FARUK NAFİZ ÇAMLIBEL
(1898-1973) Türk şairi ve tiyatro yazarı
18 Mayıs 1898'de İstanbul'da doğdu. Babası hazîne-i hâssa başmüfettişi Süleyman Nafiz Bey, annesi Fatma Ruhiye Hanım'dır. Baba tarafından Trabzonlu bir aileye mensuptur. İlk ve orta öğrenimini Bakırköy Rüşdiyesi ile Hadîka-i Meşveret İdâdîsi'nde tamamladı; bir süre devam ettiği Tıp Fakültesi'ni bitiremeyerek dördüncü sınıftan ayrıldı. 1918'de İleri gazetesinin yazı heyetinde çalıştı, 1922'de gazetenin temsilcisi olarak Ankara'ya gitti. 1922-1924 yılları arasında Kayseri Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği yaptı. Daha sonra Ankara Muallim Mektebi'nde (1924), Ankara Kız ve Erkek liselerinde öğretmenliğe devam etti (1924-1932). İstanbul'a döndükten sonra da Vefa Lisesi, Kabataş Lisesi ve Arnavut-köy Amerikan Kız Koleji'nde öğretmenlik yaptı (1932-1946).
1946 yılında politikaya atılarak Demokrat Parti'den İstanbul milletvekili seçildi. 27 Mayıs 1960 İhtilâli'ne kadar milletvekilliği yaptı. İhtilâlde diğer Demokrat Parti milletvekilleriyle birlikte tutuklanarak Yassıada'ya gönderildi. Haziran 1960- Eylül 1961 tarihleri arasında tutuklu kaldı ve suçsuz bulunarak salıverildi. Bir daha politikaya girmedi ve son yıllarını Arnavutköy'deki evinde geçirdi. Bir vapur seyahati sırasında Fethiye civarında 8 Kasım 1973'te öldü. Mezarı Karacaahmet'tedir.
Şiire çok genç yaşta başlayan Faruk Nafiz'in 1913-1917 yılları arasında Peydin ve Servet-i Fünûn'da neşredilen ilk şiirleri, gerek muhteva gerekse üslûp ve kelime kadrosu bakımından Servet-i Fünûn ve Fecr-i Âtî şiirinin özelliklerini taşımaktadır. Bunlarda Cenab Şahabeddin, Tevfik Fikret ve Ahmed Hâşim'in tesirleri açıkça görülür. Şiirlerinin konusu ferdî aşk ve ıstıraplardır. Bu ferdî sanat anlayışı dolayısıyla, o sıralarda cemiyeti derinden sarsan I. Dünya Savaşı bile onun şiirlerinde fazla bir akis bulmamıştır.
1918'de ilk şiir kitabı Şarkın Sultanları'nı neşreder. Aynı yıl Yeni Mecmua, Fağlûr, Şâir gibi edebî mecmualarda da şiirleri yayımlanmaya başlar. Bu şiirlerle birlikte Faruk Nafiz'in edebî kişiliğinin yerine oturduğu görülür; artık aruza hâkimdir ve kendine has bir üslûbu vardır. Bu devreden sonra Faruk Nafiz'in şiirleri Edebiyyât-ı Umûmiyye, Büyük Mecmua, Nedim, Ümid, Yarın, Süs, Yıldız gibi pek çok dergide görülür. 1919'-da sadece iki sayı çıkan Edebî Mecmua'nın müdürlüğünü yaptı. Bu dönem şiirlerinde de daha çok aşk konularını ele almıştır. Bunun yanı sıra özellikle Büyük Mecmua, Nedim ve Ümid dergilerinde 1. Dünya Savaşı'ndan sonra işgal edilen ülkemize dair "Bozgun", "Hisar". "Yaralı Arslan", "Münâcât" ve "İzmir" gibi şiirleri yayımlanır.
Faruk Nafiz'in sanat hayatında 1922'-den sonra yeni bir dönem başlar. Bu tarihten itibaren Anadolu gerçeğini bizzat gören ve yaşayan şair artık bütünüyle cemiyete yönelir. Bu yeni sanat anlayışı ile yazdığı şiirler hece vezniyledir ve doğrudan doğruya o devirde hızlanan sade Türkçecilik cereyanına bağlıdır. Faruk Nafiz'in yeni sanat anlayışını, 1926'da Hayat mecmuasında yayımlanan "Sanat" şiirinde bir beyanname haline getirdiği görülür. Burada Batı edebiyatı âdeta yok farz edilmekte ve cemiyete yönelme esas alınmaktadır. İstanbullu aydın ile Anadolu'daki halk arasında olumlu bir ilişkinin kurulması gerektiği belirtilirken Batı hayranlığı ve taklitçiliğinin karşısına da Anadolu insanı ve kültürü çıkarılmaktadır.
