FİİLLERDE KİP EKLERİ
HABER KİPLERİ
• Görülen,(Bilinen) Geçmiş Zaman
• Öğrenilen(Duyulan) Geçmiş Zaman
• Şimdiki Zaman
• Gelecek Zaman
• Geniş Zaman
Görülen Geçmiş Zaman
Yavru kedi sobanın yanına yavaşça sokuldu.Kıvrılıp hemen uyudu.Arkasından Tuna odaya girdi.Soğuğun etkisiyle o da sobanın yanına koştu.Ama yavru kediyi görmedi.Farkında olmadan kuyruğuna bastı.Küçük kedi can acısıyla fırlayıp kaçtı. Tuna bunu görünce çok üzüldü.
• Yukarıdaki olayın zamanı hakkında ne söyleyebiliriz?
• Altı çizili sözcüklerin türünü söyleyiniz.
• Bu sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.Ortak özelliklerini belirtiniz.
• Görünen (-di’li) Geçmiş Zaman: Geçmişte yaşadığımız veya gördüğümüz fiilleri anlatmak için kullanılır. Fiil tabanına –di eki getirilerek yapılır. Bu yüzden di’li geçmiş zaman kipi de denir.
Fiil Tabanı -dı,-di,-du,-dü, -tı,-ti,-tu,-tü şahıs eki
Sev di m
Yaz dı n
Oku du -------
Git ti k
Sat tı nız
Uç tu lar
• Misafirler dün geldi.
• Dün akşam gitti.
• Ayağı kaydı,düştü.
• Ayşe’yi dün gördüm.
• Onunla tanıştın.
Fiilin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir.Bu kipte fiil konuşma anından önce yapılmıştır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-dı,-di,-du,-dü,(-tı,-ti,-tu,-tü)’ekleriyle yapılı
Öğrenilen Geçmiş Zaman
Eskiden bu köyde güzel bir kız yaşarmış.Sapsarı saçları masmavi gözleri varmış.Gören herkes güzelliğine hayran kalırmış.Zeynep kızın güzelliği komşu köylerde de konuşulurmuş.Karşıdaki köyün kötü kalpli beyi de bunu tez zamanda öğrenmiş.Kızın hemen huzuruna getirilmesini buyurmuş...
• Yukarıdaki olayın zamanı ile ilgili ne söyleyebiliriz.
• Olayın anlatıcısı olayı görmüş müdür?
• Altı çizili sözcükleri ve aldıkları ekleri inceleyiniz.Sizce bu ekler ne görev üstlenmişlerdir.
• 2. Öğrenilen (-miş’li) Geçmiş Zaman Kipi : Fiilin, önceden gerçekleştiğini bildirir. Ancak söyleyen fiilin yapıldığını görmemiş, başkasından duymuştur. Fiil tabanına –miş eki getirilerek yapılır.
Fiil Tabanı > -mış,-miş,-muş,-müş > Şahıs Eki
Sev miş im
Kazan mış sın
Kork muş ----
• B)Öğrenilen (miş’li) Geçmiş Zaman
• Dün beni sormuş.
• Ondan borç para istemiş.
• Ağustosta Kars’a kar yağmış.
• Annesi yardım etmiş.
• Dün akşam sinemaya gitmişler.
Fiil kök ya da gövdelerine ‘-miş,-mış,-muş,-müş’ ekleri getirilerek yapılır.Eylemin yapıldığı başkasından öğrenilmiştir.Bu kipte başkasından duyma söz konusu olduğundan bu kip öğrenilen geçmiş zaman olarak adlandırılır.
• NOT: ‘-MİŞ’ eki her zaman başkasından duyulma anlamı taşımaz.
Yemek çok güzel olmuş.
Ders çalışırken uyuya kalmışım
Şimdiki Zaman
• Sana bu mektubu Antalya’dan yazıyorum. Burada günlerim çok güzel geçiyor.Hemen hemen her gün denize gidiyorum. Denizin o güzel kokusunu içime çekiyorum.Sonsuz maviliğe bakarak hayallere dalıyorum.
