Aralarında anlam ilgisi bulunan cümleleri, görevdeş öğeleri ve sözcükleri bağlamaya yarayan kelimelere “bağlaç” denir.
"Çabucak git ve çeşmeden su doldurup gel. ”
cümlesinde “ve” sözcüğü, “Çabucak git” ve “çeşmeden su doldurup gel” cümlelerini birbirine bağlamıştır. Dolayısıyla “ve” sözcüğü bir bağlaçtır.
“İzciler, yorucu ama keyifli bir yolculuktan sonra kamp yerine ulaşmışlar. ”
cümlesinde “yorucu” ve “keyifli” sözcükleri sıfat görevinde kullanılmıştır. Bu iki sözcüğü ise “ama” birbirine bağlamıştır. Demek ki “ama” sözcüğü bir bağlaçtır.
“Ferhat ile Şirin’in hikâyesini bilmiyor musun?”
cümlesinde “ile” bağlacı “Ferhat” ve “Şirin” sözcüklerini birbirine bağlamıştır. Bu sözcükler tamlayan durumundadır.
Türkçede çeşitli bağlaçlar kullanılmaktadır. En çok kullanılan bağlaçlar şunlardır:
Şimdi bu bağlaçları örnek cümlelerle inceleyelim:
Ve, De, Bile, Ki, İle, Ama, Fakat, Lâkin, Ancak, Nitekim, Çünkü, Zira, Oysa, Madem, Veya, Ne ... ne, Ya... ya, Hem ... hem, Meğer, İse…
VE
Türkçede en yaygın kullanılan bağlaçlardandır. Anlamca ilgili cümleleri birbirine bağlamakla birlikte isim, sıfat, zamir gibi aynı türden sözcükleri de bağlar.
"Galiba bir hastalık beynimi kemiriyor ve ben yolun sonuna geldiğimi hissediyorum. ”
örneğinde “ve” bağlacı cümleleri birbirine bağlamıştır. “Galiba bir hastalık beynimi kemiriyor” birinci cümle, “ben yolun sonuna geldiğimi hissediyorum” ise ikinci cümledir. “Ve” bağlacı da bu iki cümleyi birbirine bağlamıştır. Görüldüğü üzere her iki cümle arasında anlam ilgisi vardır.
“Akşamki programa okulumuzu temsil etmek için sen ve ben katılacakmışız. ”
cümlesinde “ve” bağlacı görevce özdeş olan “sen, ben” zamirlerini bağlamıştır.
“Mardin ve Diyarbakır, tarihi çok eskilere giden kentlerimizdendir. ”
cümlesinde “ve” bağlacı “Mardin, Diyarbakır” isimlerini birbirine bağlamıştır.
DE
Dilimizde yaygın olarak kullanılan bağlaçlardandır. Anlamca ilgili cümleleri, görevdeş sözcükleri, söz öbeklerini bağlarken cümlede kullanıldığı duruma göre “eşitlik, benzerlik, katılma” gibi farklı anlam ilgileri kurar. Bunun yanında “de” bağlacı, “dahi, bile” anlamına da gelir.
“İlkokulu da liseyi de İzmir'de okumuştu. ”
cümlesinde “de” bağlacı “ilkokul” ve “lise” sözcüklerini birbirine bağlamıştır. Bunun yanında cümleye “her ikisini de” anlamını katmıştır.
“Bu makaleyi ben de okudum. ”
cümlesinde “de” bağlacı “eşitlik” anlamı katmıştır. Cümlede “Bu makaleyi başkaları okudu, ben de okudum.” anlamı vardır. Dolayısıyla sözü söyleyen kişi (ben), “makale okuma” yönünden başkalarıyla eşit konuma gelmiştir.
“De” bağlacı,
“İnanın onu görsem de tanımam. ”
cümlesinde “bile, dahi” anlamını,
“Elindeki parayla dükkân açacak da çok para kazanacak da çocuklarını rahat ettirecek...”
cümlesine “alay, küçümseme”
“İnsan buraya kadar gelir de teyzesine uğramaz mı?"
cümlesine “yakınma”,
"Ölsem de artık dönemem geri. ”
cümlesine “kararlılık”,
“Sana bir de ayakkabı alalım. ”
cümlesine “başka şeyler aldığımız gibi”,
“Sana da bir ayakkabı alalım."
cümlesine “başkalarına aldığımız gibi”,
“Müdür bey konuştu da konuştu. ”
cümlesine “pekiştirme” anlam ilgisini kazandırmıştır.
“De” bağlacı,
“Gitti de gelmedi yârim acep ne çare!"
cümlesinde ise “ama, fakat” bağlacı yerine kullanılmıştır.
