TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ÖYKÜ
- İlk dönemlerde öykü ve roman birbirinden ayrı değildir. Hikâye kelimesi romanı da içine alıyordu
- Modern öykücülüğe geçişte muhayelat-ı Aziz Efendi, Musameretname, Kıssadan hisse gibi anlatılar bir dönüm noktası sayılabilir.
- Özellikle Giritli Aziz Efendi'nin muhayelat-ı Aziz Efendi klasik öykü çizgisi içinde değişmenin İLK örneğidir
- Farklı alfabelerle Türkçe basılan ve bu geçişe örnek sayılabilecek diğer eserler:
- Akabı hikâyesi-Varta Paşa
- Hayat-ı dil- Hasan Tevfik Efendi
- Temaşa-i dünya ve cefakâr-ü cefakeş-Evengelinos
- Bu ilk anlatılar ve batıdan yapılan çevirilerden sonra Türkler de öykü yazmaya başlar.
- İLK öyküler AHMET MİTHAT EFENDİ tarafından yazılır.
- ilk öyküleri KISSADAN HİSSE adlı kitabında topladığı Ezop ve Fenelon'dan alınmış fıkralardan oluşur. Geleneğe bağlı bir yapıdadır.
- Daha sonra 25 kitap içinde, bir kısmı uyarlama bir kısmı telif olmak üzere otuz parçadan oluşan LETAİF- İ RİVAYAT serisinin ilk cildini yayımlar.
- EMİN NİHAT BEY in, MÜSAMERETNAME(gece sohbetleri) adlı 7 uzun öyküden oluşan eseri eski ile yenin iç içe olduğu bir geçiş dönemi ürünüdür. Bu dönemim diğer bir eseri anonim olan ''Âşıkla maşuk dürbünü ve her milletin güzeli ''adlı eserdir.
MODERN TÜRK ÖYKÜCÜLÜĞÜNÜN ÖNCÜLERİ
- AHMET MİTHAT EFENDİ
- EMİN NİHAT
- RECAİZADE MAHMUT EKREM
- SAMİ PAŞAZEDE SEZAİ
- NEBİZADE NAZIM
- MEHMET CELAL
- MUSTAFA REŞİT
- FATMA MAKBULE LEMAN
AHMET MİTHAT EFENDİ ve LETAİF-İ RİVAYAT
- Öykülerinde araya girip okuyucuyla diyalog kurması ve açıklama yapması (meddah anlayışı)
- Çerçeve öykü içinde bağımsız öyküler.
- AHMET MİTHAT estetik ve sanat kaygısı yerine öğretici ve yararlı olmayı tercih etmiş
- Öyküyü bilgi aktarma aracı olarak görür.
- Ona göre insanlara önce kitap okuma zevki aşılanmalı.
- Dünyadaki gelişmeler, yabancı ülke ve şehirler, fen ve teknoloji buluşları İLK olarak onun eserlerinde yer bulur
LETAİF- İ RİVAYAT SERİSİ'NDE
- Halk öykücülüğünün iki önemli kolu olan ÂŞIK TARZI ve MEDDAH TARZI anlatım geleneğinden vazgeçmez.
- HACE-İ EVVEL unvanıyla halka yakın durur.
- Göze değil kulağa hitap eder(sohbet eder gibi)
- Yerli hayatı konu edinir. Yerli hayattan yana tavır sergiler
- sosyal fayda amacı güder.
- Ana konuların yanında başka konularda işler
EVLİLİK KONULU ÖYKÜLER
- Gençlik
- Teehhül
- Gönül
- Mihnetkeşan
- Bir fitnekar
- Nasip
- Bekârlık sultanlık mı?
- Bir tövbekâr
- İki hud'ekar
AŞK KONULU ÖYKÜLER
- bir gerçek hikâye
- gönül
- gençlik
- bir tövbekâr
- teehhül
- emanetçi sıtkı
- EĞİTİMİN ÖNEMİ' ni konu alan -DİPLOMALI KIZ
- Kötü niyete bağlı yanlış anlama - SUİZAN
- Konusu Fransa da geçen - KISMETİNDE OLANIN KAŞIĞINDA ÇIKAR ve ÇİFTE İNTİKAM
Yenileşme dönemi öykülerinin ortak özelliği:
- gelenek-modernizm
- doğu - batı çatışması
- kır -şehir karşılaştırması
- sosyal hayata dair problemler
- bu ilk dönemin öyküleri TİP çizer.
- öykü kişileri silik kişilerdir
- Ahlakçı anlayış içerir.
NEBİZADE NAZIM ve SAMİPAŞAZADE SEZAİ (öyküde ileri adım)
SAMİPAŞAZADE SEZAİ
- TÜRK öykücülüğünün gelişiminde en önemli adım ve gelişme onlarla başlar.
