Bu Konuyu Facebook Profilinde Paylaş
YAPIM EKLERİ
Türkçenin yapım ekleri;
a) İsimden isim yapma ekleri,
b) İsimden fiil yapma ekleri,
c) Fiilden fiil yapma ekleri,
d) Fiilden isim yapma ekleri olmak üzere dört gruba ayrılır.
İsim köklerinden yeni anlamlı başka isimlet türetmede kullanılan eklerdir.
1. -lık, -lik. -luk, -lük
çayır-lık. yıl-lık (ücret), dolma-lık (biber), hedıye-lık (eşya), ışçı-lık, asıstan-lık, yağmurluk
2. -lı, -li, -lu, -lü
Gönül-lü (öğretmen), köy-lö, söz-lü. an-lı şanlı, iç-li
3. -sız -siz, -suz, -süz
bağım-sız (ülke), görgü-süz (adam), tutar-sız (davranıyor), iş-sız güç-süz; kayıt-sız şart-sız
4. -cı, -ci, -cu, -cü; -çı, -çi, -çu, -çü
göz-cü, balık-çı, uyku-cu, aş-çı, milliyet-çi
5. -cık, -cık, -cuk, -cuk; -çık, -çik, -çuk, -çük
dip-çik, gelin-cık, kızıl-cık. badem-cik, köprü-cük (kemiği), elma-cık (kemiği), çınar-cık, maymun-cuk, barpa-cık, kızamık-çık, pamuk-çuk
6.-gıl, -gil, -gul, -kıl, -kil
bakla-gil, dayım-gil
7. -ka, -ge
oz-ge. baş-ka,
8.-kan, -ken
baş-kan, er-ken
9.-la
kış-la, yay-la
10. -lak,-lek
ot-lak, kış-lak, , su-lak
11. -ca, -ce, -ça, -çe
on-ca. Türk-çe, Kazak-ça, çamlı-ca, çatal-ca, derin-ce, kokar-ca, ala-ca (güvercin), aptal-ca (davranış)
12 -daş. -deş, -taş, -teş
arka-daş. anlam-daş, gönül-daş, kardeş (<karın-daş). çağ-daş, adaş (<ad- daş)
13. -ncı, -nci, -ncu. -ncü
son-u-ncu, bir-inci yedi-nci, beş-i-nci, elli-nci
14 -ar, -er, -şar, -şer
beş-er, uç-er, iki-şer, yedi-şer
15. -sal, -sel
sayı-sal bölge-sel, onur-sal, kalıt-sal, hayvansal duygu-sal, kara-sal, kut-sal, birey-sel. bitki-sel, evren-sel, geienek-sel
16. -aç, -eç
kır-aç, top-aç
17. -ak, -ek
baş-ak, ben-ek, top-ak, sol-ak
18 -an, -en
oğulan>oğlan, kız-an, er-en
19. —cıl, -cil, -cul.-cül; -çil, -çil, -çul, -çül
ben-cıl, ev-cıl, balık-çıl, et-çıl, olum-cul
20. -leyin
akşam-leyin gündüz-leyin, sabah-leyin
21. -msı, -msi, -msu,-msü
acı-msı, mavı-msı, tatlı-msı, ekşi-msı
22. -mtırak
ekşı-mtırak, sarı-mtırak
23. -man, -men
küçük-men> kuçu-men, kara-man, dik-men, evci-men
24. -sak, -sek
kur-sak, dır-sek, tum-sek, bağır-sak
25. -sı, -si, -su, -sü
çocuk-su, kadın-sı, erkek-sı
26. -t
eş-i-t: yaş-ı-t
27. -z
iki-z, altı-z, beş-ı-z
FİİLDEN İSİM YAPIM EKLERİ
Fiil kök ve gövdelerinden, isimler yapmakta kullanılan eklerdir.