Şairin bu anlayış doğrultusunda yazdığı en meşhur şiiri "Han Duvarları"dır. Bu şiirle, daha önce itibari bir tarzda ele alınan Anadolu gerçekçi ve sade bir bakışla anlatılmıştır. Faruk Nafiz bilhassa müdürlüğünü yaptığı Hayat mecmuasında Anadolu'yu, coğrafyasını, tabiatını ve Anadolu insanını, onun meselelerini anlatan, halk edebiyatı kaynaklarıyla da beslenmiş şiirler yazmıştır. Bu şiirlerle birlikte edebiyatımızda "memleket edebiyatı" denilen bir cereyan başlar.
Faruk Nafiz aruzla yazdığı şiirlerde Yahya Kemal'i üstat kabul eder ve onun açtığı yoldan yürür. Daha sonra hece ile yazdığı şiirlerde aruzda sağladığı ahengi hecede de kurmaya çalışır ve bunda da büyük ölçüde başarılı olur. Aynı yıllarda kendisi gibi hece vezniyle yazan Enis Behiç, Yusuf Ziya, Halit Fahri ve Orhan Seyfi ile birlikte "Beş Hececiler" (bk. beş hececiler) adı verilen grup içerisinde mütalaa edilir.
Akbaba (1934), Karikatür (1936), Mizah (1946) dergilerinde 800'den fazla mizahî şiiri yayımlanan Faruk Nafiz'in bir de mizah yazarlığı cephesi vardır. Çamlıbel, Çamdeviren, Çamlıviran, Deli Ozan, Akıllı Ozan gibi takma adlarla yazdığı bu şiirlerde daha çok memleket meselelerini, siyasî çekişmeleri ve dil konularını işlemiştir.
Faruk Nafiz ayrıca tiyatro eserleri kaleme almış ve manzum mektep temsilleri yazmıştır. Köy meselelerini işleyen Canavar ile (1926) devletin o yıllardaki resmî tarih tezini destekleyen Akın (1932), Özyurt(1932) ve Kahraman (1933) bunların en tanınmışlarıdır.
ESERLERİ:
Şiirler:
Şarkın Sultanları (İstanbul 19181;
Dinle Neyden (İstanbul 1335);
Gönülden Gönüle (İstanbul 1919);
Çoban Çeşmesi (İstanbul 1926);
Suda Halkalar (İstanbul 1928);
Bir Ömür Böyle Geçti (İstanbul 1932);
Elimle Seçtiklerim (İstanbul 1934);
Boğaziçi Şarkısı (Sadettin Kaynak ile birlikte, İstanbul 1936);
Tatlı Sert (mizahî şiirler, İstanbul 1938);
Akıncı Türküleri (İstanbul 1938);
Akarsu (İstanbul 1940);
Heyecan ve Sükûn (İstanbul 1959);
Zindan Duvarları (1960'lardan sonra yazmaya başladığı kıta tarzında şiirleri, İstanbul 1967);
Han Duvarları (İstanbul 1969).
Tiyatroları:
İlk Göz Ağrısı (Paul Hervieu'den adapte, İstanbul 1922);
Sevk-i Tabiî (H. Kistemaeckers'den adapte, Sermet Muhtar Alus'la birlikte, 1925'te sahnelenen bu çalışması basılmamıştır);
Canavar (İstanbul 1926); Akın (İstanbul 1932); Özyurt İstanbul 1932);
Kahraman (İstanbul 1933); Ateş (İstanbul 1939);
Dev Aynası (adapte, 1945'te oynanmış fakat basılmamıştır);
Yayla Kartalı (İstanbul 1945)
Mektep Temsilleri:
Numaralar (İstanbul 1928);
Bir Demette Beş Çiçek (İstanbul 1933);
Yangın (İstanbul 1931 ;
Hanım Şiir Yazacak, Yeni Usûl, Mektublar ile birlikte, İstanbul 1933);
Kanbur (Yarın mecmuasında yayımlanıp yarım kalmış, 19221.
Faruk Nafiz'in bunlardan başka Yıldız Yağmuru (İstanbul 1936) adlı bir roman denemesiyle Tevfik Fikret, Hayatı ve Eserleri (İstanbul 1937) adlı biyografi çalışması vardır. Ayrıca çeşitli dergi ve gazetelerde hâtıra, sohbet, makale ve denemeleri yayımlanmıştır.