• Yukarıdaki anlatılanların gerçekleşme zamanı ile ilgili ne söyleyebiliriz.
• Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.
• Ortak özelliklerini belirtiniz.
3.Şimdiki Zaman Kipi: Fiilin şu an gerçekleşmekte olduğunu bildirir.Fiil tabanına
(-yor) eki getirilir.
• Sev -(i) - yor - um
• Dikkat: - ( ) yor eki kendinden önceki geniş sesliyi (a, e) daraltır.
• Gör - me – yor – um > Görmüyorum.
• Dikkat: Şimdiki zaman anlamı –mekte, -makta ekiyle de sağlanabilir.
• Ders çalışıyorum / Ders çalışmaktayım.
• 1. Tekil şahıs: çalış-ı-yor-um
• 2. Tekil şahıs: çalış- ı-yor-sun
• 3. Tekil şahıs: çalış- ı-yor
• 1. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-uz
• 2. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-sunuz
• 3. Çoğul şahıs: çalış- ı-yor-lar
Not: Fiile şimdiki zaman anlamı veren bir diğer ek de “-mekte, -makta” ekidir.
• Örnek: koş-makta-yım, koş-makta
ŞİMDİKİ ZAMAN
• Bahçede meyve topluyor.
• Salonda milli maçı izliyorlar.
• Orhan içeride kitap okuyor.
• Kitaptaki testleri çözüyorum
• Sizi dikkatle dinliyorum
Eylemin yapılma anı ile söylenme anı bir olan zamandır.Fiil kök ya da gövdelerine getirilen ‘-yor’ ekiyle yapılır.
NOT:Şimdiki zaman ‘-makta,-mekte’ ekiyle de yapılır.
• Kardeşim içeride ders çalışıyor.
• Kardeşim içeride ders çalışmakta.
• Müzik dinlemekteyim.
Gelecek Zaman
Geleceğe dair birçok hayalim var.Öncelikle eğitimimi tamamlayacağım.Doktor olup hastaları iyileştireceğim.Kazandığım paralarla köyüme bir okul yaptıracağım.
• Yukarıdaki altı çizili sözcüklerin aldığı ekleri inceleyiniz.
Bu eklerin sözcüğe kattığı anlamı belirtiniz.
4.Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerçekleşeceğini bildirir. Fiil tabanına –ecek, -acak getirilerek yapılır.
Fiil Tabanı -ecek/-acak şahıs eki
Sev eceğ im
Anla y acak sın
Bekle y ecek .....
Çalış acağ ız
Başar acak sınız
Gör ecek ler
1. Tekil şahıs: çalış-acak-ım
2. Tekil şahıs: çalış-acak-sın
3. Tekil şahıs: çalış-acak
1. Çoğul şahıs: çalış-acak-ız
2. Çoğul şahıs: çalış-acak-sınız
3. Çoğul şahıs: çalış-acak-lar
Uyarı: gelecek zamanın 1.tekil ve 1. Çoğul şahıs çekimlerinde “acak,-ecek” eklerindeki “k” sesi yumuşayarak “ğ” sesine dönüşür. Örnek: gel-eceğ-im, yap-acağ-ız
GELECEK ZAMAN
• Yarın fabrikaya erken gideceğiz.
• Annem bu habere çok üzülecek.
• Sorularınızı yanıtlayacağım
• Seni otobüs durağında bekleyeceğiz.
• Bugün kitap okuyacağım.
Fiil kök ya da gövdelerine ‘-acak,-ecek’ eki getirilerek yapılır.Bu kip fiilin söylendiği andan sonra yapılacağını anlatır.Eylem önce söylenir sonra da gerçekleştirilir.
NOT:1.tekil ve 1.çoğul şahısta ‘k’ sesinin yumuşayarak ‘ğ’ ye dönüştüğüne dikkat etmemiz gerekir.
