EYLEM (EK FİİL)-II

İsim soylu kelimelerin sonuna gelerek onların yüklem olmasını sağlayan ya da basit zamanlı fiillerin sonuna gelerek bu fiilleri birleşik zamanlı fiile dönüştüren ek hâlindeki fiildir. Ek fiil “imek” fiilinin ek olarak kullanımıdır. Genellikle bitişik yazılır. Tanımdan da anlaşılacağı gibi ek fiilin iki işlevi vardır:

A. İSİM SOYLU SÖZCÜKLERİ YÜKLEM YAPMASI

Ek eylem, isim ya da isim soylu sözcüklere gelerek bu sözcüklerin yüklem olmasını sağlar. Eğer yüklem isim soylu sözcüklerden oluşuyorsa, orada mutlaka ek eylem vardır.

“Ben o zaman çocuktum. ”

cümlesinin yüklemi “çocuktum” sözcüğüdür. Yüklem isim olan “çocuk” sözcüğünden oluşmuştur. Ek eylem “çocuk” ismine gelerek bu ismi yüklem yapmıştır. Ekleri gösterecek olursak,

Çocuk –   i   –   idi  -   m

İsim        Ek fiil     Kip eki     Şahıs eki

“Yaşlı adam çok hastaymış. ” (hasta - i - miş)

cümlesinin yüklemi “hasta” sıfatıdır. Bu sözcük isim soylu bir sözcük olduğundan ek eylem vardır.

“Dün akşam seni arayan bendim. ” (ben - i - di - m)

cümlesinin yüklemi ek fiil alan, isim soylu olan “ben” zamiridir. Ek eylemin isimlerde dört kipte çekimi vardır.

1. Görülen Geçmiş Zaman 

isim soylu sözcüklere “-i-di” getirilerek yapılır.

Zengin - i - di - m

Zengin - i - di - n

Zengin - i_- di 

Zengin  -  i  -di   -k

Zengin  -i  - di-niz

Zengin  -   i -  di-  ler

İsim     Ekfiil   Kip eki  Şahıs fiil

Bu örneklerde “zengin” ismi, ek fiilin görülen geçmiş zaman kipiyle (-i-di) çekimlenmiştir.

“O zor günlerde ayakta kalan sadece sendin. ”

“Arkadaşımız o günlerde çok neşeliydi. ”

cümlelerindeki “şendin” zamir, “neşeliydi” sıfattır ve ek eylemin görülen geçmiş zaman ekini alarak yüklem olmuştur.

“Ey çok soğuktu. ”

“Ben gün boyu evdeydim. ”

“Okuduğu şiir çok güzeldi. ”

cümlelerindeki altı çizili sözcükler ek eylemin görülen geçmiş zaman kipiyle (idi) çekimlenmiştir.

2.    Öğrenilen Geçmiş Zaman

İsim soylu sözcüklere “-i-miş” eki getirilerek yapılır.

Öğrenci -    i - miş - im     Öğrenci    - i -    miş -    iz

Öğrenci -    i - miş - sin     Öğrenci    - i -    miş -    siniz

Öğrenci -    i - miş            Öğrenci    - i -    miş -    ter

örneğinde “öğrenci” ismi ek fiilin öğrenilen    geçmiş    zaman

kipiyle (-i-miş) çekimlenmiştir.

“Dün İstanbul’da bazı yollar kapalıymış."

“Bu ülkenin ekonomisi çok canlıymış."

“Çocuklar şu an dışarıdaymış. ”

cümlelerindeki altı çizili sözcükler ek eylemin öğrenilen geçmiş zaman kipiyle çekimlenmiştir.

3.    Şart Kipi

İsim soylu sözcüklere “-ise” getirilerek yapılır. Ek eylemin şart kipi eklendiği isim soylu sözcüğü yüklem yapmaz, çoğu zaman cümleye şart anlamı katar.

Yaşlı - i - se -    m     Yaşlı -    i -    se    - k

Yaşlı - i - se -    n      Yaşlı -    i -    se    - niz

Yaşlı - i - se              Yaşlı -    i -    se    - ler

örneğinde “yaşlı” ismi ek fiilin şart kipiyle (-i-se) çekimlenmiştir.

"Eviniz yakınsa bir çayınızı içelim. ”

“Yanında şemsiye varsa yağmurda ıslanmazsın. ”

“Kardeşin hastaysa okula gelmesin. ”

cümlelerindeki altı çizili sözcükler ek eylemin şart kipiyle çekimlenmiş ve cümleye şart (koşul) anlamı katmıştır.

4. Geniş Zaman Kipi

Ek eylemin geniş zaman kipinin çekiminde “-i-mek” fiili şahıs ekleriyle kaynaşmış bir hâldedir. Geniş zaman eki olan “-r, -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür” isimlere gelmez. Bu yüzden ek eylemin geniş zaman çekiminde şahıs ekleri doğrudan sözcüğe eklenir. Ayrıca ek eylem olan “-i” geniş zaman çekiminde görülmez

Öğretmen - im    Öğretmen    -    iz

Öğretmen - sin    Öğretmen    -    siniz

Öğretmen - dir    Öğretmen    -    dirler

örneğinde “öğretmen” ismi ek fiilin geniş zaman kipiyle çekimlenmiştir.

“İçiniz rahat olsun, oldukça sağlıklısınız. ’’

“Komşumuz emekli bir öğretim görevlisidir. ”

“Bilgi yolunda hepimiz öğrenciyiz. ”

“Ben kendi halinde bir insanım. ’’

cümlelerindeki altı çizili sözler, ek eylemin geniş zaman kipiyle çekimlenmiştir.

Not:Ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. tekil şahıs eki olan “-dır, -dir, -tır, -tir” çoğunlukla düşer.

“Gittiğimiz yer çok güzel." (güzel - dir)

cümlesinin yüklemi olan “güzel” sözünde ek eylemin geniş zaman 3. tekil şahıs eki “-dir” düşmüştür.

“Bu çiçeklerin kokusu bir başka." (başka - dır)

“Deniz bu sabah çok sakin. ” (sakin - dir)

“O. başarılı bir avukat. ” (avukat - tır)

cümlelerindeki altı çizili sözcüklerdeki “-dir” ekleri düşmüştür.

Not:İsim soylu sözcüklerde ek eylemin olumsuz çekimi “değil” edatı ile yapılır. Kip ve şahıs eklerini, isimle birlikte kullanılan “değil” sözcüğü alır.

“Çocuklar öyle göründükleri kadar uslu değilmiş. ”

“İş yeriniz uygun değilse dışarıda görüşelim."

cümlelerindeki altı çizili sözler ek eylemin olumsuz biçimiyle çekimlenmiştir.

KONU ANLATIM VİDEOSU (EK-FİİL) ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )

KONU ANLATIM VİDEOSU (FİİLLER) ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )