SIFAT -ÖNAD
İsimlerin niteliklerini, ne durumda olduklarını, sayılarını, ölçülerini gösteren ya da belirten sözcüklere sıfat denir. Bir sözcüğün sıfat olabilmesi için bir ismi ya niteliyor ya da belirtiyor olması gerekir.
Kısaca ifade etmek gerekirse sıfatlar bir ismi niteler veya belirtir.
‘‘Adam kitabı okumamıştı. ”
cümlesinde sıfat yoktur. Bu cümledeki “Adam” ve “kitap” isimlerinin niteliği söylenmemiş veya özellikleri belirtilmemiştir. Bir cümlede kullandığımız isimlerin niteliğini söylemek veya özellikleri belirtmek için sıfatları kullanırız.
“Gene adam o kitabı okumamıştı. ”
cümlesinde “genç” sözcüğü ile “adam”ın niteliği söylenmiş, “o" sözcüğü ile “kitap” işaret edilerek belirtilmiştir. Dolayısıyla bu cümledeki “genç” ve “o” sözcükleri sıfattır.
“Yeşil pencerenden bir gül at bana"
dizesinde “pencere” ve “gül” sözcüklerinin niteliği veya niceliği ifade edilmiştir. Bu dizedeki “yeşil” sözcüğü “pencere”nin bir niteliği (rengi)dir, “bir” sözcüğü ise “gül” sözcüğünün belirsizliği (belgisiz) ile ilgilidir. Dolayısıyla burada “gül” sözcüğünü belirsiz olarak bildiren “bir” sözcüğü sıfattır.
“Yol, oda, kalem” isimlerini nitelikleriyle söyleyelim.
“Dik yolu çıkmak insanı yorar. ”
"Küçük oda herkese şirin göründü."
“Herkes kırmızı kalemi almak istiyordu. ”
Bu cümlelerdeki “dik, küçük, kırmızı” sözcükleri önüne geldikleri isimlerin niteliklerini ifade etmektedir.
“Yorgun insanlar, şuradaki çınarın serin gölgesinde birkaç dakika dinlenirlerdi. ”
cümlesindeki altı çizili sözcükleri inceleyelim. “Yorgun” sözcüğü “insanlar” ismini nitelik yönünden, “şuradaki” sözcüğü “çınar” ismini işaret yönünden, “serin” sözcüğü “gölge” ismini durum yönünden, “birkaç” sözcüğü de “dakika” ismini belirsizlik yönünden tamamlamıştır ve bu sözcükler sıfattır.
KONU ANLATIM VİDEOSU (SIFAT) ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
KONU ANLATIM VİDEOSU (SIFAT TAMLAMASI) ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
SIFATLARI GRUPLANDIRMA
Sıfatlar, önüne geldikleri isimleri iki şekilde etkiler. Onları ya yapısındaki renk, biçim veya durum özellikleriyle tamamlar veya onları çeşitli yönlerden, işaret, soru, sayı, belirsizlik yönlerinden, belirtir. İşte sıfatlar bu temel özelliklerine göre ikiye ayrılır. Varlığın yapısındaki renk, biçim veya durum özelliklerini bildiren sıfatlar niteleme sıfatları, varlıkları işaret, soru, sayı, belirsizlik yönlerinden belirtenler ise belirtme sıfatlarıdır.
Sıfatları gruplandırma
Ø Niteleme Sıfatları
Ø Belirtme Sıfatları
Ø İşaret (gösterme) sıfatları
Ø Soru sıfatları
Ø Belgisiz sıfatlar
Ø Sayı Sıfatları
I. NİTELEME SIFATI
Kendisinden önce geldiği ismin niteliklerini, yapısındaki değişmez özelliklerini (renk, biçim, durum vs.) bildiren sıfatlardır. Sıfatların büyük çoğunluğunu niteleme sıfatları oluşturur.
Niteleme sıfatları isimlerin nasıl olduklarını belirtir. Varlıkların ne kadar niteliği varsa o kadar da niteleme sıfatı vardır.
Niteleme sıfatları kendi içinde türlere ayrılmaz.
Bu tür sıfatlar isme sorulan “nasıl” sorusuna cevap verir.
“Biz gider beyaz mendillere kırmızı gül işlerdik"
“Kitabın yanık sayfalarını tamamlar kalp”
“Sımsıcak yüreklerde kurulmuş otağlarda konaklarız”
Bu dizelerde geçen altı çizili sözcükler niteleme sıfatıdır.
II. BELİRTME SIFATLARI
Bir varlığın dış yapısıyla ilgili olan, onu işaret, sayı, soru ve belirsizlik yönünden belirten sözcüklere belirtme sıfatı denir.