- AHMET MİTHAT’IN aksine öyküleri sanat endişesi taşır ve bireysel konular ele alınır. Ama asıl öykü servet-i fünün'cuların kaleminde gelişir.(Halit ziya Uşaklıgil öncülüğünde modern hikâyeye vücut veren ilk kişi Samipaşazade Sezai'dir. Anlattığı kişinin dış görünüş ve iç dünyasının çözümlemesini yapar.
- AHMET MİTHAT'ın kurgulanmış kişilerinin yanında onun anlattığı kişiler hayatın içinde karşılığı olan canlı bireylerdir
- NAMIK KEMAL'e dah yakın sanatlı bir üslup sergiler.
- gündelik hayatın sıradanlığı vardır.
- öyküleri KÜÇÜK ŞEYLER ile anı ve makalelerinin yer aldığı RUMUZU'L EDEP’te toplanmıştır
- S.P.SEZAİ’nin ''küçük şeyler'' adlı kitabında yer alan öyküleri modern anlamda kısa öykülerin başlangıcı kabul edilir...
- Avrupai tarz küçük hikâyenin İLK örneği kabul edilir
- eserleri romantizm ve reelizmin izlerini taşır.
- gözleme dayalı bir anlatım vardır.
- olaylarda ve kişilerde olağanüstülük yoktur.
- daha çok realist eserler verirken romantizme açıktır
- KÜÇÜK ŞEYLER düz yazıda EDEBİYAT-I CEDİDE yazarlarının kılavuzu olur
- PANDOMİMA VE DÜĞÜN adlı eserinde romantizmle birlikte realist anlayıştan gelen etkiler görülür.
- KEDİLER eseri sıradan insanın öyküsüdür ve realist bir etki görülür.
NEBİZADE NAZIM
- üçüncü kuşağı oluşturan ARA NESİL mensuplarının kaleme aldığı türler arasında öykü de vardır
- bu kuşağın öncülerinden olan NEBİZADE NAZIM Hakikiyyun (realizm- natüralizm) savunanlar arasındadır
- batılıların NUVELLE dediği 8 uzun öykü yazar.
- Romantizm 'den sonra Realist - Natüralist anlayışa geçer.
- öne çıkan öyküleri
- KARABİBİK: köy hayatı
- SEYYİE -İ TESAMÜH: basın hayatına eleştiri
DİĞER ESERLERİ
- SEVDA
- HASBA
- ZAVALLI KIZ
- BİR HATIRA
- SEVDA
- ENGİNDE
- Gerçekçi köy edebiyatı için başlangıç KARABİBİK
- KARABİBİK - Emil Zola'nın TOPRAK eserinden esinlenerek yazdığı ifade edilir.
- Eserlerinde gözlem var
- olağanüstülük yok
- teze dayanamayan
- öykü kişilerinin ağız özelliği ile
- ansiklopedik ve öğretici anlayış yok
ÖYKÜDE AŞAMA KAYDEDEMEYEN KÜÇÜK DENEMELER
- RECAİZADE MAHMUT EKREM
- MEHMET CELAL
- MUSATAFA REŞİT
- FATMA MAKBULE HANIM
RECAİZADE MAHMUT EKREM
ÖYKÜLERİ:
- Saime: çocuk sevgisi ve çocuğun yetiştirilmesi üzerine
- Muhsin bey yahut şairliğin hazin bir tecellisi: romantik aşk
- Şemsa: bir ailede evlatlık kalan kızın öyküsü
MUSTAFA REŞİT
- Romantik ve santimantal yapılı öyküler
- MEKTUP tekniğini kullanır
- Düzyazı şiire yaklaşan sanatlı söyleyiş
- Erkeğe kadından daha çok yer verir.
ÖYKÜLERİ:
- Tezkir-i Mazi
- -Bir Çiçek Demeti
- -Cüzdanımdan Bir Kaç Yaprak
MEHMET CELAL
- Aşk ve aile hayatını konu alır.
- Türk hikâyeciliğinde çok önemli yeri olmamıştır.
FATMA MAKBULE LEMAN
- Dönemin ilk kadın öykücülerinden
- öykülerini topladığı kitabı MA'KES-İ HAYAL
- Kadın ve kız çocuklarının eğitim, aşk ve evliliğini konu alan öyküler
- AHMET MİTHAT gibi eğitici ve öğretici anlayış sergiler.
İLGİLİ İÇERİK
TANZİMAT DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATINDA ÖYKÜ
SERVET-İ FÜNÛN İLE TANZİMAT ROMANININ KARŞILAŞTIRILMASI
TANZİMAT EDEBİYATI ÖSS/ÖYS/LYS SORULARI
TANZİMAT EDEBİYATI ÖĞRETİCİ METİN ÖRNEKLERİ