Kullanıcı Oyu: 4 / 5

Yıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkinYıldız etkin değil
 

MAZMUN

Mânâ, anlam, kavram. Edebiyatta bazı özel kavram ve düşüncelerin ifadesinde kullanılan klişeleşmiş söz ve anlatımlara denir. Kısaca bir şeyi, özelliklerini çağrıştırarak kelime grupları içinde gizlemektir.

Divân edebiyatı bir mazmunlar edebiyatıdır. İslâm edebiyatlarının ortak malı olan mazmunlar di­vân şiirine Fars edebiyatından girmiştir. Ancak İslâmlık'tan önceki edebiyatımızda ve eski halk şiirimiz­de de zaman zaman mazmunlaşmış düşüncelere rastlanır.

Mazmun, bir sözün içinde gizli olan sanatlı anlamdır. Buna göre belli kelimelerin kullanılması yine belli düşünüş şekillerini doğurur. Sözgelimi sevgilinin ağzı için, klişeleşmiş bir mecaz olan âb-ı hayât, gül, gonca, şarab ve lal" mazmunları kullanılır. Okuyucu ağzın bunlardan hangisiyle karşılandığım beyitte geçen diğer kelimelerin yardımıyla anlar. Nitekim şairlerin bu tür kullanımları sık sık tekrarları zamanla şiirin iyiden iyiye billurlaşmasına ve asıl sözün artık söylenmez oluşuna yol açmıştır. Yani “lal veya gonca" denildiği zaman artık "ağız"ı da ayrıca söylemeye gerek kalmamıştır. Çünkü her okuyucu bunların "sevgilinin dudağı" demek olduğunu anlar duruma gelmiş ve sonuçta lal veya gonca ağız için birer mazmun hâline dönüşmüştür. "Sinede evvel ne muhrik arzular var idi/ lebde ser-keş ahlar ateşli hûlar vâr idi”

***

Genel bağlamda anlam, kavram demektir. Edebiyatta belli bir kavramı anlatan, onu düşündürüp çağrıştıran kalıplaşmış söz anlamında kullanılagelmiştir. Örneğin “boy”  yerine “servi” , “kirpik” yerine “ok”, “diş”  yerine“inci” sözcüklerinin kullanılması gibi.

Divan Edebiyatı, mazmunlara dayanan bir edebiyattır. Öyle ki bir şairin ustalığının, yaratıcılığının ölçüsü bir mazmunu başkalarından farklı bir biçimde kullanmasıyla ölçülmeye başlanmıştır. Bunun yanı sıra halk şairleri de mazmunları sıkça kullanmışlardır. Sık kullanılan mazmunlara şu örnekler verilebilir:

  • Nergis : Göz
  • Badem : Göz
  • Keman : Kaş
  • Ok         : Kirpik
  • Serv-i Revan : Yürüyen sevgili
  • Gonca : Dudak, ağız
  • Yılan : Saç
  • Gece : Saç
  • Gül : Yanak
  • Ateş : Yüz
  • Nokta : Dudak

 

***

Mazmun, özellikle divan şiirinde klişeleşmiş sözlere verilen kalıp benzetmeye verilen addır. Mazmunlar benzetmeli, cinaslı ve nükteli sözlerdir. Divan şiirinde kullanılan mazmunlar aynıdır, her şair aynı mazmunları kullanır. Zaten bu yönüyle de imgeden ayrılır, imge, bir şairin sadece kendisinin bulup kullandığı, mazmundan daha özgün kullanımdır.
Divan şiiri, geleneğin belirlediği hazır estetik kalıplar olan mazmunlar üzerine bina edilmiş bir edebiyattır. Güzellik algısı da bu mazmunlar etrafında şekillenmiştir. Birçok hâli, mazmunlarla ifade edilen güzellerin genel görünüşleri, yapıları ve tavırları aşağı yukarı bellidir. Bu yönüyle bakıldığında güzel veya sevgili tipi değişmemektedir. Belli başlı mazmunlar:
• Sevgilinin gözleri, bademdir, kaşları yaydır.
• Kirpikleri, ucunda temren bulunan ve saplandığında değil de çekildiği zaman kanatan oktur. Ne zaman ki sevgili maşuktan gamzesini (yan bakış) çeker o zaman yaraları kanamaya başlar maşukun.
• Saçları geceye (renk yönüyle) ya da yılana benzetilir. Bu yüzden sevgiliye genelde gece anlamına gelen “Leyla" ismi yakıştırılır,
• Yanakları gül gibi kırmızı, yan bakışları (gamze) kılıç gibi keskin oktur.
• Henüz açmamış gül anlamındaki gonca mazmunu dudakları, inci dişleridir. Boyu, ince ve uzun olduğu için servidir.

Divan şiirinin en önemli kişisi olması dolayısıyla şiirde en çok sözü edilen sevgilidir. Sevgili divan şiirinde yukarıda belirtilen mazmunlar doğrultusunda ideal bir tip olarak ince, ayrıntılı, sanatkârane ve soyut bir şekilde tasvir edilir. İdealize edilen bu güzelin hayali bir özelliği de vardır.

İLGİLİ İÇERİK

MAZMUN

SON EKLENENLER

Üye Girişi