“Bu ilgine kitabı hemen okumalısın."
cümlesindeki “bu” sözcüğü belirtme, “ilginç” sözcüğü ise niteleme sıfatıdır. “Bu” sözcüğü, kitabı işaret etmektedir. “İlginç” sözcüğü ise kitabın iç yapısıyla ilgilidir, onun ayrılmaz bir özelliğidir. “İlginç” sözcüğü ismin niteliğini bildirmektedir ve niteleme sıfatıdır. Bu örnekte olduğu gibi belirtme sıfatları ile niteleme sıfatları birbirinden net olarak ayrılmaktadır.
Belirtme sıfatları şunlardır.
Varlıkları yerlerini işaret etmek suretiyle belirten sıfatlardır.
“Bu öğrenciye dün o parkta rastladım."
“Gel de şu parkta biraz oyalan."
"Aradığınız kitabı şu kitapçıda bulabilirsiniz. ”
cümlelerindeki altı çizili sözcükler işaret sıfatlarıdır. Bu sıfatlar önüne geldikleri varlıkları, yerlerini işaret ederek belirtmektedir.
“Buradaki kitapları okuyup bitirdim."
"Şuradaki eşyaları oradaki dolaba yerleştirin. ”
cümlelerindeki altı çizili sözcükler de işaret sıfatıdır.
Varlıkları, sayılarını bildirmek suretiyle belirten sıfatlardır.
Sayı sıfatları, kendi içinde beşe ayrılır:
Asıl sayı sıfatı: İsimlerin kaç tane olduğunu kesin olarak bildiren sıfatlardır. Asıl sayı sıfatları, isme sorulan “kaç” sorusuna cevap verir.
“Çantamda üç kitap vardı."
“Eve giderken iki güvercin gördü."
“Kubbeye beş kuş kondu. ”
Sıra sayı sıfatı İsimlerin kaçıncı sırada bulunduğunu bildiren sıfatlardır. Sıra sayı sıfatları, isme sorulan “kaçıncı” sorusuna cevap verir.
"ikinci gün bazı kişiler yoruldu."
“kitaptaki birinci şiiri herkes beğendi. ”
Üleştirme sayı sıfatı: Bunlar bir bölme, bir ayırma, bir paylaşıma, dağıtma ifade eden, nesnelerin sayısını bölük bölük gösteren sayı sıfatlarıdır. Üleştirme sayı sıfatları, isme sorulan “kaçar” sorusuna cevap verir.
“Çocuklara ikişer elma verdi. ”
“İşçiler onar bin lira aldı."
Kesir sayı sıfatı: Bir varlığın parçalarını belirten sıfatlardır.
“Herkes yemekte çeyrek ekmek yedi."
“Şirketin yüzde yirmi hissesi anneme düştü. ”
Topluluk sayı sıfatı: Aralarında yakınlık, akrabalık olan bir topluluğu ifade eden sayı sıfatlardır.
“Onların ikiz çocukları vardı. ”
"İtalya’da bir anne bir defada yediz çocuk doğurmuş.”
İsimleri belirsiz olarak bildiren sıfatlardır. Bu sıfatlar, isimlerin özellikle sayılarını, miktarlarını belirsiz olarak bildirir, belirsiz bir şekilde ifade eder. “Bir, bütün, başka, bazı, her, kimi, çoğu, çok,az, fazla... sözcükleri belirsizlik sıfatı olarak kullanılan sözcüklerdendir.
“O sabah bazı çocuklar kendini mutlu hissediyordu."
cümlesindeki “bazı” sözcüğü belgisiz sıfattır. Bu cümledeki belgisiz sıfat, hangi çocukların mutlu olduğunu belirsiz bir şekilde bildirmektedir. Cümleyi,
“O sabah bu çocuk kendini mutlu hissediyordu. ”
şeklinde söylersek cümlede belirsizlik olmaz. Hangi çocuğun mutlu olduğuna işaret edilmiş olur.
“Her çiçekten bal alınmaz. ”
"Kimi insanlar kitap okumayı çok sever."
“Bizim evde fazla kitap var. ”
cümlelerindeki altı çizili sözcükler belgisiz sıfattır.
Not:“Bir” sözcüğü cümledeki kullanılışına göre sayı sıfatı veya belgisiz sıfat olur.
“Bir” sözcüğü,
“Futbolcu bu takımda bir yıl oynayacak."
cümlesinde sayı sıfatı,
“Futbolcu kendine yeni bir takım arıyor. ”
cümlesinde “herhangi bir” anlamında olduğundan belgisiz sıfattır.
“Akşamları yatmadan bir bardak su içer. ”
cümlesinde “bir” sözcüğü kesinlik bildirdiği için sayı sıfatıdır.
“Bir gece ansızın gelebilirim."
cümlesindeki “bir” sözcüğü ise belgisiz sıfattır. Çünkü burada “bir tane gece” değil, “herhangi bir gece” anlamı vardır.
Varlıkları soru hâlinde belirten, onların özelliklerini soran sıfatlardır. “Hangi, kaç, nasıl, ne kadar, neredeki” gibi sözcükler soru sıfatı olarak kullanılabilir. Soru bildiren sözcükler, isimlerden önce gelerek onlarla ilgili bir soru sorduğunda sıfat olur.