Geniş zaman
Sabahları uyanınca penceremi açar dışarı bakarım.Eğer kar yağmışsa sevinçle bahçeye fırlarım.Hemen bir kardan adam yapmaya koyulurum.Sonra annem bana seslenir.Elimi yüzümü yıkayıp kahvaltıya gelmemi söyler.Kahvaltıdan sonra giyinip okuluma arkadaşlarıma koşarım.
• Yukarıdaki olayın gerçekleşme zamanı ile ilgili kesin bir şey söyleyebilir miyiz?
• Altı çizili sözcüklerin aldıkları ekleri inceleyiniz.
• Bu ekler sözcüklere nasıl bir anlam yüklemiştir?
5. Geniş Zaman Kipi: Fiilin her zaman yapıldığını veya yapılabileceğini bildirir. Fiil tabanına –( )r eki getirilerek yapılır.
• Fiil tabanı + [-( ) r ] + şahıs eki
• Sev -e- r im
• gül -e- r sin
• DİKKAT : Geniş zamanın olumsuzu yapılırken
(–r) kullanılmaz. Yerine –me, -ma, -mez, -maz kullanılır.
• Severim / Sevmem
Anlarız / anlamayız
1. Tekil şahıs: çalış-ır-ım
2. Tekil şahıs: çalış-ır-sın
3. Tekil şahıs: çalış-ır
1. Çoğul şahıs: çalış-ır-ız
2. Çoğul şahıs: çalış-ır-sınız
3. Çoğul şahıs: çalış-ır-lar
GENİŞ ZAMAN
• Su yüz derecede kaynar.
• Sen işini bilirsin.
• Her gidişimizde bizi çok iyi karşılar.
• Biz Ankara’ya her yıl geliriz.
• Seni çok sever.
• Her yaz tatile gider.
NOT:Geniş zamanın olumsuzunda ek ‘-maz,-mez’ biçimindedir.
• Kitap okur.
• Kitap okumaz.
• Görünen köy kılavuz istemez
Fiillerde Anlam
1)FİİLLERDE SORU
• İşin yapılıp yapılmadığını, oluşun olup olmadığını öğrenmek amacıyla kullanılan fiil biçimine soru fiili denir.
• Soru anlamı mi (mı,mu,mü) ekiyle sağlanır.Soru eki genellikle kişi ekinden önce gelir.
• Örneğin:okuyor mu? Soracak mı? Geldi mi?
• Bu konuyu anlamadın mı?
• Sınavı kazanmak istemez misiniz?
2)OLUMLU FİİL
• Bir işin, bir oluşun, bir hareketin yapıldığını ya da yapılması gerektiğini bildiren fiillere olumlu fiil denir.
• Bahçedeki çiçekleri toplamış.
• Rüyasında annesini görmüş.
• Pazara gidecekler ve alışveriş yapacaklar.
3)OLUMSUZ FİİL
• İşin, hareketin, oluşun meydana gelmediğini, eylemin yapılmayacağını bildiren fiillerdir.Eylem olumsuzluk eki ‘-me,-ma’ yı alır.
• Annesi onu dinlemedi.
• Ödevlerini yapmamış.
Örnek Soru: “Dağ dağa kavuşmaz, insan insana kavuşur” Cümlesindeki fiillerin zamanı hangi seçenekte doğru verilmiştir?
• Şimdiki zaman-geniş zaman
• Geniş zaman-geniş zaman
• Gelecek zaman-gelecek zaman
• Geçmiş zaman-geçmiş zaman
Çözüm: kavuş-maz / kavuş-ur (her zaman)
(geniş zaman)
• (Geniş zamanın olumsuzu –mez, -maz, veya –me, -ma ile yapılır)
sorular
Mustafa Kemal’i düşünüyorum
Yeleleri alevden a bir ata binmiş.
Aşıyor yüce dağları, engin denizleri.
Altın saçları dalgalanıyor rüzgarda
Işıl ışıl yanıyor mavi gözleri.
ÜMİT YAŞAR OĞUZCAN
• Yukarıdaki şiirde kaç eylem vardır.Hangi zamana göre çekimlenmişlerdir?
