Örnek 1.
Gazel
Gitdün amma ki kodun hasret ile canı bile (Matla’)
İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile
Devr-i meclis bana girdâb-ı belâdur sensüz (Hüsn-i matla’)
Mey-i zelırâb-ı sitem sâgar-ı gerdanı bile
Bağa sensüz bakamam çeşmüme âteş görinür
Gül-i handanı degül serv-i hırâmânı bile
Sineden derd ile bir âh ideyin kim dönsün (Hüsn-i makta’)
Aksine çarh-ı felek mihr-i dırahşânı bile
Hâr-ı firkatle Neşâtî-i hazînün vâ-hayf (Makta,’ ve Tahallüs)
Dâmen-i ülfeti çâk oldı girîbânı bile
Neşâti
Örnek 2.
Gazel-i Mutavvel
1. Ey pertev-i likan ile bî-nûr u fer çerâğ
Nisbet yüzüne şems-i felek muhtasar çerâğ
2. Dilden olunca sûre-i nûrı göremedi
Tâ mushaf-ı cemâlüne kıldı nazar çerâğ
3. Ey mushaf-ı cemâlüne nûr u ziya varak
Vey şâm-ı zülf ü hattuna şems ü kamer çerâğ;
4. Barmağını götürdi imâm-ı Mecûsî-ken
İmâna geldi yüzüni gördi meğer çerâğ
5. Vuslat şebinde pertev-i hüsnünden ey peri
Gönlüm serâçesinde yanar ol kadar çerâğ
6. Kim benzer ana kim tuta Kadr u Berâtda
Sahn-ı harîm-i Kâbe yüzin serbeser çerâğ
7. Mihr-i ruhun gönülde ne vech ile gizlese
Olmaz nihân çû hurşîde ey sim-ber çerâğ
8. Şeb zulmetinde görmege nûr-ı yakîn yüzin
Şem’-i cemâlüni bilür ehl-i nazar çerâğ
9. Gürdüm yüzüni kâmetün üstünde ey sanem
Sandum ki şâh-ı sidrede tutdı makar çerâğ
10. Cilven görüp dirilse aceb midür ehl-i dil
Pervâne cem’ olur olıcak cilveger çerâğ
11. Cân virse subh-ı vasla irüp şem’-i dil nola
Subh iricek cihândan ider çün güzer çerâğ
12. İrmez cemâl-i sûret ile sana ey peri
Ger bula hüsn-i hür ile şekl-i beşer çerâğ
13. Da’vâ-yı hüsnde ne kadar dili cerb ise
Senünle lâf-ı hüsn idemez ey puser çerâğ
14. Kandil karşıma boğazından asıldugın
Gördi hasedden odlara yakdı ciğer çerâğ
15. Alnundan aldı dinse yanağım hatâ mı nûr
Zira kamer hemîşe güneşden yakar çerâğ
16. Zâhid cemâl-i tal’atunı görmek istemez
Çün bî-basardur isteye mi bî-basar çerâğ
17. Başında uğrı bigi müdâm od yanar şehâ
Nûr u ziya yüzünden uğurlar meğer çerâğ
18. İçi yağın eritdi düşüp nâı-ı şevkuna
Olsa hevân ile ne aceb nâm-ver çerâğ
19. Yaksan Nizâmîyi ne aceb cevrün odma
Pervânesini oda yakar çünki her çerâğ
Nizâmî
Örnek 3.
Redd-i matla’
1. Kakıyup hışm ile ebrularını çîn eyler
Turmaz ol şûh-ı cefâ-pîşe bana kin eyler
2. Dökmeğe kanın erbâb-ı dilün ol huni
Bileyüp hancer-i hûn-rîzini keskin eyler
3. Şöyle germiyyeti var âteş-i aşkun dilde
Çeşme-i çeşmüm anı âb ile teskin eyler
4. Beni şâd itmedi bir lahza visâliyle o şâh
Dembedem mihnet-i hecri ile gamkîn eyler
5. Varmazın İsmetiyâ kûyına yârun çünki
“Kayıyup hışm ile ebrularını çîn eyler”
İsmeti
Örnek 4.
Tahallus.
Mahlasın taçbeyitten önce söylenmesi
1. Zülfün ki izârında ider cilveler ey dost
Tâvûs-ı cinândur ki açar bâl ü per ey dost
2. Hattun ki tılısna itdi lebün dâiresine
Şirinlik içün müşg ile efsun yazar ey dost
3. Gel varma otağına rakfbün ki bilürsin
İt olduğı yire melek itmez güzer ey dost
4. Zülf-i siyehün çıkmadı dîbâ külehünden
Zîrâ ki harîr içre olur müşg-i ter ey dost
5. Zâhid sözüne germ olup ağlama gözüm kim
Serd olsa hevâ olmaya merdümde der ey dost
6. “Ne vech ile yüz sürmeye işigüne Ahmed
Ne bâb ile terk etmeye kapunda ser ey dost”
7. Ol sâ’ati bu tâli’ İle göre mi yâ Rab
Kim ide yüzün ayma bir gün nazar et dost
Ahmet Paşa
Örnek-5
Yek-âheng gazel.