1. -gan, -gen; -kan, -ken
çalış-kan, atıl-gan, değiş-ken, üret-ken, somurt-kan
2. -gı, -gi, -gu, -gü; -kı, -ki, -ku, -kü
bıç-kı, bit-ki, al-gı, kur-gu, say-gı, kes-ki; der-gi, ez-gi, ör-gü. sür-gü, tut-ku, vur-gu, gör-gü at-kı, bas-kı, seç-ki. ser-gi iliş-ki, bil-gi, ver-gi, sargı, sor-gu
3. -gın, -gin, -gun, -gün; -kın, -kin, -kun, - kün
tut-kun, üz-gün, bit-kin az-gın et-kın, bil-gin, bez-gin, boz-gun, ol-gun, yor-gun, piş-kin, seç-kin
4. -ı, -i, -u, -ü
ört-ü, an-ı, beğen-i, doğ-u, bat-ı, say-ı sık-ı, çarp-ı yaz-ı, bildir-i, diz-i, pus-u, sun-u, ol-u, sor-u
5. -ıcı, -ici, -ucu, -ücü
tüket-ici, üret-ici, kaz-ıcı: sür-ücü, çek-ici, gör-ücü, gez-ici, boğ-ucu, oku-y-ucu, soğut-ucu, güldür-ücü
6. -ış, -iş. -uş, -üş
al-ış, duy-uş, bak-ış, anla-y-ış, yağ-ış. yaratılış, gir-iş
7. -k
dile-k, aç-ı-k, del-i-k, göç-ü-k, sok-u-k, ez-i-k, iste-k, kır-ı-k, kes-ı-k, boz-u-k, uyuş-u-k, tara-k, yan-ı-k
8. -aç, -eç
sark-aç. say-aç, büyüt-eç, gül-eç; sür-eç
9. -dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü
Hünkarbeğen-di, külbas-tı, gecekon-du, ayakbas-tı, imambayıl-dı, şıpsev-di
10. -ga, -ge
dal-ga, bil-ge, böl-ge, göster-ge, sömür-ge, süpür-ge
11 -gaç, -geç; -kaç, -keç,
kıs-kaç, yüz-geç, utan-gaç, solun-gaç, il-geç
12. -gıç, -giç, -guç. -guç
bil-giç, sor-guç, dal-gıç. başlan-gıç
13 -maç, -meç
al-maç, bula-maç, , kar-maç, kurut-ma, de-meç
14. -man, -men
danış-man, öğret-men, seç-men. yaz-man, yönet-men
15. -m
al-ı-m, bas-ı-m, bak-ı-m, bil-ı-m; çiz-ı-m, çek-i-m, giy-i-m, öl-ü-m, geç-i-m. sat-ı-m, sun-u-m, tanı-m, tak-ı-m, tüket-i-m, tat-ım >tad-ı-m, uçur-u-m
16. -ma, -me
oku-ma, yaz-ma, as-ma, bütünle-me, danışma, dol-ma, dondur-ma, yolla-ma, biç-me. basma, yak-ma, kaz-ma, akla-ma, besle-me, öl-me,
17. -mak, -mek
aç-mak, bağla-mak, yaz-mak, ofla-mak; utanmak, yalvar-mak, dil-mek, derle-mek, çak-mak, kay-mak
18.-tı, -ti, -tu, -tü
cayır-tı, homur-tu, çatır-tı, kaşın-tı, gıcır-tı, gumbur-tu, belır-ti, kutur-tu, çarpın-tı, çıkın-tı, sığın-tı, sıkın-tı, uzan-tı, doğrul-tu, tiksin-ti, ürper-tı
19.-a, -e
doğ-a, yar-a, diz-e, geç-e. gel-e, sap-a
20. -ak, -ek
bıç-ak. kon-ak, kaç-ak, tut-ak, don-ek, ürk-ek, yat-ak, barın-ak
21. -alak, -elek
çok-elek: düz-enek, as-alak, yat-alak
22. -amak. -emek
bas-amak, at-amak, kaç-amak
23. -mık, -mik, -muk, -muk
kus-muk, kıy-mık, il-mik
24. -n
ak-ı-n, bas-ı-n, , gel-i-n, tut-u-n. yay-ı-n, yığ-ı-n
25.-t
dik-i-t, geç-i-t, kes-i-t, kon-u-t, taşı-t, yak-ı-t, yap-ı-t
26. -acak, -ecek
olma-y-acak (dua), öden-ecek (borç), verilecek (hesap), açacak, içecek (gazoz), gelecek, yakacak, yiyecek
27. -an. -en
ağla-y-an (bebek), çalış-an (işçi), düşün-en (adam), geç-en (omur), bak-an, böl-en, kap-an, kır-an, tamla-y-an, yarat-an>yaradan
28. -ar, -er
koş-ar (adım), bak-ar (kor), dön-er (ayna), tutar, yazar-çizer
29. -ası, -esi
adı bat-ası (adam), canı çık-ası (sarhoş), kor ol-ası (dünya)
30. -dik, -dik, -duk, -dük; -tık, -tik, -tuk, -tük
duyulma-dık (söz), tanı-dık (yüz), görülme-dik (olay), okuduğumuz, yaptığı, döktüğünüz
31. -anak, -enek
kes-enek, ol-anak, gör-enek, tut-anak, gelenek
34. -maz. -mez
tüken-mez (kalem), çık-maz (sokak), görün-mez (kaza),
32. -ca, -ce
sakın-ca. düşün-ce, eğlen-ce, güven-ce, söylen-ce
33. -ç
gülün-ç. inan-ç. kıskan-ç, sevin-ç, bağla-ç
35. -mış, -miş. -muş, -muş.
