1. Servet-i Fünûn Romanının Biçim ve Yapı Özellikleri
Tanzimat’la başlayan roman, Servet-i Fünûn’la büyük bir gelişme göstermiş, bu dönemde teknik bakımdan sağlam, Batı çizgisinde romanlar verilmiştir. Romanlarda İstanbul’un Boğaziçi, Beyoğlu, Etiler gibi varlıklı mekânlarında geçen olaylar işlenmiştir. Yazarlar romanların dil ve anlatımında Türkçenin kurallarına ve söz dizimine bağlı kalmayarak yeni anlatım olanakları aramışlar, devrik ve eksiltili cümlelere yer vermişlerdir.
Kişi
Servet-i Fünûn romanında kişiler yüksek zümreden seçilmiştir. Bu dönem romanlarında halktan kişiler çok siliktir. Romanların asıl kişileri Boğaziçi yalı ve köşklerinde yaşayan kişilerdir. Bunlar, geçim sıkıntıları olmayan, zengin ve şöhret sahibi, başkalarının imrendiği bir hayat süren aileler içinde yaşayan eğitimli kişilerdir. Yazarlar toplumdan uzakta, kendi köşelerinde yaşayan bu kişileri başarılı bir şekilde işlemiştir. Mai ve Siyah’ta Ahmet Cemil; Aşk-ı Memnu’da Firdevs Hanım, Bihter, Behlül ve Nihal; Eylül’de Suat, Necip ve Süreyya başarıyla oluşturulmuş kişilerdir.
Olay
Servet-i Fünûn romanlarında olaylar İstanbul’da geçer. Olaylar daha çok kişiler arasında ya da kişinin kendi içindeki çatışmaları çerçevesinde verilmiştir. Bu dönem romanlarında sosyal ve toplumsal olaylar yer almaz. Olayların merkezinde karamsarlık, aşk, hayal-hakikat çatışması vardır. Mai ve Siyah romanında kahramanın (Ahmet Cemil) şair olması, gazetede çalışması dolayısıyla basın hayatındaki kısır çekişmeleri anlatılır. Eylül ve Aşk-ı Memnu’da olaylar yasak aşk çevresinde şekillenir.
Zaman
Servet-i Fünûn yazarları romanlarında yaşadıkları dönemi, bu dönemdeki kişileri, toplumu ve çevreyi yeniden kurgulayarak anlatmışlardır. Örneğin Mai ve Siyah romanında Servet-i Fünûn etrafında toplanan ve yeni bir edebiyat meydana getiren genç sanatçılar, o dönemdeki edebî tartışmalarla birlikte anlatılır. Yine Aşk-ı Memnu ve Eylül romanlarında zaman, yazarların yaşadığı kendi zamanlarıdır.
Mekân (Yer, Çevre)
Servet-i Fünûn romanında mekân çok önemlidir. Mekânın, roman kişilerinin karakterini, ruhsal durumlarını belirlemede önemli işlevi vardır. Servet-i Fünûn romanlarında çevre temel olarak İstanbul’dur. Mekân ise daha çok, buradaki konak, yalı, köşk gibi büyük yapılardır. Mekânla roman kişileri arasında ciddî bir ilişki vardır; çünkü mekân, kişilerin yaşam düzeyi ve biçimlerinin de bir göstergesidir. Ayrıca olaylarla mekân arasında sıkı bir bütünlük vardır. Olayların başlama, gelişme ve son buluşunda zaman realist bir süreç olarak işlenir. Tesadüflere, oldubittilere rastlanmaz. Kişi ve çevrenin anlatımında gözlem ön plandadır. Mai ve Siyah’ta yazar, yaşadığı dönemdeki basın ve yayın hayatını, Babıâli’yi anlatırken mekânın bu özelliğini başarılı bir şekilde kullanmıştır.
2. Servet-i Fünûn Romancılarının Etkilendiği Akımlar
Roman, temsil ettiği akıma göre romantik roman, natüralist roman, realist roman; konusuna göre aşk romanı, toplumsal roman, polisiye roman, macera romanı gibi isimler alır. Servet-i Fünûn yazarları, yakından takip ettikleri Fransız yazarların etkisiyle realist roman anlayışını benimsemişlerdir.
Realist romanlar olayları kişi ve çevreyi gerçekçi bir şekilde anlatır. Yazarlar kendi duygu ve düşüncelerini esere yansıtmazlar. Olaylar ve kişiler karşısında tarafsız kalırlar. Realist romanlarda eserin üslubu yapmacıksızdır.
Servet-i Fünûn yazarları, romanda realist ve natüralist yazarları örnek almışlardır. Realist romanda gözlem ve araştırma ön planda, his ve hayal unsurları ise ikinci plandadır. Realist romanlarda gerçekler, görülenler ve incelemelerin ortaya koyduğu sonuçlar önemlidir. Gözlem önemlidir. Yazarlar gerçeğe uygun çevre betimlemeleri yapmıştır. Bu dönem romancıları, esere kendi duygu, düşünce ve hayallerini karıştırmaz, kişiliğini gizler. Bunun için de olayları, kişileri iç ve dış özellikleriyle, psikolojik yönleriyle objektif bir şekilde anlatır. Dil ve üslup olaya ve olayın kahramanının kişiliğine uygun olarak kullanılır. Natüralist romanlarda bilime ve araştırmaya daha çok önem verilir. Natüralistler gerçeğe bağlılıkta ve sosyal meseleleri araştırmalara realistlerden çok daha fazla bilimsel metotlara bağlıdır, toplumu âdeta bir laboratuvar olarak düşünürler ve eserlerini bu laboratuvar içinde, bilimsel verilere bağlı kalarak yazarlar, Servet-i Fünûn yazarlarının romanlarında realizm belirgindir, sanat sanat içindir anlayışından hareketle sanatçılar dil ve anlatıma önem vermişlerdir.
Servet-i Fünûn Romancıları
Bu dönemin romancıları Halit Ziya Uşaklıgil, Mehmet Rauf ve Hüseyin Cahit Yalçın’dır.