ANAKRONİZM

    Yaşadığı dönem belli olan bir şahsiyeti veya ne zaman meydana geldiği açıkça bilinen tarihî bir olayı, başka bir dönemde yaşamış ya da geçmiş gibi gösterme durumu. Anakronizm, ya bilgi eksikliğinden kaynaklanır ya da belli bir maksatla bilerek yapılır.

    Edebiyatımızda en yaygın anakronizm örneği, farklı zamanlarda yaşamış Timur’la Nasrettin Hoca’nın aynı dönemde yaşamış gibi gösterilerek anlatılan fıkralarda görülür. Nasrettin Hoca’nın uçakta yolculuk eden bir yolcu olarak fıkrada yer alması da, belli bir amaçla ve bilerek yapılan anakronizm örneğidir. Bazı anlatılarda başvurulan bir yöntem olarak karşımıza çıkar. Haldun Taner (1915-1986) Ha Bu Diyar adlı eserinde, Evliya Çelebi’yi bugünün Ankara’sında gezdirir.

    Bir varlığı, nesneyi hiç bulunmadığı bir yerde zikretmek, orada varmış gibi göstermek yanlışlığına da anakorizm denir. Erzurum’un Pasinler ilçesinde yaşamış ve kurguladığı yalanlarla yöre halkının sevgilisi olan Teyo Pehlivan’ın (öl. 1999) bir ‘yalanı’nda bahsi geçen Sarıkamış’taki deniz, bir anakorizm örneğidir. Anlatıcının, çokluk bu yanlışlığı bilerek yaptığı açıktır.

Kaynak: Turhan KARAKAŞ, Edebiyat Terimleri Sözlüğü