(10. – 19.yy)
KUTADGU BİLİG
· 11. yy.da (1069-1070) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır.
· Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur.
· Kutadgu Bilig “Saadet Veren Bilgi” demektir.
· Didaktik bir eserdir.
· Aruzun kullanıldığı ilk eserdir.
· Mesnevi şeklinde 6645 beyit olarak yazılmıştır.
· Eserde 173 tane de dörtlük (mani) vardır.
· Eserde amaç toplum hayatındaki bozuklukları düzeltecek, insanı mutlu edecek yollar bulmak; bu yolları, devrin hükümdarına öğütler halinde göstermektir.
· Ahlak, dinin önemi, devlet idaresi gibi konulara da değinilmiştir.
· Eserde dört sembolik şahsiyet yer alır.
· Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
DİVAN-I LÜGATİ’T-TÜRK
· 11.yy.da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır.
· Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur.
· Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.
· 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığını vermiş, cümledeki kullanımını göstermiştir.
· Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla yazılmıştır. Bu nedenle Arapça olarak kaleme alınmıştır.
· Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını vermiş, bunu halk dilinden derlediği örneklerle delillendirmiştir.
· Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır.
· Devrinin Türk dünyasını gösteren bir haritada vardır.
· Hakaniye lehçesi kullanılmıştır.
ATABET’ÜL-HAKAYIK
· 12.yy.da “Edip Ahmet Yükneki” tarafından kaleme alınmıştır.
· Eser Sipehsalar Mehmet Bey adlı birine sunulmuştur.
· Atabet’ül Hakayık “Hakikatler Eşiği’’ anlamına gelir.
· Aruz vezniyle mesnevi tarzında yazılmıştır.
· Didaktik bir eserdir.
· Cömertlik, doğruluk, ilim gibi erdeme dayalı konular işlenmiştir.
· Eser 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir.
· Dörtlükler manilerdeki gibi aaxa şeklinde kafiyelen-miştir.
· Eserin dili biraz ağırdır. Arapça ve Farsça kelimelere rastlanır.
· Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır.
DİVAN-I HİKMET
· 12.yüzyılda Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır.
· Hikmet, Ahmet Yesevi’nin kendi şiirlerine verdiği isimdir.
· Eserin dili sadedir.
· Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet'i hikmetli bir şekilde öğretmektir.
· Dörtlükler ve hece vezniyle yazılmıştır.
· Hakaniye lehçesi kullanılmıştır.
KİTAB-I DEDE KORKUT
· Destandan halk hikâyesine geçiş döneminin ürünüdür.
· 12 hikaye ve bir önsözden oluşur.
· Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir.
· Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özellikler de vardır.
· Eserde geçen “Dede Korkut” meçhul bir halk ozanıdır.
· Hikayelerde Oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır.
· Hikayelerin konuları; aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaştır.
· 15. yy.da bugün adı bilinmeyen bir yazar tarafından yazıya geçirilmiştir.
· Eserin yazarı belli değildir.
· Nazım ile nesir iç içedir.
· Azeri Türkçesi de kullanılmıştır.