Gazelde bütünüyle sonbaharda sararıp dökülen yapraklan ve çıplak kalmış ağaçlarıyla bir bahçe anlatılmış.
1. Nâm u nişâne kalmadı fasl-ı bahârdan
Düşdi çemende berg-i dıraht i’tibârdan
2. Eşcâr-ı bâğ hırka-i tecride girdiler
Bâd-ı hazân çemende el aldı çenârdan
3. Her yanadan ayağına altun akup gelür
Eşcâr-ı bâğ himmet umar cûybârdan
4. Sahn-ı çemende durma salınsın sabâ ile
Âzâdedür nihâi bugün berg ü bârdan
5. Bâki çemende hayli perîşân imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rüzgârdan
Bakî
Örnek-6
Yek-âvâz gazel
1. Menüm tek hiç kim zâr u perîşân olmasun yâ Rab
Esîr-i derd-i aşk u dâğ-ı hicrân olmasun yâ Rab
2. Demâdem cevrlerdür çekdügüm bî-rahm bütlerden
Bu kâfirler esiri bir müselmân olmasun yâ Rab
3. Görüp endîşe-i katlümde ol mâhı budur derdüm
Ki bu endîşeden ol meh peşîmân olmasun yâ Rab
4. Çıkarmak itseler tenden çeküp peykânm ol servün
Çıkan olsun dil-i mecruh peykân olmasun yâ Rab
5. Cefâ vü cevr ile mu’tâdem anlarsuz nolur hâlüm
Cefâsına hadd ü çevrine pâyân olmasun yâ Rab
6. Fuzuli buldı genc-i âfiyet meyhâne güncinde
Mübarek mülkdür ol mülk vîrân olmasun yâ Rab
Fuzûlî
Örnek 7.
Tahallus beytinden sonra Nef’î’yi öven' altı beyit eklenmiş.
1. Yılda bir kerre görün kâ’ilüz ey mâh bize
Yeter eğlence hayâlün geh ü bî-gâh bize
2. Nükte-i sır-ı lebimde olamaz rûh-ı Mesih
Mahrem-i halvet-i râz-ı dil-i agâh bize
3. Erdi bir mertebeye za’f-ı ten-i zerd ü nizâr
Kehrübâ karın eder istese her kâh bize
4. Görinür pîşrev-i kâfile-i Kâ’be-i aşk
Yine hayretde kalan âşık-ı gümrâh bize
5. Oldı esbâb-ı tarab hûn-ı ciğer nûş edeli
Mutrıb-ı nâle ile zemzeme-i âh bize
6. Nâ’ilî baht-ı siyeh-kâra müdârâ güçdür
Sâzkâr ola meğer âh-ı sehergâh bize
7. Etmezüz âh-ı sehergâha da minnet olsa
İltifât-ı nazar-f mürşîd-i âgâh bize
8. Vahy-perdâz-ı suhen Nefl-i sâhir ki olur
Her sözi âyet-i mu’ciz gibi dilhâh bize
9. Cevher-i rûh-ı suhan kim görinür mertebede
Sâha-i arşda Cibril ile hemrâh bize
10. Tengnâ-yı du-cihân râhzen olmaz etse
Himmetin pîşrev ol ârif-i billah bize
11. Tâ ki âdâya ola bezmi gam-engîz-i hased
Feyz-i ikbâl-i neşât ile tarabgâh bize
12. Ömrin efzûn ede Hak hem ola feyz-i neşât
Çâresâz-ı gam-ı peyderpey-i cângâh bize
Örnek-8
Mülemmâ gazel
1. Mâhest nemîdânem hurşîd ruhat yâ ne
Bu ayrılık odma nice cigerüm yana
2. Murdem zi-firâk-ı tû merdüm ki heme dânend
Aşk odı nihân olmaz yanar düşicek câne
3. Sevdâ-yı ruh-ı leylî şud hâsıl-ı mâ hayli
Mecnûn gibi vâveylî oldum yine dîvâne
4. Sad tir zened ber-dil ör Türk-i kemân ebrû
Fitnelü elâ gözler çü uyhudan uyane
5. Ey Şâh Şucâeddin Şemsül’-hak-ı Tebrîzî
Rahmetden eğer nola bir katre bize dane
Mevlânâ
Örnek-9
Müşterek gazel.
Ahdî, Abdurrahman Paşa-Nâbî. Her beyitte ilk mısra Abdi’nin, İkincisi Nâbî’nindir.