Bibliyografya:
Yusuf Ziya (Ortaç). Faruk Nafiz: Hayalı ve Eserleri, İstanbul 1937; a.mlf., "Çoban Çeşmesi", Güneş, nr. 4, İstanbul 10 Şubat 1927; Nihad Sami Banarlı, Faruk Nafiz ve Seçilmiş Şiirleri, İstanbul 1949; Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri, İstanbul 1965, II, 6-18; Hilmi Yüce-baş. Bütün Cepheleriyle Faruk Nafiz: Hayatı, Hatıraları, Şiirleri, İstanbul 1974; Fevziye Abdullah Tansel. "Faruk Nafiz Çamlıbel", KAM, lll/l (1974), s, 38-51; a.mlf., "Faruk Nafiz Çamlıbel'in Kullandığı İğreti Ad ve Gizli İmzalar", a.e„ XII/4 (1983), s. 43-55; a.mlf., "Faruk Nafiz Çamlıbel'in İsmail Vecih İğreti Adiyle Üç Hicviyesi", a.e.. XV/1 (1986), s. 18-29; Fahir İz. "Çamlıbel", El Suppl. (İng.l. s. 167-168.
Halil Hadi Bulut, DİA, 6.CİLT
İLGİLİ İÇERİK
FARUK NAFİZ ÇAMLIBEL HAYATI VE ESERLERİ
ÇAMLIBEL’E AİT BİR İKİ ANI
Türk dili ve edebiyatı ünlü ustalarından birini daha yitirdi. Çamlıbelde güneş battı. Gönül havuzlarını, mısralarının çekici ahengiyle dalgalandırmasını bilen bu ince sevgi ve tabiat şairi de göçtü.
Kaleminde aruz ve hece vezinlerini aynı güçle, aynı kolaylıkla yoğurmak maharetini gösteren ve memleket sevgisini dile getirmekte güçlülüğünü kabul ettiren Faruk Nafiz Çamlıbel'i İstanbul Amerikan Kolejinin Lise İkinci sınıfındayken tanımıştım. Kendisi Arnavutköy Kız Kolejinde Edebiyat Öğretmenliği yapıyordu. Hafta içerisinde bir gün, sınıfımızdan beş arkadaşı, Bebek Bahçesinde kabul etti. Kolejin «İzlerimiz» Dergisi çalışmalarına nezareti sırasında ilginç bir düşüncesini ortaya atmıştı. Bu düşünce, Türk Edebiyatının dış dünyaya tanıtılması fikriydi. Bizlerden Türkçe şiir ve hikâyeleri İngilizceye çevirmemizi istiyor; bunların bir kitap halinde yayınlanması olanaklarını hazırlamakta bulunduğunu bildiriyordu. Akıcı ve inandırıcı konuşması, zeki buluşları ve alaycı nükteleriyle hepimiz büyülenmiştik.
Bir ay sonra tekrar aynı yerde buluştuğumuz zaman, beşimizin de elinde hazırlanmış çeviriler bulunuyordu. Ne var ki, Lise İkinci sınıf öğrencisinin İngilizce dilinin bütün inceliklerini bilemiyeceğini, yaptığı çevirilerde umulan başarıyı sağlıyamıyacağını pek hesaba katmamış olmalıydı. Çünkü arkadaşlardan birinin, iyi niyetle ve elinden geleni yapmak suretiyle, kaleme aldığı şu dörtlük okunduktan sonra:
«Attached like a bow to the steel wires of your hair
My heart will run after you for hundreds of years;
Even if you should escape gazelle-like from mountain to mountain
My love will follow you like beasts.»
bu çok yerinde düşüncesini ilerde uygulamamız için bizlere emanet bıraktı.
Kolejden mezun olduktan sonra, bir yandan Hukuk Fakültesine devam ederken, bir yandan da Şirketihayriye'nin «Boğaziçi» adlı aylık dergisini çıkarıyordum. Bu yıllar içerisinde büyük iistâd Çamlıbel'le sık sık Şirket vapurlarında yolculuk eder, kendisinden hem Dergi için şiir, hem de şiir konusunda düşüncelerini öğrenerek feyiz alırdım. Vapur gezintilerini çok severdi. Derslerini bitirdikten sonra Arnavutköy vapur iskelesinden bindiği vapurla, gâh Rumelihisarda, gâh Yeniköyde aktarma ederek, tâ Kavaklara kadar gider, sonra dönerdi. Akşam güneşinin Boğaziçi sularına döktüğü renkler, sonbaharla kızaran yaprakların dallarda ürperişleri, eski yalılarda beliren tek tük lamba ışıkları ve tepelerde tutuşan camlar — kendisini bir hayâl âlemine sürüklerdi.
