerrir adını alır. Bu iki durumda uyak düzeni şöyledir:
aaaaa(n) — bbb a(n) a(n) — c c c a(n)a(n) — d d d a(n )a(n )...
a a a a a(n )— b b b b a(n) — cccca(n) — d d d d a(n)..
Kimi zaman, her bendin ilk 3 dizesi kendi aralarında uyaklı olduğu halde, son ikisi bütün bentlerde aynı uyağı alır. Bu durumda uyak düzeni şöyle olur:
bbbaa — cccaa — ddda a — e e e a a ...
Dört ve beşinci dizeler nakarat olarak da yinelenebilir. Bentlerin beşinci dizeleri değişiyorsa, buna muhammes-i müzdevic denir. Uyak düzeni şöyledir:
a a a a a— bbbba — cccca — dddda...
Her konuda muhammes yazıldığı gibi, muhammes biçimiyle şarkılar da yazılır. Bunlara muhammes şarkı adı verilir.
CEM DİLÇİN, ÖRNEKLERLE TÜRK ŞİİR BİLGİSİ, TDK YAYINLARI, ANKARA 1997, s. 217.
Muhammes-i müzdevi
aaaaa / bbbba / cccca
(Örnek 1)
Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hûn-feşânumdan menüm
Köydi can gönlümdeki sûz-ı nihânumdan menüm
Tâ eser var cism ü cân-ı nâtüvânumdan menüm
Gâm kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm
Bu başumdan savulup ol gitse yanumdan menüm.
Meyl-i vasi eğmiş kadümi çeng-i bezm-i yâr tek
Reglerüm sızlar el ursam çeng üzre târ tek
Çeng ne mümkin kim ide zârlıg men zâr tek
Bes ki memlûyem hevâ-yı aşka mûsikâr tek
Min figân her dem çıkar her üstühânumdan menüm.
Ey hayâlün halveti nakd-ı revânum mahzeni
Gözyaşı olur revân her dem hayâl itsem seni
Lutf umup senden ser-i kuyunda tutdum meskeni
Gel gözüm nûru Fuzulî tek çok ağlatma meni
İncimez mi hâtırun munca figânımdan menüm.
(Fuzûlî)
Muhammes-i mütekerrir
aaaaa / bbbba / cccca
(Örnek 2)
Şâdmân olsun ki sultan oglı sultândur gelen
Bahr u berrün pâdişâhı Al-i Osmândur gelen
Nâlb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdândur gelen
Şark u garbı seyr iden hurşîd-i rahşândur gelen
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen
Bir kemîne bendesini Mısra sultân eyleyen
Kerbelâ seyrini her dervişe âsân eyleyen
Sâyeveş düşmenlerin hâk ile yeksan eyleyen
Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen
Âlemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen
Sâhib-i seyf ü kalem şâh-ı ulu’l-elbâb olan
Âlemi feth eylemekde mihr-i âlem-tâb olan
Evliyâullah içinde zübde-i aktâb olan
Rûy-ı ma’nâda bugün ser-leşker-i ashâb olan
Alemün sâhibkırânı Hân Süleymândur gelen
(Yahya Bey)
Tardiyye kafiyeli
aaaaa / bbbaa / cccaa
(Örnek 3)
Son iki mısrası nakarat olan muhammeslere edebiyatımızda çok az rastlanmıştır.
Bu kafiye şekilleri dışında, daha çok Tanzimattan sonra görülen değişik kafiye düzenlerinde:
“aaaaa / b b b a a / c c c a “ kafiyeli,
“aaaav / b b b b v / ccccv” tardiyye kafiyeli ya da murabbâlarda da olduğu gibi “aaaaa bbbbb ccccc” şeklinde de her bendi ayrı kafiyeli muhammesler de yazılmıştır.
aaaaa / bbbaa / cccaa
Eyler ise sana bu çarh-ı felek gaddarlık
Kuşanup gaddâreni göster ana cebbârlık
Hatm olupdur mushaf-ı hüsnünde meh-ruhsârlık
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık.
Kullanın saf saf turup şol dem ki şöhret göstere
Atılup top u tufeng eflaka lıcybet göstere
Erlik oldur bekleye yirin şecâ’at göstere
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi mislün cihâna feyz olaldan varlık.
Bir nefesde cem-i küffârı perîşân eyledün
Ceng-i tâbûrun selâtin içre destân eyledün
Rûhını Sultan Murâdun şâd u handân eyledün
Pâdişehlerde müsellemdür sana hünkârlık
Gelmedi misliin cihâna feyz olaldan varlık.
(Nev’i)
Bir muhammes örneği:
Yâ Rabbi hasret ile benim alma cânımı
Bir dahi görerim neh-i nâ-mihribânımı
Cânânımı cefâ kılıcı nev-civânımı
Şâhin bakışlı yârımı rûh-ı revânımı
Sultanımı efendimi şâh-ı cihânımı
Ben nice medh idem ki cemâlini el bilir
Gün gibi bî-nazır bilir bî-bedel bilir
Bu izzette bu devlete gayet mahal bilir
Yahya alelhusus ziyâde güzel bilir
Sultanımı efendimi şâh-ı cihânımı
Taşlıcalı Yahya
İLGİLİ İÇERİK