Türkçe-edebiyat derslerinde öğrencilere yaptırılabilecek bir kaç egzersiz vermek istiyorum. Çocukların düşünme yeteneklerini geliştireceğini düşündüğüm bu denemeler için farklı fotoğraflar kullanılabilir. Bunlardan birincisinde kelime hazineleri genişleyecek, ikincisinde farkındalıkları artacak, üçüncüsünde soru sorma kapasiteleri yükselecek, dördüncüsünde hayal güçlerini çalıştırıp hikâye üretebilir hale geleceklerdir. Bunları ne kadar sık tekrar ederlerse o kadar iyi sonuçlar alınacağı açıktır.
KİMİZ BİZ?
Fotoğrafa sözlük gibi bakmak:Bir fotoğrafta kaç kelime gizlidir acaba? Şu fotoğrafa bakıp bir sayalım bakalım: Yavru, kuş, yumurta, kuluçka, kabuk, kırmak, doğmak, çıkmak, uçmak, konmak, çırpmak, aciz, cahil, minik, muhtaç, masum, yurt, yuva, sıcaklık, güven, düşman, tuzak, tehlike, kedi, av, kan, sapan, taş, şakımak, ötmek, cıvıltı, et, el, avuç, açlık, yem, solucan, böcek, uyku, kader, program, gen, familya, tür, seçim, hayat, ölüm, göç, hava, yumuşak, merhamet, geçmiş, an, gelecek, kimlik, insan, tüy, kıl, pul, gaga, kuyruk, gövde, baş, kanat, tırnak, kemik, göz, bacak, mide, omurga, beş, parmak, yaşlılık, tecrübe, umut, korku, ben, sen, o, biz, siz, onlar, ağaç, dal, gök, toprak, tohum, sarı, beyaz, siyah, ten, çizgi, nokta, oval, uzun, kısa, form, güzel, çirkin, dolaşım, dışkı, orman, kafes, su, parmaklık, demir, posta, mektup, şiir, hikaye...
Bir çırpıda 110 kelime bulduk. Şimdi ikinci aşamaya geçelim. Bu kelimelerden bazılarını seçip bir cümle kuralım:
Kimiz biz; kaderin elinde yavru bir kuş muyuz?
GÖLGESİ VARSA...
Fotoğrafın nesnelerine farklı bakış:Sadece iki nesne var burada. Bir bisiklet ve bir duvar. Peki bunları kaç türlü ifade edebiliriz acaba? Deneyelim:
*Bisiklet duvara yaslanmış.
*Bisiklet duvar kenarına park edilmiş.
*Hayır. Bisikletin kendisi değil gölgesi duvara düşmüş.
*Bence gölge değil. Ama asıl duvarı tanımlamadık. Bisiklet alt kısmı yeşil, üst kısmı sarı boyalı bir duvara dayalı.
*Sarıyı ve yeşili dikine kesen ikisi ince biri kalın üç çizgiyi unuttun ama.
*Sen de yeşili enine kesen iki paralel çizgiyi görmedin.
*Burada ön tarafında sepet olan bir erkek bisikletinin gölgesi var sadece, duvara dayalı görünmesi bir yanılgı.
*Gölgeye taktın ama sepetin boş olduğunu farketmedin.
*Sen de bisikletin yokuş aşağı bırakıldığını anlamadın.
*Peki selenin kalp şeklinde göründüğünün farkında mısın?
*Neden bisikletin sahibini konuşmuyoruz? O nerede?
*Aslında bisikletin kendisi nerede diye sormalıydın. Gölgesi varsa, aslı nerede?
*Aslı mı? Senin beyninde!
YOL AYRIMI
Fotoğrafa bakarak sorular sormak:Bakalım kaç soru çıkarabileceğiz?
-Burada bir baba ve kızı mı var, yoksa iki kardeş mi?
-Okula mı gidiyorlar, okuldan mı dönüyorlar?
-Neden tren yolundan yürüyorlar?
-Tren gelirse zamanında kaçabilirler mi?
-Burası kullanılmayan bir hat mı?
-Gidecekleri yer uzak mı yakın mı?
-Erkek, kızı kandırmış olabilir mi? Nasıl?
-Kız, erkeği kandırmış olabilir mi? Nasıl?
-Konuşuyorlar mı? Ne? Sessizce mi yürüyorlar? Neden?
-Zenginler mi fakirler mi?
-Biraz sonra sağa mı dönecekler, sola mı?
-Sağda ne var, solda ne var?
-İkisi de aynı yöne mi dönecek?
-Gittikleri yerde onları bekleyen biri var mı?
-Karınları aç mı tok mu?
-Ertesi gün okul var mı yoksa tatile mi girdiler?
-Mutlular mı mutsuzlar mı? Neden?
-Hangi mevsim yaşanıyor?
-Hangi ülke, hangi şehir burası?
Bu soruları sorarak ne yaptık? Karakterlerimizin dünyasını, mekanı ve zamanı sınırlamış olduk ve bir hikâye yazmaya hazırladık kendimizi. Şimdi cevaplarımıza topluca bakıp temamızı seçelim. Ana tema bana “yol ayrımı” gibi geldi. Farklı temalar bulunabilir tabii.
BALKABAĞININ ESRARI
Fotoğraftan hikaye çıkarmak:Öğretmen, hikâyenin başını, ortasını veya sonunu verip kalan kısımları çocukların yazmasını isteyebilir. Bunda zorlanırlarsa birtakım ipuçları ve kavramları ortaya koyar. Onları hikâyeleştirmek öğrencilere bırakılır. Ben şimdi bu fotoğrafa dair beşi gerçek, beşi uydurma bilgiler veriyorum. İster bunlara dayanarak, ister bunlardan bağımsız olarak dört paragrafı geçmeyecek şekilde bana hikâyelerinizi gönderirseniz, en beğendiğimi gelecek hafta burada yayınlanacağım.
Gerçek veriler:
-Çocuk dört yaşında
-Adı William Orton
-Tarih: Eylül 2013
-Ülke: İngiltere
-Mekan: Bahçe, çiçek, dev sebzeler ve yemek festivali
Uydurma veriler:
-O mekanda başka çocuk yok.
-Bu, çocuğun gördüğü ilk balkabağı.
-Ona içinde balkabağı geçen hiçbir masal anlatılmadı.
-Çocuk birazdan hayatı boyunca etkisi altında kalacağı bir rüya görecek.
-Uyandığında çok acaip bir şey olacak ve bütün dünya bunu öğrenecek.
19 Ekim 2013, Cumartesi