1. Bir dilbere dil ver ki belâdur dimesünler
Bir badeyi nûş it ki hatâdur dimesünler
2. Bir derde esîr ol ki etibbâ-yı zemâne
Pâ-beste-i tedbîr-i devâdur dimesünler
3. Laht-ı ciğer ü nâlenı izhâra şitâb et
Tâ kim sana bî-berg ü nevâdur dimesünler
4. Abdî gibi âşüfte-i hûbân-ı cihân ol
Nâbî sana tâ ehl-i riyâdur dimesünler
Abdî - Nâbî
Örnek-10
Musammat gazel
1. Meni cândan usandurdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhumdan murâdum şem’i yanmaz mı
2. Kamu bîmârına cânân devâ-yı derd ider ihsân
Niçün kılmaz mana dermân meni bîmâr sanmaz mı
3. Gamum pinbân dutardum men didiler yâre kıl rûşen
Disem ol bîvefâ bilmen inanur mı inanmaz mı
4. Şeb-i lıicrân yanar camım töker kan çeşm-i giryânum
Uyadur halkı efgânum kara bahtum uyanmaz mı
5. Gül-i ruhsâruna karşu gözümden kanlu akar su
Habîbüm fasl-ı güldür bu akarsular bulanmaz mı
6. Degüldüm men sana mâ’il sen itdün aklumı zâil
Meni ta’n eyleyen gafil seni görgeç utanmaz mı
7. Fuzulî rind-i şeydâdur hemîşe halka rüsvâdur
Sorun kim bu ne sevdâdur bu sevdâdan usanmaz mı
Fuzuli
Örnek-11
Mükerrer gazel
1. Öpsem seni toyunca toyunca seni öpsem
Öpsem dimesem nola nola dimesem öpsem
2. Demdür sanemâ gel kim gel kim sanemâ demdür
Bir dem kılalum sohbet sohbet kılalum bir dem
3. Ölsün gam ile hâsid hâsid gam ile ölsün
Hurrem olalum sen ben sen ben olalum hurrem
4. Derdüme olur idi olur idi derdüme
Emsem tudağun olur olur tudağun emsem
5. Ka’be yüzine âşık âşık yüzine Kâbe
Zemzem yüzine teşne teşne yüzine zemzem
6. Vâlih kamu hüsnine hüsnine kamu vâlih
Âdem melek ü huri hûrî melek ü âdem
7. Mahvî kulunam şâhum, şahûm kulunam
Mahvî Âlem dükeli bildi bildi dükeli âlem
Mahvî
Örnek 12.
Nazire gazel
Nedim’in Fuzulîye naziresi
1. Hayret ey büt suretin gördükde lal eyler meni
Sûret-i hâlüm gören suret hayâl eyler meni
2. Mihr salmazsan mana rahm eylemezsen munca kim
Sâye tek sevdâ-yı zülfün pâymâl eyler meni
3. Za’f-ı tâli’ mâni-i tevfîk olur her nice kim
Iltifâtun arzû-mend-i visâl eyler meni
4. Men gedâ sen şâha yâr olmak yoğ amma neyleyem
Arzû sergeşte-i fikr-i muhâl eyler meni
5. Tîr-i gamzen atma kim bağrum deler kanum töker
Akd-i zülfün açma kim âşüfte-hâl eyler meni
6. Dehr vakf itmiş meni nevres cevânlar aşkına
Her yeten mehveş esîr-i hatt u hâl eyler meni
7. Ey Fuzûlî kılmazam terk-i tarîk-i aşk kim
Bu fazilet dâhil-i ehl-i kemâl eyler meni
Fuzûlî
- ------- -------
1. Bûs-ı la’lün şöyle sîrâb-ı zülâl eyler beni
Kim gören âb hayât içmiş hayâl eyler beni
2. Şâ’ire söz bulmağa minnet ne ammâ neyleyen
Ah kim hayret seni gördükçe lâl eyler beni
3. Sevdüğüm câm-ı meye hâcet nedür la’l-i lebün
Bir şeker handeyle mest-i bî-mecâl eyler beni
4. Bâğda zülf û ruhun andukça bu kimdür deyu
Sünbül ü gül biribirinden su’âl eyler beni
5. Nükhet-i zülfünde geldükçe nesîm-i nevbahâr
Turra-i sünbül-sıfat âşüfte-hâl eyler beni
6. Nâtüvânam şöyle çeşmün hasretinden kim gehi
Sâye-i müjgân-ı âhû pâymâl eyler beni
7. Gerdişin gördükçe sâkî-i mülâyim-meşrebün
Arzû sergeşte-i fikr-i muhâl eyler beni
8. Hasret-i çeşmünle ben hâk-i siyâh olsam dahi
Baht âhir sürme-i çeşm-i gazâl eyler beni
9. Gûyiyâ bilmez efendüm bende-i dîrînesin
Kim Nedîmâ bu mıdır deyu su’âl eyler beni
Nedim
Türk Edebiyatında Nazım Şekilleri, Haluk İpekten