ANLATIMDA KONU

KONU

Konuşmada, yazıda, eserde ele alınan düşünce, olay veya duruma, üzerinde konuşulan şeye konu denir. Konu bir eserde, bir konuşmada üzerine söz söylenen, fikir yürütülen eser, varlık, kişi ya da olaydır. Bir yazının ya da bir konuşmanın bütününe temel teşkil eden herhangi bir varlık ya da kavramdır. Bir başka deyişle konu, yazarın üzerinde durduğu, hakkında söz söylediği, üzerine yazı yazdığı varlık ya da kavramdır. İnsan, yapıt, varlık, doğa, evren, toplum başta olmak üzere hemen her şey konu olabilir. Amacı ve türü ne olursa olsun her konuşma her yazı bir konu üzerine kurulur. Konu bir yazının ya da konuşmanın temeli ve gereğidir. Konu olmadan bir yazıya başlanamaz.

Konu Türleri

Akla gelebilecek her türlü olay, durum, varlık ya da kavram konu olabilir. Bu açıdan bakıldığında konu sınırsızdır. Buna rağmen nitelikleri ve ele alınış biçimleri bakımından konuyu üç başlık altında toplamak mümkündür.

a.    Somut ve soyut konular: Bilindiği gibi, doğada varlığı duyu organlarımızla algılanabilen varlıklar somut; var olduğunu mantıkça kabul ettiğimiz ancak varlığını duyularımızla algılayamadığımız kavramlar da soyuttur. Buna göre, nesnel gerçekliği, maddi varlığı olan konular somut konulardır. Bilim ve teknikle ilgili konular, görünürlük taşıyan sorunlar somut konulardır. Duygusal, öznel bir nitelik taşıyan, herkesçe aynı anda aynı biçimde algılanamayan konular ise soyut konulardır. Acı, ayrılık, aşk vb. konular soyut konulardır.

b.    Bireysel ve toplumsal konular: Tek tek bireylere özgü olgular ve durumlar bireysel konulardır. Toplumu ilgilendiren konular ise toplumsal konulardır. Örneğin bir çocuğun boyunun uzamamasını dert edinmesi bireysel bir konudur. Kentleşmenin yarattığı sorunlar ise toplumsal bir konudur.

c. Evrensel ve ulusal konular: Bütün insanlığı ilgilendiren konular evrensel konulardır. Bir ulusun bireylerini ilgilendiren konular ise ulusal konulardır. Örneğin, küresel ısınma evrensel bir konudur. Türk kültürünün temelleri ise ulusal bir konudur.

Bir yazıda sık sık tekrarlanan, vurgulanan, tanıtılan sözcük veya sözcük grupları konuyu verir. Konu bir yazıyı oluşturan temel öğelerden biridir.

Metni oluştururken önce konu belirlenir. Sonra belirlenen konu ana çizgileriyle sınırlandırılır.Yazara yazı yazma, düşüncelerini iletme olanağı veren öge konudur. Konunun sınırı, içeriğiyle ters orantılıdır. Konu daraldıkça düşünce derinleşmeye, ayrıntılar belirginleşmeye başlar. Genel konularda ise genel bilgilerden söz edilir. Konunun iyi sınırlandırılmış olması yazıyı dağınıklıktan kurtarır. Genel, basmakalıp, alışılmış düşüncelere yönelmeyi önler.

Konuyu Sınırlandırma

Bir konu seçildikten sonra yapılması gereken ilk şey o konuyu sınırlandırmaktır. Sınırlandırılmış bir konu, bir yönüyle yarısı yazılmış bir yazı demektir. Konunun nasıl sınırlanacağını ilerleyen bölümlerde göreceğiz.

Bir konuyu seçerken şunlara dikkat etmek gerekir:

• Bilgi sahibi olunan bir konu seçmek -4 Seçilen konuyu sınırlamak
• Konuyla ilgili malzeme toplamak
• Konuya uygun bir anlatım biçimi belirlemek
• Ana düşünceyi ve yardımcı düşünceleri belirlemek

Konunun Bakış Açısı

Konular özelliklerine göre sınırlandırılabilir. Genelden özele doğru yapılan bu daraltma ile konu daha belirgin hâle getirilir. Bu sınırlandırma açılarına ‘bakış açısı” denir.

Kişi, yaşadığı çevreye, içinde bulunduğu kültürel ortama, bilgi ve eğitim düzeyine bağlı olarak bir dünya görüşüne sahip olur. Bu dünya görüşü onun konuya yaklaşımında önemli rol oynar. Kişinin dünya görüşü, insan düşüncesinin bir ürünü olan yazılı metinlere ve konuşmalara yansır. Bakış açıları şöyle belirlenebilir.

a.    Somut (nesnel) bakış açısı: Bu bakış açısı bilimsel dünya görüşüne dayanır. Konuyu ele alırken tarafsız ve gerçekçi davranmak, deney ve kanıtlara dayanmak önem taşır. Herkesin kabul edebileceği, genel geçer doğrulara yer verilir. Bu bakış açısıyla yapılan anlatım nesnel anlatımdır. Bilimsel yazılar, raporlar, kongre ve seminer bildirileri ders kitapları, ansiklopediler vb. bu bakış açısıyla yazılır.

b.    Soyut bakış açısı: Bu bakış bireysel yaratıcılığa dayanır. Olabileceği düşlenen olaylar göz önüne serilir. Bu bakış açısıyla hikâye, roman, deneme, senaryo gibi eserler yazılabilir.

e. Öznel bakış açısı: Bireyin kültürüne, deneyimlerine, eğitim düzeyine ve gözlemlerine dayanan bakış açısıdır. Bu Bakış ağsında kişisel duygu ve değerlendirmeler söz konusudur. Örneğin, ahlak konusundaki bir söyleşi öznel bakış açısını yansıtır. Deneme, öykü ve roman gibi türler bu bakış açısıyla yazılabilir.

Bugün hava güzel,

Bugün içim içime sığmıyor.

Annemden mektup aldım,

Memlekette gibiyim.

Allaha çok şükür karnım tok;

Elimi uzatsam kahve fincanı dudaklarımdadır.

Kuşlar kaçmıyor benden.

Şair, büyük bir sevinç içindedir. Yaşamaktan mutludur. Bütün dizeler yaşama sevincini yansıtmaktadır. Dolayısıyla bu dizelerin konusu “yaşama sevincedir.