Emredici anlatımla kurulan cümleler, kesinlik ve vazgeçilmezlik bildirirler. Emir ve yasaklamalar içerir. Kütüphanelerde, hastanelerde duvarlara asılan olan levhalarda “Sessiz olunuz!” cümlesi emredici bir anlatım örneğidir. Emredici anlatımla oluşturulan yazılar, bir işin nasıl yapılacağını anlatan, başka bir deyişle talimat veren yazılardır. “Uçağın hareket saatinden bir saat önce havaalanında olunuz.” cümlesi emredici anlatımla yönlendirme yapmaktadır. Kimi zaman doğruluğu kesin gibi görülen deneyimler, öğütler, söze kesinlik katmak için emredici anlatımla sunulur. “Ne varsa doğrudadır; doğruluk şaşar sanma!” sözü bir deneyimi emredici bir anlatımla aktarmaktadır. Bu cümlede emredici anlatım sosyal yaşamın düzenlenmesinde kullanılmıştır. Diyaloğa dayanan anlatılarda sözdeki içtenliği bildirmek için de emredici anlatıma başvurulur. Akşam eve gelirken eşine “Sakın şeker almayı unutma!” diyen bir ev hanımı, isteğini emredici bir anlatımla dile getirmiştir. Bu örneklerden anlaşılacağı üzere emredici anlatımda dil, alıcıyı harekete geçirme göreviyle kullanılır.
Dinle sana bir nasihat edeyim
Hatırdan gönülden geçici olma
Yiğidin başına bir iş gelince
Anı yâd illere açıcı olma
(Karacaoğlan)
Bu dizelerde Karacaoğlan dinleyicilerine nasihatte bulunmuştur. Kimsenin kalbini kırmamak gerektiğini anlatmak için “Hatırdan gönülden geçici olma” dizesini kullanmıştır. Bu dizede “olma” fiili, emir ikinci tekil kişi ile çekimlenmiştir.
Karacaoğlan şiirin devamında bir deneyimi aktarmıştır. İnsan olumsuz sıkıntılar içine düştüğünde, olumsuz durumlarla karşılaştığında bu sıkıntısından yabacılara, özellikle kendisine düşman olabilecek kişilere söz etmemesi gerektiğini “Yiğidin başına bir iş gelince / Anı yâd illere açıcı olma” dizelerinde anlatmıştır. Bu düşüncesini ise emredici anlatımla ortaya koymuştur. Yine bu dizelerden hareketle, emredici anlatımın öğretici, açıklayıcı yönlerinin olduğunu, yüklemlerin fiil olmasından hareketle bu anlatımda fiil cümlelerinin kullanıldığını söyleyebiliriz.
Bu bilgiler ışığında emredici anlatılma yazılmış metinlerin ortak özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:
- Dil, alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır.
- Emir, telkin, öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir.
- Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır.
- Genellikle, sosyal yaşamın düzenlenmesinde kullanılır.
- Trafik kuralları, bazı eşyaların ve ilaçların kullanma kılavuzları, yemek tarifleri ve vasiyetler emredici anlatıma örnek gösterilebilir.