Açıklayıcı yazılarda bir sorun ortaya konur. Bu yazılar, sorunu ortaya koyan cümle veya cümlelerle başlar. Sorunu çözümleyen açıklamalar, örnekler, karşılaştırmalar ile devam eder. Özetleyip veya yargı bildiren ifadelerle sonuçlanır.
Açıklayıcı anlatımla oluşturulan metinlerde, dilin göndergesel işlevinde ve kelimelerin gerçek anlamlarında kullanılmasına özen gösterilir. Açıklayıcı anlatımda kesin ve açık ifadenin önemi büyüktür. Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma; örneklendirme, benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanılarak metinler düzenlenir. Bu metinlerde ifadenin açık olması gerekir.
Açıklayıcı anlatımda konunun iyi kavranması ve yazının ana düşüncesinin iyi tespit edilmesi çok önemlidir. Edinilen bilgilerin doğru ve düzenli olarak verilmesi gerekir. Gerektiğinde istatistik, levha, grafik, resim gibi gereçlerden; konu ayrıntılarıyla açıklanırken örneklerden ve karşılaştırmalardan yararlanılır. Açık, anlaşılır, sade ve süssüz bir anlatım seçilir.
Günlük hayatımızda sık sık başvurduğumuz açıklama öğretmek amacıyla kaleme alınan fıkra, makale, deneme, sohbet, eleştiri vb edebî yazılarda kullanılan bir anlatım türüdür. Herhangi bir konuyu geliştirmek ve anlaşılır hâle getirmek istiyorsak mutlaka açıklama yapmak gerekir. Açıklama sonucunda “niçin” ve “nasıl” sorularına cevap bulunarak üzerinde durulan konu aydınlığa kavuşturulur.
Özellikleri:
· Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır.
· İfadeler kesin ve açıktır.
· Kelimeler genelde gerçek(temel)anlamlarıyla kullanılırlar.
· "Tanımlama, açıklayıcı betimleme, sınıflandırma ,örneklendirme, karşılaştırma, tanık gösterme, sayısal verilerden yararlanma " gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır.
· Yazarın amacı okuyucuyu bilgilendirmektir.
· İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider.
· Gereksiz söz tekrarı yapılmaz.
· Ses akışını bozan, söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur.
· Dil ve ifade sade, gösterişsiz ve pürüzsüzdür.
Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
AÇIKLAYICI ANLATIM-2
Bir sorunun ortaya konup o sorunun çözümünün yapıldığı metinlerde kullanılan anlatıma açıklayıcı anlatım denir. Açıklayıcı anlatımda genellikle bir konuyu aydınlatma ve gün ışığına çıkarma söz konusudur. Bu açıdan açıklayıcı anlatımda “niçin, nasıl, neden, ne zaman” gibi soruların cevabı yer alır. Bu sorular konunun anlatılmasına yardımcı olabilir, konuya dair düşünme yollarını gösterebilir. Bu anlatımın kullanıldığı yazılarda yazar, okuyucunun bilmediğini düşündüğü bilgileri okuyucuya aktarır, onu bilgilendirir.
Küresel ısınma, karbondioksit, metan, kurşun, kükürt gibi atmosfere salınan gazların sera etkisi yapması sonucu dünya yüzeyinde sıcaklığın artmasıdır. Dünya iklimlerini değiştiren küresel ısınmanın etkileri en yüksek zirvelerden, okyanus derinliklerine, Ekvator’dan kutuplara kadar dünyanın her yerinde hissediliyor. Kutuplarda buzullar eriyor, denizlerin su seviyesi yükseliyor. Isınmaya bağlı olarak dünyanın bazı yerlerinde kasırgalar, seller etkili olurken bazı yerlerinde şiddetli kuraklık ve çölleşme kendini gösteriyor. İklimler değişiyor, iklim değişiklikleri insanlarda kalp, solunum yolu, bulaşıcı hastalık, alerji gibi hastalıkları tetikliyor. Bu olumsuzluklara karşı çok hızlı bir şekilde önlem alınmalı, öncelikle atmosfere salınan zararlı gazların oranı azaltılmalıdır. Yenilenebilir enerji kaynakları kullanılmalı, rüzgâr ve güneş gibi alternatif enerji kaynaklarından yararlanılmalıdır. Azot ve fosfor içeren gübrelerin kullanımı azaltılmalıdır. Tasarruflu ampuller kullanılmalı, atmosfere karbon salınımını en aza indirmek için çalışmalar yapılmalıdır. Yakıt tüketimi düşük arabalar kullanılmalı, hatta elektrikli araçlar yaygınlaştırılmalıdır.
Bu parçada küresel ısınma konusu açıklayıcı anlatımla verilmiştir. Önce küresel ısınmanın ne olduğu verilmiş, dünyaya ve insanlara zararları üzerinde durulmuştur. Sorun ortaya konduktan sonra bu sorunun çözümü üzerinde durulmuştur. Bu yapılırken de “niçin, nasıl” gibi sorulara cevaplar da verilmiştir. “Niçin” sorusuna karşılık olarak küresel ısınmanın niçin önlenmesi gerektiği üzerinde durulmuştur. “Nasıl” sorusuna karşılık olarak küresel ısınmanın nasıl önlenmesi gerektiği somut verilerle anlatılmıştır. Böylece yazar, hem bir sorunu ortaya koymuş hem de bu sorunun çözümü ile ilgili önerilerini sıralamıştır.
Açıklayıcı anlatım öğretici anlatımdan bir sorunun çözüm önerileri ve yollarıyla birlikte verilmesiyle ayrılır. İkisinde de bilgi verme söz konusudur. Ancak açıklayıcı anlatım bilgi verirken ele alınan sorunun çözümüne odaklanır.
Açıklayıcı anlatım biçimi, makale, fıkra, eleştiri gibi bilimsel yazılarda; tarih, coğrafya gibi ders kitaplarında kullanılır.
Açıklayıcı anlatımda bilgilendirme, bir konuya açıklık getirme, bir sorunu çözümleriyle ortaya koyma amaçlandığından, bu anlatımın kullanıldığı metinlerde tanımlamalara, örneklendir-melere ve tanık göstermelere başvurulur, benzerlik ve karşıtlıklardan yararlanılabilir.
Duygu, düşünce ve hayalleri anlatmak çok zordur. Anlatabilmenin güçlüğünü hissetmeyen yazar neredeyse yok gibidir. Makber’in Mukaddime’sinde Abdülhak Hamit Tarhan bundan şikâyet eder. Mai ve Siyah romanında şair Ahmet Cemil dil ile duygu arasındaki uçurumu çok güzel belirtir. Orhan Veli, o güzel ‘Anlatamıyorum ” şiirinde aynı dertten şikâyetçidir.
Bu parçada yazar, düşüncelerini açıklarken örneklendirmeye başvurmuştur.