YAPILARINA GÖRE SIFATLAR
Herhangi bir yapım eki almamış sözcükler, bir başka sözcüğü belirtme veya niteleme görevinde kullanıldığında yapısına göre basit sıfat olur.
“Oldum olası cimri adamları sevmem."
“Şu işi bitirelim de rahat edelim."
"Amcam, üst katta oturuyor. ”
cümlelerindeki altı çizili “üst”, “cimri” ve “şu” sözcükleri, niteleme ve belirtme görevinde kullanılmış basit sıfattır.
İsim kök ve gövdelerinden yapım ekleriyle türetilmiş sözcükler sıfat olarak kullanıldığında yapısına göre türemiş sıfat olur.
“İstanbullu asker cepheye gönderilmiş."
“Emeksiz kazanç karın doyurmaz."
“Çıkarken açık pençeleri kapatıver. ”
cümlelerindeki altı çizili yapım eki almış sözcükler, türemiş sıfattır.
C. BİRLEŞİK SIFAT (SIFAT GRUBU)
Bir ismi nitelemek veya belirtmek için kullanılan söz öbekleri c birleşik sıfatı oluşturur. Birleşik sıfatlar, birden çok kelimenin kendi anlamlarını koruyarak veya değiştirerek tek bir anlam meydana getirecek biçimde bir araya gelmesinden oluşur.
Birleşik sıfatlar değişik yollarla oluşur.
Ø Kimi sıfat tamlamalarında sıfatla ismin yerleri değiştirilip isme bir iyelik eki (-ı, -i, -u, -ü) getirilerek birleşik sıfat yapılır.
“Gözü açık çocuk her yerde işini görür. (Açık göz)
“Kendine eli uzun arkadaş bulma. ” (Uzun el)
“Sütü bozuk adamdan topluma yarar gelmez. ” (Bozuk süt)
Ø İki sıfatın kaynaşmasından oluşan sözcüğün, bir ismi nitelemesi ya da belirtmesiyle birleşik sıfat yapılır.
“Birçok kişi yeni uygulamadan memnun oldu."
"Birkaç gün daha kalsanız, kentimizin belli başlı yerlerini rahatça gezerdik. ”
Ø Sıfat tamlamasındaki isme “-lı, -li” yapım eki getirilmesiyle birleşik sıfat yapılır.
“Ak tolgalı beylerbeyi haykırdı: İlerle!”
“Gül yüzlü bir âfetti ki her busesi lale”
"Kumral saçlı çocuk, bir köşede oturuyordu. ”
dize ve cümlelerindeki altı çizili sözler sıfat tamlamasının “-lı, -li” yapım eki almasıyla oluşmuş birleşik sıfattır.
Ø İsim tamlamasının sıfat olarak kullanılmasıyla birleşik sıfat yapılır.
“Küçük kızın badem yeşili gözleri vardı. ”
“Kara gökler kül rengi bulutlarla kapanık"
“Onun kadar şöhret budalası adam görmedim. ”
dize ve cümlelerindeki altı çizili sözler isim tamlamasının sıfat olarak kullanılmasıyla oluşmuş birleşik sıfattır.
Ø Sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında tamlanan durumundaki isme “-lık, -lik” ekinin getirilmesiyle birleşik sıfat yapılır.
“Üc günlük bebek dışarı çıkarılır mı hiç!”
“Öyle çalışkan ki bir yıllık işi beş ayda bitirmiş. ”
“Yirmi liralık kalemi kaybetmiş. ”
Ø Birleşik sözcüklerin, bir ismin niteliğini ifade etmek için kullanılmasıyla birleşik sıfat yapılır.
“Boşboğaz adam gördün mü oradan kaç. ”
“Canavakın çocuklar kendini sevdirir. ”
Not:Kelime gruplarından oluşan birleşik sıfatlar da vardır.
Ø Sıfat fiil grubundan oluşan birleşik sıfatlar:
“Ağır yürüyen araba trafiği tıkıyordu. ”
“Son vazdıöım şiir epey beğenildi. ”
“Bu beş para etmez araba senin başını ağrıtır. ”
Ø Tekrar grubu biçiminde oluşan birleşik sıfatlar:
“Yeni gelenler, davalı döşeli eve yerleştiler. ”
"Kitabın her resminde ayrı ayrı renkler kullanılmış. ”
"Eğiri büğrü yol en çok, şoförü yormuştu. ”
Ø Edat grubu biçiminde oluşan birleşik sıfatlar:
“Herkes o saray gibi evde oturmak isterdi."
“Size göre bir iş henüz icat edilmedi.
"O işi parmak kadar çocuk yapabilir mi?"
Ø Sayı grubu biçiminde oluşan birleşik sıfatlar:
“Yüz yirmi beş haneli köyde üç yüz on bir kişi yaşıyordu. ”
“Elli beş gün sonra memleketimizde olacağız. ”
“Roman, üç yüz otuz sayfa idi."
zambak yayınları
