DERTLİ-TELLİ SAZDIR BUNUN ADI
Bakmazlar Dertli'ye algındır deyu
Hakikat bahrine dalgındır deyu
Bir saçı Leylâya Mecnun'dur deyu
Yazmışlar defter ü divana beni
TAŞLAMA
Telli sazdır bunun adı
Ne Ayet dinler ne kadı
Bunu çalan anlar kendi
Seytan bunun neresinde
Venedik’ten gelir teli
Ardıç ağacından kolu
Be Allanın sersem kulu
Şeytan bunun neresinde
Abdest alsan aldın demez
Namuz kılsan kıldın demez
Kadı gibi haram yemez
Şeytan bunun neresinde
İçinde mi dışında mı?
Burgusunun başında mı?
Göğsünün nakışında mı?
Şeytan bunun neresinde
Dut ağacından teknesi
Kirişten bağlı perdesi
Behey insanın teresi
Şeytan bunun neresinde
Dertli gibi sarıksızdır
Ayağı da çarıksızdır
Boynuzu yok kuyruksuzdur
Şeytan bunun neresinde
Metin İncelemesi:
Biçim Yönünden:
Biçimi: Nazım.
Nazım biçimi: Taşlama.
Nazım birimi: Kıta (dörtlük).
Ölçüsü: 4 + 4=8'li hece.
Türü: Satirik şiir.
Konusu: Şiirde, saz çalmaya karşı olanların eleştirisi yapılıyor.
Temi: Bağnazlıkla alay.
Kafiye şeması: aaab/cccb/dddb/eeeb/fffb/gggb.
Kafiyeli olan, "Adı/kadı/kendi" sözcüklerinde ortak kafiye sesi "D" olup yarım kafiyedir. Nakarat dizeler ile "tel-i/kol-u/kul-u" sözcüklerinden "-i/-" hal ekleri rediftir. Geriye kalan "tel/kol/kul" sözcüklerinde ortak kafiye sesi "L" olup yarım kafiyedir.
Dil özellikleri:
a) Dil sade, anlatım yalındır.
b) Halkın diline yerleşmiş dinsel içerikli sözcükler kullanılmıştır: Ayet, kadı, şeytan, Allah, ab-dest, namaz, kul, haram.
c) Anlatımda halk deyişlerine yer verilmiştir: "Şeytan bunun neresinde? Be Allah’ın sersem kula
Deyimler-Söz Grupları:
Şeytan bunun neresinde? Sazın ve saz çalmanın şeytanla ilgisi ne, kötülük bunun neresinde?
Haram yemek: Hak edilmeyen ve emek karşılığı olmayan bir şeye el uzatmak.
Şeytan: İslâmiyet'e göre, kötülüğüne ve insanı yanlış yollara sürüklediğine inanılan asi melek.
Söz Sanatları:
Saza insan kişiliği verilerek teşhis (kişileştirme) sanatı yapılıyor.
İçerik Yönünden:
Araştırmalar:
1. Ozan, ikinci, dördüncü ve beşinci dörtlüklerde sazın yapısına değiniyor.
2. Şiirde saz çalmanın günah olduğunu savunan bir kişiye sesleniyormuş gibi bir anlatım görülüyor. Ancak şiirde tek kişiye seslenilmiyor; dinsel çevrelerin sanatsal çabalara karşı olan tavrı eleştiriliyor. Böylece belli bir zümrenin, yani softa takımının düşünüş biçimi yerilmiş oluyor.
3. Her dörtlüğün sonunda yinelenen; "Şeytan bunun neresinde?" dizeleriyle, saz çalmanın günah olduğu ve sazın bir şeytan işi olduğu suçlamasının cevabı verilmiş oluyor. Diğer bir deyişle, saz çalmanın yanlış yola gitmekle ilgisi olmadığı vurgulanıyor.
4. Ozan, şiirde açık olarak sazın niteliklerini belirtiyor. Şeytanın niteliklerini ise dolaylı biçimde dile getiriyor.
Ozan, şeytanı insanları kötü yola sürükleyen bir kavram olarak tasarlıyor, onu doğruluktan sapmış gösteriyor. "Haram yemek" deyimini kullanması bunu gösteriyor. Oysa saz, haram yemeyen, kişiyi harama yöneltmeyen bir araçtır, şeytan ve şeytanlık la ilgisi yoktur, diyor.
Yine inanışa göre şeytan, insanları dinsel inançlarından soğutmak için çaba harcar, onları kandırır. Oysa saz, insanları kandırmıyor, onların ibadetlerine karışmıyor. Ozan, bu nedenle saz, şeytanın özelliğini taşımaz, diyor.
5. Bu şiir, saz çalmayı günah sayan zihniyeti eleştiriyor, bu zihniyete sahip softa takımıyla alay ediyor. Bu yüzden şiire taşlama diyebiliriz.
N. KARTAL, BİRSEN Y. 1990
İLGİLİ İÇERİK
TELLİ SAZDIR BUNUN ADI -DERTLİ
AŞK EHLİNE SORDUM ALEMDE -DERTLİ
BAD-I SABA BENİM HASB-İ HALİMDEN - DERTLİ
HARABA KUL OLDUK BEZM-İ ALEMDE - DERTLİ
BAHAR SELİ GİBİ DAĞLAR BAŞINDA - DERTLİ
HAVALANMA TELLİ TURNAM - DERTLİ