FÜTÜRİZM AKIMI

FÜTÜRİZM

Gelecekçilik. Geleneğin, geçmişin değer yargılarına karşı çıkarak çağın getirdiklerini yücelten teknolojiyi bilhassa makineleşmeyi öven bakışını geleceğe çeviren sanat akımı. Bir başka deyişle "fütürizm, endüstrileşmenin bütün insan hayatına ve faaliyetlerine aktarılması teşebbüsüdür." Fütüristler, sanatın her türüne makineyi, hız ve dinamizmi sokmak istemişlerdir. Müze, kütüphane, akademi gibi geçmişin mirasını bugüne taşıyan kuruluşlara da ilgi duymazlar. Yeni anlatım biçimleri deneyerek çağdaş yaşantının baş döndürücü hızını, hızlı yaşamayı konu edinen fütürizm, sanat çevrelerinde fazla ilgi görmemiş, kalıcı olamamış; yerini sonradan ortaya çıkan dadaizm ve gerçeküstücülük akım­larına bırakmıştır.

Söz konusu akımın kurucusu ve öncüsü İtalyan şair Filippo Tomasso Marinetti'dir (1876-1944). Avrupa sanatında ve düşüncesinde değişimin başlangıç yeri olan İtalya'da, Marinetti ve arkadaşlarının 20 Şubat 1909 Figaro Gazetesinde yayımladıkları sanat bildirgesi, adeta, sanat ve edebiyat tarihin de bir ihtilal sayılmıştır. Marinetti'nin imzasını taşıyan söz konusu fütürist bildirge şöyledir:      

• Şiirimizin vazgeçilmez öğeleri cesaret, yılmazlık ve başkaldırı olacaktır.
• Tehlike aşkını, enerji ve ataklık alışkanlığını övmek istiyoruz.
• Edebiyat bugüne kadar düşüncesiz devinimsizliği, esrimeyi ve uykuyu göklere çıkardı, oysa biz saldırgan hareketi, ateşli uykusuzluğu, jimnastik adımını, tehlikeyi sıçramayı, tokadı ve yumruğu yüceltmek istiyoruz.
• Dünyanın ihtişamının yeni bir güzellikle: hızın güzelliğiyle zenginleştiğini ilan ediyoruz. (...)
• İdeal çubuğu yeryüzünü aşan, yörüngesinin devrine kendiliğinden atılıveren direksiyonun başındaki insanı övmek istiyoruz.
• Temel öğelerin coşkun ateşini diri tutmak için şairin hararetle, gürleyerek, savurganlıkla harcaması gerekir kendini.
•  Ancak çatışmada var artık güzellik. Saldırgan bir yapı yoksa başyapıt da yok. Şiir, insanın önünde eğilsinler diye, şiddetli bir saldın olmalı bilinmeyen güçlere.
• Yüzyılların en çıkıntılı noktasındayız!.. Olanaksızın kanatlarını kırmak gerekirken şimdi, ne diye dönüp arkamıza bakalım ki? Zaman ve mekân dün öldüler. Her an her yerde hazır bulunan hızı şimdiden yarattığımıza göre, daha şimdiden Mutlak'ta yaşıyoruz biz. (Fransızcadan çeviren: Esra Özdoğan)

Adı geçen grubun 1912 yılında yayımladıktan ikinci bildirgede ise yeni bir dil anlayışına yer veril­miştir: Kelimeler hürdür, cümle düzeni ve bütün noktalama işaretleri terk edilmiştir, sürekliliği ifade ede­bilmek için fiiller masdar halinde kullanılmalıdır, ifadeyi çarpıtan sıfatlar ve cümleye hantallık veren zarflar terk edilmelidir, kelimeler tek başlarına yani çıplak olarak kullanılmalıdır, şiirde geleneğe bağlı ne varsa (vezin, kafiye, nazım biçimleri vb.) hepsi atılmalı, serbest nazım kullanılmalıdır.

Fütürizm, en çok Bolşevik İhtilali'nden (1917) sonra Rusya'da rağbet görmüş ve uzun müddet ya­şamıştır. Rus edebiyatında en önemli temsilcisi Vladimir Mayakovski'dir (1893-1930). Adı geçen şairin tesiri altında kalan ve geleneksel değerlere, geçmişin mirasına bir sünger çekmeyi amaç edinen, ma­kineye yücelten Türk şairi Nazım Hikmet (1902-1963), fütürizmin edebiyatımızdaki en ateşli temsilcisi sayılır.

TURAN KARATAŞ, ANSİKLOPEDİK EDEBİYAT TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ, AKÇAĞ YAYINLA­RI, s.161-163.