FALİH RIFKI-HAKKI SÜHA GEZGİN
Kendinden ve resminden önce, Tanin'de yazısını ve adını görmüştüm. Üslûbunun testere çeliği gibi yumuşak bir keskinliği vardı.
Kendisi bu üslûbu için:
- İçinde biraz Halit Ziya’yı, azıcık Cenab’ı, bir kısım da Halide Hanım’ı sezer gibi oluyorum, derdi. Fakat doğrusu şu ki az zamanda bütün yabancılar, onun kuvvetli şahsiyeti, hususi rengi içinde eriyip gittiler ve Falih som bir varlık olarak belirdi. Onu yirmi altı yıl evvel, bir akşamüstü Tepebaşı bahçesinde tanıdım. Romanya’dan henüz dönmüştü.
Kabarık, dalgalı sarı saçları, dolgun, pembe yüzü, mavi dalgın gözleriyle pek sevimli görünüyordu. Neşesi, nükteli konuşması pek cana yakındı. Çabucak ahbap olduk. Yalnız, bütün bu taşkın neşeye, nüktelere, gençliğe mahsus o tatlı samimiyetine rağmen ben, onun kendisiyle muhatabı arasına bir mesafe koyduğunu hissetmiştim.
Büyük muharebe başladıktan sonra, her birimiz bir tarafa dağıldık. Ona da Suriye cephesi düşmüştü.
Oradan Ateş ve Güneş'le beraber döndü. Bir akşam, yıllardan sonra, yine Gardenbar’da, Midhat Ömer adlı bir arkadaşın davetlisi olarak buluştuk.
Üç sene içinde o, bambaşka bir adam olmuştu. Yüzüne bakarken, çocuk diyebileceğiniz bu gencin konuşmasını dinleyince, garip bir hayrete düştüğünüzü hissederdiniz.
Muharebe, cephe, karargâh ve büyük çaplı adamlar arasında geçen üç yıl, ona, üç asrın olgunluğunu vermiş gibiydi.
Pek genç yaşında büyük adamlarla temas, onların yoldaşlığında Avrupa’ya seyahat, yüksek simalarla tanışmak, ondaki müşahede hâzinesini doldurmuştu. Bir sanatkâra bundan değerli bir başlangıç olamazdı.
Akşam'a ortak olduktan sonra fıkracılığı ile tanındı. Bunlar güzel, sağlam yazılardı. Bilhassa çok kuvvetli ve gergin bir mantık ile çerçeveli oluşları, onlara daha başka bir ehemmiyet de verdiriyordu. İsmail Müştak ile münakaşaları onda bir kartal yırtıcılığının da var olduğunu gösterdi.
Henüz bir fırka adamı olmamıştı. Tek ve müstakil bir şahsiyet olarak çarpışıyordu. Sonralar, yalnız siyasî maharet mahsulü değildir. Her şeyden evvel bunlarda sanatkâr bir ruhun havası sezilir. Falih hiçbir zaman ondan ayrılmadı.
Hattâ “Sanat yapmıyorum, edebiyata özenmiyorum!” dediği zamanlar, sanatta en çok muvaffak olduğu demlerdir. Roman' da bahsettiği iki dost mektubu ve onlara verdiği cevaplar bu hükmün delillerinden sayılabilir. Gözlüğü gözünden, şapkası başından daha enteresan tiplerin dış perdesini yırtarak içlerine giren adam, “idealist” görünmeye çalışsa da, gerçekten idealist olsa da, takındığı birinci vasıf sanatkârlıktır.
Zeytindağı müthiş bir malzeme deposudur. Yüksek bir zevkler tasnif edilmiş bir depo. Bugün onu okurken hissimiz hoşnuttur, hem fikrimiz memnun oluyor.
Fakat bazı eserler vardır ki zaman, onların üstünden kayaları cilâlayan rüzgârlar gibi geçer. Zeytindağı, yarınki nesiller, hele yarınki müverrihler için bu türlü eserlerdendir.
Deniz Aşırı'da Falih’e ulaştığı, atlayıp geçtiği enginlerden bir şeyler sindiğini seziyoruz. Müşahedenin ufku orada ne kadar genişliyor! Bu kaplayıcı görüş, kendi ülkenize çevrildiği vakit, kimsenin kavrayamadığı şeyler de keşfetti.
Türk vilâyetlerinden bazılarının, Osmanlı devrini atlayarak, Selçuklardan doğrudan doğruya Cumhuriyete girdiğini söyleyen ve ispat eden kalem onundur.
Moskova’ya omuzlarında mebusluğun ağırlığı, fırka hudutlarının çerçevesi içinde gitmişti. Giden adam, yalnız Ulus başmuharriri, sade bir fırka mümessili, bir devlet adamı olsaydı, ancak gösterilmek isteneni görecekti. Falih Rıfkı, bir sanatkâr olduğu için, bize oradaki rejimin içini, Rusya’nın ruhunu göstermenin yolunu buldu. Roma'da aynı hassas objektifin parıltılı akisleri var. Taymis Kıyıları da öyle. Roman, bence ne bir hikâye ne bir romandır. Ona Ruhlar Geçidi demek daha uygun olur sanıyorum.
Falih’i, siyasî muharrir diye ele almak, onun hakiki kıymetlerine göz yummaktan başka mânâya gelmez. Bu tarafı, onun en zayıf yanıdır. Gerçi tereddütsüz üslûbuna, keskin ifadesine, çıplak ve yalçın mantığına dayanarak çok hükümler verdi.
Fakat çok kere yanıldı. Dönüşler, ne kadar ustaca olursa olsun, tezatları örtemez. Amma, dünyanın hangi siyasî muharririnden velilerin şaşmazlığı beklenebilir? Hele şu yaşadığımız karmakarışık çağda! Şimdi Karnak’ın en şanlı kâhini gelse, bugün ak dediği yarın kara çıkar.
Gönül isterdi ki Falih’e o kadar güler yüz gösteren talih, hiç değilse, birkaç bin ciltlik ana kitap okumak fırsatını da versin. Fakat o, bir kere galiba:
- Kitap okunmaz, kitaba müracaat edilir! mânâsında bir şey söylemişti. Bunu ciddi bir fikir olarak kabul etmiyor, mutad şakalarından biri sayıyorum.
Çünkü onun keskin zekâsı, ne kadar mağrur olursa olsun, kitapla lügat arasındaki uçurumu, olanca derinliğiyle görmekten çekinmez. O, şimdi büyük bir eser yaratmak için lâzım gelen her şeye sahiptir. Zihninde kıtalar aşmış seyahatlerin notları ve onlardan daha kıymetli hayalleri var. Irkları, kendi ülkeleri, kendi âdetleri ve kendi muhitleri içinde görüp ölçtü. Zekâsı, ihatası, kabiliyeti, tecrübe çarkında bilendi. Lüzumsuz heyecanları tasfiye edecek bir ruh ve kafa olgunluğuna erdi.
Her bakımdan artık tam zamanıdır. Bir gün büyük bir eserinin doğduğu müjdesini alırsam, belki çok sevineceğim; fakat hiç şaşmayacağım.
HAKKI SÜHA GEZGİN, EDEBİ PORTRELER
- << Önceki
- Sonraki
