FEZLEKE

Kâtib Çelebi'nin (ö. 1067/1657) Osmanlı tarihine dair Türkçe eseri.

    Bazı kaynaklarda Târîhi Sagir (Şeyhî, I, 264), bazılarında Târîhi Fezleke adıy­la anılır. Giriş kısmında belirttiği gibi mü­ellif, Arapça Fezleketü't-tevârîh'in mu­fassal tercümesi ve zeyli olan bu eseri­ni ana dili Türkçe olan Osmanlı halkının anlaması için, 1653 yılından itibaren gör­düklerini de ilâve ederek tafsil ve icmal arası bir tarzda yazmıştır (Fezleke, Nuruosmaniye Ktp., nr. 3153, vr. l^a) 1000 (1592) yılından başlamak üzere klasik İslâm tarih yazıcılığı geleneğine uyula­rak hadiseler sene tertibine göre anla­tılmış ve her yılın sonunda o sene için­de ölen vezir, âlim, şeyh, şair ve ünlü ki­şilerin kısa biyografileri verilmiştir.

Eser 1065 (1654) yılı başlarında sona ermek­tedir. Günümüze birçok yazma nüshası ulaşan eserin (Babinger |Üçok|, s. 221; TCYK. s. 161 vd.) müellif nüshası Âtıf Efendi Kütüphanesi'ndedir (nr. 1914). Bu nüsha müellifin yer yer tashih, ilâve ve iptalleriyle metni tamamlayıcı kenar notlarını da ihtiva etmesi bakımından büyük önem taşmaktadır.

Son kısımları hariç orijinal bir kaynak olmaktan ziyade ciddi bir derleme olan Fezleke daha önce yazılmış eserlerden faydalanılarak meydana getirilmiştir. Kâtib Çelebi Türkçe Fezleke'yi kaleme alırken bazı kaynaklarını açıkça belirt­miş, bazılarını da ima etmiştir. Bu ara­da bir kısmının adını hiç vermemiştir. Adını verdiği tarihçiler Hasanbeyzâde Ahmed, Peçuylu İbrahim. Mehmed Edirnevî. Topçular Kâtibi Abdülkadir Efendi, Cerrahzâde Mehmed, Hüseyin Tûgi ve Pîrîpaşazâde Hüseyin'dir. Buna karşı­lık I. Ahmed devri için faydalandığı Sa­fî Mustafa Efendi'nin Zübdetü't-tevârîh'i ile biyografik kayıtlar için kullandı­ğı Atâî'nin Zeyl-i Şekâik'inden bahsetmemektedir. Kâtib Çelebi yaşadığı dev­rin olaylarını anlatırken yer yer görüp işittiklerini tesbit ederek düşünce ve görüşlerini de ekleyip eserine orijinal bir nitelik kazandırmıştır. Bu kısımlar müellifin gençlik yıllarında katıldığı se­ferlere, muhasaralara ve savaşlara da­irdir. Ayrıca kadınların Sultan İbrahim üzerindeki nüfuzunu ağır bir dille ten­kit etmesi Kâtib Çelebi'nin hadiseler kar­şısında takındığı tavrın tipik bir misa­lidir.

Fezleke sade bir üslûp ve külfetsiz bir dille yazılmıştır. Bu özelliğin, müelli­finin gerçeği arama ve maksadını açık bir şekilde ifade etme meylinden kay­naklandığı söylenebilir. Kâtib Çelebi'nin, kaynaklarındaki edebî hünerleri ve hissî unsurları terkederken bazan ifrata kaç­ması az da olsa ifadesinin açıklığını kay­betmesine, hatta yer yer hatalara düş­mesine sebep olmuştur.

Daha sonraki tarihçiler üzerinde önem­li tesir bırakan Fezleke vak'anüvis Naîmâ tarafından büyük ölçüde aktarılmış, Nişancı Abdi Paşa tarafından da kaynak olarak kullanılmıştır. Fındıklılı Mehmed Ağa ise Kâtib Çelebi'nin bıraktığı yerden başladığı tarihine Zeyl-i Fezleke adını vermiştir (Silâhdar, I, 2).Fezleke'nm 1286 ve 1287 yıllarında yapılan iki ciltlik baskısı, esere ve müel­lifine gölge düşürecek derecede hata­larla doludur. Bu neşirdeki atlamalar, özel isimlerin imlâsındaki yanlışlar mâ­nayı bozduğu ve metni anlaşılmaz hale getirdiği gibi araştırmacıyı da hataya düşürebilecek mahiyettedir. Müellifin ke­nar ilâvelerini ihtiva etmeyen bu mat­bu nüshada bend başlıkları da çok de­fa metinle karışmaktadır (Kütükoğlu, s. I 1 vd.).

BİBLİYOGRAFYA:

Kâtib Çelebi. Mîzanü'l-hak ft ihtiyâri'l-hak, istanbul 1286, s. 128, 136; a.mlf.. Fezleke, Mu ruosmaniye Ktp., nr. 3153, vr. 1^a; Silâhdar. Târih, I, 2; Şeyhî. Vekâyiul-fuzalâ. I, 264; Osmanii Müellifleri, III, 130; TCYK, s. 161 165 Karatay, Türkçe Yazmalar, I, 254-255; Bekir Kütükoğlu. Kâtib Çelebi Fezlekesinin Kay naklan, İstanbul 1974; Babinger (Üçok). s. 221 222; Orhan Şaik Gökyay, Kâtip Çelebi: Hayat Kişiliği ue Eserlerinden Seçmeler, Ankara, ts s. 22; a.mlf.. "Kâtip Çelebi. Hayatı - Şahsiye­ti-Eserleri", Kâtip Çelebi: Hayatı ue Eserleri Hakkında incelemeler, Ankara 1985, s. 43-45 a.mlf.. "Kâtib Çelebi", İA, VI, 436; a.mlf.. "Kâ­tib Celebi", El² IFr.l, IV, 791; Fahri Ç. Derin "Kâtib Çelebi'nin Türkçe Fezlekesi", Bilgi XI/128, İstanbul 1957, s. 15 (bu madde, müellifin bibliyografyada adı geçen kitabı esas alınarak Abdülkadir Özcan tarafından düzenlenmiştir

Bekir Kütükoğlu, DİA, cilt,