kırıl-mış (kalp), oku-muş (çocuk), son-muş (ateş), dolmuş, yemiş
36. -r.
bil-i-r (kışı), düşünür, gelir, okur, yatır
FİİLDEN FİİL YAPIM EKLERİ:
Fiil kök ve gövdelerinden, yeni fiiller türetmek için kullanılan eklerdir.
1.-l-
boğ-u-l-, uz-u-l-, yor-u-l, duy-u-l-, dar-ı-l-, bük-ü-l- , ver-i-l-, aş-ı-l-, yaz-ı-l-,
2. —ma-, -me-
duy-ma-, sot-ma-. at-ma-, dil-me-, çek-me-, ör- me-
3. -n-
bak-ı-n-, çek-i-n-, yet-i-n-, döv-ü-n-
4. -r-
doğ-u-r-, aş-ı-r-, duy-u-r-, götü-r-, geç-i-r-
5.-ş-
dön-ü-ş-, at-ı-ş-, gör-ü-ş-, gül-ü-ş-, kok-u-ş-, kalk-ı-ş-
6. -t-
acı-t-, boya-t-, uza-t,- düzel-t-, kapa-t-, kuru- t-, öde-t
7. -dır-, -dir-, -dur-, -dür-; -tır-, -tir-, -tur-, - tür-
al-dır-, yaz-dır-, ver-dlr-, ye-dir-, don-dur-, as-tır-
8. -ala-, -ele-
ov-ala-, eş-ele-, kov-ala-, tep-ele-, it-ele-
9. -ar-/-er-
çık-ar-, kop-ar-,
10. -ı-, -ü-
kaz-ı-, sÜr-ü-, yaz-ı, bat-ı
İSİMDEN FİİL YAPIM EKLERİ:
İsim köklerinden yeni anlamlı başka fiiller türetmede kullanılan eklerdir.
1. -la-, -le-
çın-la-, hav-la-, üf-le-, ak-la-, av-la-, nokta-la-, belge-le-, ucuz-la-, baş-la-, yol-la-, yok-la-, demle-, ter-le-
2. -lan-, -len-
can-lan-, bağ-lan-, dik-len-, yaş-lan-
4. -msa-.-mse-
az-ı-msa-, kötü-mse, küçük-ümse> küçü-mse-, ben-i-mse-
5. -a-, -e-:
ad-a-, tun-e- (tun gece), benz-e- (<benız-e-), boş-a-, oy(u)n-a-, kan-a-, tur-e-, yaş-a-
6. -sa-, -se-
su-sa-, mühim-se-, umur-sa. önem-se-, garip-se-
7. -al-, -el-
az-al-, boş-al-, bun-al-, dar-al-, kor-el-, yon-el- gibi
8.-l-
sivri-l-, doğru-l-, duru-l-, ince-l-, kısa-l-
9 -ar-, -er-
ağ-ar- (ak-ar-), baş-ar-: mor-ar-, goğ-er-, ever-, on-ar-
10. -da-, -de-
kütür-de-, fısıl-da-, patır-da-, ışıl-da-, çatır-da-
11.-k-
aç-ı-k->ac-ı-k-, bır-ı-k-, göz-ü-k-, geç-i-k- >gec-ı-k-
12. -kır-, -kir-, -kur-, -kür-
fış-kır-, tu-kur- kış-kır-t-, hıç-kır-, püs-kür-
13. r-
delı-r-
ÖRNEK:
"Sür-" fiilinden türetilen kelimeler aşağıda gösterilmiştir.
Sür-gü, sür-gü-le-, sür-gü-le-t-, sür-ün-, sür-ün-dür-, sür-ün-mek, sür-üm, sürgün, sür-ek (avı), sür-e, sür-e-li (yayın), sür-ü, sür-ücü, sür-ü-cü-lük, sür-ül-me, sür-ünce-me, sür-ün-gen, sür-üş.