ANADOLULU ANA TANRIÇALAR - ÇİLEM GÜNERİ
Tarihte tek tanrılı dinlerin yerleştiği dönemlere kadar Akdeniz'den başlayıp Asya içlerine kadar yayılan ana tanrıça, farklı prototiplerle Anadolu'nun yerlisidir. Çatalhöyük'te yapılan kazılar Anatanrıça figürünün İ.Ö 6500-700’e uzandığını belgeler. Sümer uygarlığının da öncesine giden bu tarih bize Anatanrıçanın Anadolulu olduğunu gösterir. Gene Çatalhöyükte yapılan kazılarda çıkarılan heykel idol ve figürlerin Anatanrıça tanımına tıpatıp uyduğu görülür. Oturmuş durumda, kalın kalçalı, göbekli, dolgun memeli bir tanrıça, kollarında çok daha ufak bir erkek taşır. Bu çocuk tanrıçanın hem çocuğu hem sevgilisidir. Kybele'den Artemis'e kadar anatanrıça her kültürde bulunduğu için çok farklı ad ve sıfatlarla anılmıştır. Anadolu’nun en eski dönemlerinde Kubaba, Lydia’da Kybebe. Phrigya’da Kybe-e, Hitit kaynaklarında Hepat diye karşımıza çıkar.
Bu tek efsanede analık kavramının nasıl dile geldiği ve tapım biçimleri görülür. Tanrıça, Attis adlı bir delikanlıya tutkundur. Kral Midas’ın kızıyla evlenmek üzereyken karşısına dikilir ve çıldırtır, Attis de kendini hadım eder. Attisin hayalarından akan kanla toprak sulanır ve bitkiler fışkırır. Toprak-bereket efsanelerinde görülen bu ölme dirilme sahnesi Kybele kültünde kurban törenlerini karşılamaktadır.
Anadolu’nun en eski tanrıçası Kubaba’dır. Yunanlılar Kubaba’yı Kybele olarak adlandırmıştır. Phrigya kazılarında elde edilen bulgularda ana-tanrıçaya Kubile adı verildiği öğrenilmiştir. Gene aynı bulgulardan yukarıda sözü edilen kendini hadım etme mitosunun aynısına Phriglerde de rastlanmaktadır. Bu da bize Anatanrıça motifinin Anadolu’nun her yerinde farklı biçimlere sahip olsada aynı özde tapım gördüğünü göstermektedir.
Hitit toplumunda kadın erkeğe eşit durumdadır. Bu da bize Hitit panteonunda tanrıçaların çok önemli olduğunu gösterir. Hitit tanrıçası Hattilerde Vuruşemu, Hurrilerde Hepat. Hititlerde de Arinna olarak anılmıştır. Kybele bu tanrıların bir devamı olarak biçim değiştirerek Eski Yunan’da tanrıça kültüne geçmiştir. Hitit kabartmalarında çoğu zaman tanrı ve tanrıça yan yana tasvir edilmiştir.
M.Ö. 7000’lerden kalan Anadolulu Anatanrıçanın ardılıdır ve bu nedenle en azından kaynak olarak İon değildir. Tapınakta, tanrıça Artemis önünde nöbet tutan tapınak bakireleri, pagan tanrı ve tanrıçaları yok eden tek tanrılı dinin gelişiyle yerini Efes'te Bakire Meryem'e bırakmıştır. Tanrıça Demeter, Homeros destanlarında güzel örgülü tanrıça olarak geçer. Demeter toprağı ve bereketi simgeler. Dolayısıyla Anadolu Anatanrıça kültüyle benzerlikler göstermektedir. Ancak Kybele kültüyle herhangi bir ilişkisi bulunmamaktadır. Toprak ve bereket anatanrıça kültünün bir yansıması olduğu için Demeter’i Anadolu tanrıça kültlerine benzetmekteyiz.
Frig inançları içinde en çok tanınmışı ana tanrıça kültüdür. Yunanların Kybele olarak adlandırdıkları Frig Anatanrıçası aslında Anadolu'nun en eski tanrıçalarından biri olan Kubaba'dır.
Frigler Anadolu'ya geldiklerinde, karanlık çağlar boyunca, buranın yerli kavimleriyle ilişkiye geçmiş ve bu kültü almışlardır. Bugün Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde bulunan birçok Kybele yontusu da bu kültün yaygınlığı hakkında fikir verir. Frig Anatanrıça figürlerinde Anatanrıçanın başında kule biçimli bir taç vardır. Bu onun egemenliğinin simgesi olarak yorumlanabilir.
Tanrıça'nın en önemli tapınma yerlerinden biri bugün Sivrihisar'da bulunan Pessinus idi. Burada, büyük olasılıkla, bir meteor olan, gökten inen tanrıça idolünün bulunduğu yerdi. Çok uzun yıllar Anatanrıça tapımının merkezi olan bu yer Roma döneminde dahi önemini kaybetmemiş, Romalılar, Kartaca savaşını kazanabilmek için bu taşı MÖ 204’te Romaya götürmüşler ve bunu Magna Mater (Ulu ana) diye adlandırmışlardır. Bu tanrı yaz sonunda ölmekte ve böylece de doğa, tanrı ilkbaharda yeniden doğana dek uykuya yatmaktaydı. Mezopotamya inançlarında da görülen bu motif, Kybele kültü ile birlikte yaşamış ve Yunan mitolojisine de Adonis şeklinde geçmiştir. Bu kültler Anadolu'da Frig devletinin yıkılışından sonra da devam etmiştir.
Kybele ya da Anatanrıçaya ait kutsal yerlerin dağlarda ya da kayalıklarda olduğuna inanılmaktaydı. Anadolu'da bu amaçla yapılmış birçok sunak yerine rastlanmıştır. Ayrıca bu sunaklarda ve kayalarda Kybele heykelinin konulduğu nişlere de rastlanır.
Frigler'de Anatanrıça tapımı dışında Güneş tanrısı Sabazios ve Ay tanrısı Men tapımları da vardı. Bunlardan Men'in özellikle eski Anadolu'nun Ay tanrısı ile ilişkisi olduğu düşünülebilir. Hatta bu tanrının omuzunda hilal ile gösterimleri de bu görüşü güçlendirir. Bu tanrıların Frigler tarafından daha sonradan benimsendiği de düşünülebilir.
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