Not “De” bağlacı kendinden önceki sözcükten ayrı yazılır.
Kalın ünlü barındıran hecelerden sonra geldiğinde “da” olur.
Sert ünsüzle biten sözcüklerden sonra geldiğinde “ta, te” olmaz, yine “da, de” şeklinde kullanılır.
BİLE
“De, dahi” bağlaçlarıyla benzer özellikler taşıyan bir bağlaçtır. Genellikle beklenmedik olayları ya da duyguları anlatan cümlelerde kullanılır. Bunun yanında kimi zaman “üstelik” anlamı taşır.
“Bile” bağlacı,
“Cebinde bilet alacak parası bile yoktu. ”
cümlesinde “dahi” anlamında kullanılmıştır.
Türkü çağırmak şöyle dursun, konuşamıyordu bile. ”
cümlesinde ise “üstelik” anlamında kullanılmıştır.
Kİ
Çoğunlukla cümleleri birbirine bağlar. Cümleleri birbirine bağlarken neden-sonuç ilgisi kurduğu da olur. Kimi zaman açıklama bildirir.
“Bir kabahati yok ki ona ceza verilsin!”
örneğinde “ki” bağlacı cümleleri birbirine bağlamıştır. Bunun yanında neden-sonuç ilişkisi kurmuştur. Cümlede “Bir kabahati olmadığı için ona ceza verilmemeli.” anlamı vardır.
“Siz ki beni öteden beri tanırsınız, niye bana güvenmiyorsunuz?"
cümlesinde “ki” bağlacı açıklama bildirmektedir.
“Ki” bağlacı,
“Sana da sır verilmez ki...”
cümlesine “sitem, yakınma”,
“Kapağı kaldırmış ki sandık bomboş..."
cümlesine “şaşırma” anlamını katmıştır.
İLE
Eş görevli sözcükleri ve öğeleri birbirine bağlar. Genellikle kendinden önceki sözcüğe bir ek gibi “-la, -le” biçiminde eklenir. Ünlüyle biten sözcüklere eklendiğinde ise “-yla, -yle” biçiminde eklenir. “İle”, hem bağlaç hem edat olarak kullanılabilen bir sözcüktür. Bu durumda şunu unutmamalıyız: “İle” sözcüğünün yerine “ve” yi getirebiliyorsak, cümlede anlam değişmiyor, anlatım da bozulmuyorsa bu, bağlaçtır. Cümlenin anlamı değişiyor, anlatım da bozuluyorsa “ile” sözcüğü bu durumda edat olur.
“Çocuklarla anneleri kırlarda piknik yapıyordu. ”
"Kırlarda ellerinde uçurtmalarıyla çocuklar gördüm."
cümlelerini inceleyelim. Birinci cümlede “Çocuklarla” sözcüğündeki “-la(ile)”nin yerine “ve”yi getirdiğimizde herhangi bir anlam değişmesi ya da bozulma olmuyor: “Çocuklar ve anneleri kırlarda piknik yapıyordu.” Demek ki “ile” birinci cümlede bağlaç görevinde kullanılmıştır. İkinci cümledeki “-yla(ile)”nin yerine “ve”yi getirdiğimizde anlam değişiyor, anlatım da bozuluyor: “Kırlarda ellerinde uçurtmaları ve çocuklar gördüm.” O hâlde ikinci cümledeki “ile” edattır.
“Kaplumbağa ile tavşan yarışa tutuştu."
“Masanın üstündeki dergilerle, gazeteleri okudu. ”
cümlelerindeki “ile” sözcükleri de bağlaçtır.
Eş görevli sözcükleri bağlama göreviyle kullanılmıştır.
AMA
Cümleleri karşıtlık anlamı ilgisiyle birbirine bağlar. Bazen cümleye koşul, pekiştirme anlamı da katar.
“Kaç kere konuştum ama onu bir türlü ikna edemedim. ”
cümlesinde “ama” bağlacı, cümleleri karşıtlık ilgisiyle birbirine bağlamıştır.
“Maçı izleyebilirsin ama önce verdiğim ödevleri yapacaksın. ”
cümlesinde “ama” bağlacı koşul ilgisi kurmuştur. Cümlede “Önce verdiğim ödevleri yapman koşuluyla maçı izleyebilirsin.” anlamı vardır.
“Arkadaşımın sevimli ama çok sevimli bir kedisi vardı. ’’
cümlesinde ama” bağlacı “sevimli” sözcüğünü anlam yönünden pekiştirmiştir.
İLGİLİ İÇERİK
EDAT-BAĞLAÇ -ÜNLEM (KARMA) TESTİ-02
- Önceki
- Sonraki >>