“Nasıl bir evde oturmak istersiniz?"
“Bu işi bitirmek için size kaç saat yeter?"
“Hangi filmi tekrar izlemek istersiniz?"
cümlelerinde soru bildiren altı çizili sözcükler soru sıfatıdır.
Soru sıfatlarının cevabı da sıfattır.
“Hangi dağda kurt ölmüş?”
cümlesindeki “Hangi” sözcüğü “dağ” ismini soru yoluyla tamamlamış bir soru sıfatıdır. Soruya “Şu dağda kurt ölmüş.” diye cevap verebiliriz. “Hangi” sorusunun cevabı olan “Şu” sözcüğü sıfattır.
ONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
SIFATLARLA İLGİLİ ÖZELLİKLER
A) Bir ismi nitelediğinde sıfat olan sözcükler, cümlede isim olarak da kullanılabilir.
“Otoparktaki büyük araba kimin acaba?"
“Hasta adam, doktorun gelmesini bekliyordu”
cümlelerindeki “büyük” ve “hasta” sözcükleri bir ismi nitelemek için kullanılmıştır ve sıfattır.
Bu cümlelerde sıfat olan sözcükler,
“O, kasabadaki herkesin büyüğü idi. ”
“Hastanın koğuşunu güzelce temizlediler."
cümlelerinde isim olarak kullanılmışlardır. Bu sözcükler bu cümlelerde isim tamlamasının bir parçası olmuştur. Niteleme görevleri olmadığı için altı çizili sözcükler isimdir.
B) Sıfatlar bir isim tamlamasından önce kullanıldığında o tamlamanın sıfatı olabilir.
“Sınıfta kırmızı bir okul çantası vardı.
cümlesindeki “kırmızı” sözcüğü “okul çantası” tamlamasından önce kullanılmış ve onu nitelemiştir. Burada “kırmızı” sözcüğü isim tamlamasının sıfatıdır.
C) Bir sıfat, önüne geldiği ismin tek bir özelliğini bildirir.
“Sınıftaki eski masaları yenileri ile değiştirin. ”
cümlesinde “eski” sıfatı, “masa” isminin tek bir özelliğini (eski) bildirmektedir, “masa” isminin bir başka özelliğini söylemek istersek başka bir sıfat kullanmalıyız. Aynı cümleyi,
“Sınıftaki eski ve kırık masaları yenileri ile değiştirin. ”
şeklinde söylersek “masa” isminin iki özelliği (eski ve kırık) söylenmiş olur.
D) Bir isim, hem niteleme hem belirtme sıfatı alabilir.
"Annesine kırmızı bir karanfil verdi. ”
cümlesinde “karanfil” ismi iki tane sıfat almıştır: “kırmızı” sözcüğü niteleme sıfatı, “bir” sözcüğü ise belirtme sıfatıdır.
E) Bir isim birden fazla sıfat tarafından nitelenebilir.
“Heyecanlı, dinamik, çalışkan öğrencilerim vardı benim."
cümlesinde “öğrenciler” ismi, “Heyecanlı, aktif, dinamik, çalışkan” olmak üzere dört sıfat tarafından nitelenmiştir.
“Uzun ve yorucu bir yolculuktan sonra kamp yerine ulaştık."
cümlesinde de “yolculuk” ismi “uzun” ve “yorucu” sıfatları tarafından nitelenmiştir.
F) Bir sıfat birden fazla ismi niteleyebilir.
“Etkileyici bir roman, öykü veya şiir okumak istiyorum. ”
cümlesinde “etkileyici” sözcüğü niteleme sıfatıdır. Bu sıfat “roman, öykü, şiir” olmak üzere üç ismi nitelemiştir.
“Gözüyaşlı anneler ve babalar çocuklarını bekliyordu. ”
cümlesinde “gözüyaşlı” sıfatı “anneler” ve “babalar” isimlerini nitelemiştir.
G) Sıfatlar isimlerden sonra da gelebilir.
“Hani senin önlüğün vardı siyah."
cümlesinde “siyah” sözcüğü "önlük” ismini niteleyen bir sıfattır. Çünkü “Nasıl önlük?” diye sorduğumuzda “siyah” cevabını alırız. Burada “siyah” sözcüğü “önlük” isminden sonra gelse bile onu nitelediği için sıfattır.
“Çocukken uçurtmalar uçururduk allı pullu. ”
cümlesinde “Nasıl uçurtmalar?” sorusunun cevabı olan “allı pullu” ikilemesi isimden önce gelmediği hâlde “uçurtmalar” ismini nitelemiştir. O hâlde “allı pullu” ikilemesi niteleme sıfatıdır.
ONU ANLATIM VİDEOSU ( Youtube Kanalımız için TIKLAYINIZ )
zambak yayınları