MANİ VE ÇEŞİTLERİ
Mâni halk şiirinde en küçük nazım biçimidir. Yedi heceli 4 dizeden oluşur. Birinci ikinci ve dördüncü dizeler uyaklı, üçüncü dize serbesttir, uyak düzeni harflerle şöyle gösterilir: aaxa
Birinci ve üçüncü dizeleri serbest, ikinci ve dördüncü dizeleri uyaklı mâniler de vardır.
Mânilerin ilk iki dizesi, uyağı doldurmak ya da temel düşünceye bir giriş yapmak için söylenir. Genellikle asıl söylenmek istenen düşünceyle anlam yönünden ilgisi pek yokmuş gibi görüne de konuya bağlı olarak yorumlanabilir. Üçüncü dizenin serbest olması mâni söyleyene kolaylık sağlar. Temel duygu ve düşünce son dizede ortaya çıkar.
Anlamı bir dize ya da uyak bulunamadığı durumlarda, birinci dizede, anlamlı bir sözcüğün hitap biçiminde yinelenmesiyle dize doldurulur ya da türlü çağrışımlar yaratabilecek uydurma bir sözcükle uyak sağlanır.
Kesik Mâni
Birinci dizesinin hece sayısı yediden az olan mânilerdir. Dizeleri cinaslı uyaklarla kurulur. Bundan dolayı böyle mânilere cinaslı mâni de denir. Birinci dize cinaslı uyağı oluşturan sözcüktür. Bu sözcük ya da söz öbeği anlamlı da olsa düşünceye bir giriş ve uyağa başlangıç niteliğinde olduğundan mâninin yapısında ve anlamında bir aksaklığa yol açmaz.
Kesik mânilerde anlam birimi beyittir. Yani, her beytin anlamca, öteki beyitlerle bir ilgisi yoktur. Aradan bir beyit çıkarılmasıyla mâninin yapısında ve anlamında bir bozukluk meydana gelmez.
Artık Mâni
4 dizeli genel tipte olan mâniye, aynı uyakta başka dizeler eklenerek söylenen mâniye denir. Bunları, dize sayısı dörtten artık olan kesik mânilerle karıştırmamak gerekir. Artık mânilerde genellikle cinaslı uyak kullanılmadığı gibi birinci dizeleri de anlamlıdır. Artık mânilere yedekli mâni de denir.
Deyiş (Karşılıklı Mâni)
İki kişinin karşılıklı olarak söyledikleri mânilere deyiş adı verilir. Bunlar, sorulu cevaplı biçimde düzenlenir. Böyle mânilerde kimi zaman mâninin, kimin ağzından söylendiği belirtilir.
(Cem DİLCİN, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, TDK, Ank.1997.)
TAM MANI
(Birinci Dizesi Doldurma)
Kum birikmiş derede,
Vefasız yâr nerede?
Geçersin belki dedim,
Bekledim pencerede.
Anonim
ARTIK MANİ
Ağlarım çağlar gibi,
Derdim var dağlar gibi,
Ciğerden yaralıyım,
Gülerim sağlar gibi.
Her gelen bir gül ister,
Sahipsiz bağlar gibi
Anonim
DEYİŞ
Altınım alma beni,
Dillere salma beni,
Götür sarrafa göster,
Kalp isem alma beni.
-Altınsın aldım seni,
Dillere saldım seni,
Sarraf seni neylesin,
Beğendim aldım seni.
Anonim
KESİK (CİNASLI) MANİ
Ayna güzel,
Yüz güzel, ayna güzel,
Güzel yâri görenler,
Dediler: Ay ne güzel!
Oturmuş zülfün tarar,
Dizinde ayna güzel.
Anonim
KARŞI-BERİ
Erkek : Mâni mâni mesdi yâr,
Ben ne dedim mesdi yâr?
İkimiz arasında,
Serin yeller esdi yâr.
Kız : Mâniyi mâniciğiyim,
Beylere gemiciyim,
İster al ister alma,
Ben seni alıcıyım.
Anonim
TAM MANİ (İlk iki dizesi doldurma)
Elmayı bütün dildim,
Çamura düştü sildim,
Ben yârimin kıymetin,
Gittikten sonra bildim.
Anonim
- MANİ:
Mani, yedi hecelik ölçüyle söylenmiş dört mısralık bir nazımdır. Yalnız cinaslı manilerle artık mısralı manilerde bu koşul bozulmaktadır. Dört mısralık manilerde birinci, ikinci ve dördüncü mısralar birbirleriyle kafiyeli, üçüncü mısra serbesttin Manilerin ilk iki mısraı doldurmadır. Bunlarda pek anlam aranmaz. Asıl anlam son iki mısradadır. İlk iki mısra, son mısraların hazırlayıcısı durumundadır, örnek:
Doğal mani:
saçımda siyahım var
bülbül gibi ahım var
göz gördü gönül sevdi
benim ne günahım var
Gülmeceli mizahî) mani:
Bahçede iğde midir
Dalları yerde midir
Her gördüğün seversin
Sendeki mide midir
Cinaslı mani
Sürüne Madem çoban değilsin
Ardındaki sürü ne
Ben bir körpe kuzuyum
Al kat beni sürüne
Beni böyle yandıran
Sürüm sürüm sürüne.
Artık mısralı mani :
Derdim var beller gibi
Söylemem eller gibi
Kalbimin hüzünü var
Yıkılmış ileler gibi
Gözlerimden yas akar
Bulanmış seller gibi.
Cinaslı maniler daha çok İstanbul manileridir. Kafiyelerin cinaslı olması, anlamı daha güylü bir duruma getirdiği gibi, söylenişi daha sanatlı oluyor. Cinaslı manilerde ilk sözcük, kafiye hazırlığı içindir. Cinas, bu sözcükten doğmaktadır.
- Önceki
- Sonraki >>