O sıralarda Şirketihayriye Boğaziçini yeniden, canlandırmak amacıyla «Mehtap Âlemleri» düzenlemeği kararlaştırmıştı. O zamanın ünlü saz ve ses sanatçıları aralarında, aklımda kaldığına göre, Safiye Ayla, Münir Nureddin Selçuk da vardı. Şirketihayriyenin ışıklarla donatılmış Araba vapurunun güvertesinde bir musiki ziyafeti çekecekler ve diğer bütün vapurlar Kanlıca Körfezinde bir hilâl şeklinde onun etrafını alarak Mehtâp Âleminin sefasını süreceklerdi. O gece için Bir Boğaziçi Şarkısı yazılması gerekiyordu. Şirketihayriye Yönetim Kurulu Başkanı rahmetli Necmeddin Kocataş'ın ricasını reddedemiyen iistâd, Boğaziçi şarkısını yazmağı üzerine aldı.
Aradan on gün geçtikten sonra bir Salı günü Şirketihayriyede buluştuk. Yönetim Kurulu toplantısı bitmiş, Pandeli'nin Balık Pazarındaki lokantasına gidiyoruz. Halic’in Tuna'yı hatırlatan sularını dalgalandıran rüzgârda sandalımızın tentesi yalpa vuruyor. Başkanın elinde mendiliyle başını silerken, «Faruk Nafiz Bey, nasıl Boğaziçi Şarkısını tamamlayabildiniz mi?» diye sorduğunu hatırlıyorum. Kendisi o sırada pek cevap vermiyor. Sonra yemekte, Başkanın bir ahbabıyla konuşmasını fırsat bilerek bana ilk mısrada, bir kapalı ve bir açık heceden oluşan iki heceli bir noksan bulunduğunu söylüyor ve «Acaba bunu nasıl tamamlasak?» diyor. Mısra şu:
«Gam çekme gönül — . baharın sonu yazdır»
Kendisine, «bil ki», «nazlı», ya da «bekle» diyebiliriz cevabını veriyorum. Üstad kendisine has nezaketiyle hiç ses çıkarmıyor; karışık ızgaramızı yerken, kendisinin daha iyi bir çözüm yolu bulmak için düşündüğünü görür gibi oluyorum. Nihayet gülerek «Tamam» diyor :
«Gam çekme gönül, nolsa baharın sonu yazdır,
Sevdaların en çoştuğu yer şimdi Boğazdır!»
Aradan uzun yıllar geçti. Üstad kendisini politik hayata sürükliyen baskılara karşı koyamadı, ben ise kendimi devlet memuriyetinde buldum. Turizm ve Tanıtma Bakanlığının Londra'da Turizm ve Tanıtma Bürosu Müdürü bulunduğum sıralarda idi. Üstadın «Zindan Duvarları» adlı eseri yeni yayınlanmıştı. Heyecanla ve içime sindire sindire okuduktan sonra duygularımı bir mektupla kendisine yansıtmak istedim. Yazdığım manzum satırlar şöyleydi :
«Nereden esti bu rüzgâr, bu satırlar kimden?
Bunca yıl sonra hatır sormağa gelmiş kim var?
Gönlü hasret dolu, hürmet dolu üstada derin
Arzı endam ediyor karşıda Yusuf Mardin.
«Dinle Neyden» demiş açmış ta «Çoban Çeşme»sinî
«Suda Halka»yla yüzen gönlü tutuşmuş yanmış,
Özlemiş vermeği bir ses o «Gönülden gönüle» «Bir Akar Su’yla» «Ömür Böyle Geçer» miş sanmış.
İçli yaprakları şiirin sıralanmış duruyor,
Buna şair geçinen her yiğidin girmesi güç,
Nice şairlerin ilhamı olan kavmimize
Çamlıbel sonrası bir kıt’a beğendirmesi güçl»
Hâmiş: Geçen gün çok sevdiğim mahdumunuz, halefim Okyay'dan yayınlandığını duyduğum «Zindan Duvarları»nı okumak üzere aldım. Gençliğimizi «Han Duvarları»nı okuyarak geçirmiştik, kader ahır ömrümüzü de «Zindan Duvarları»nı okumakla geçirtecekmiş. Bu satırlar o eşsiz kıt’aların gönül sularında ürperttiği halkalardan bir kaçı..
Tazimlerimle.
Üstad lütfedip gönderdiği mektubunda şöyle yazmıştı:
«Seneler var ki haber yoktu vefa semtinden;
Müjdeler geldi neden sonra Yusuf Mardin’den!
Manzum mektubunuza muntazam bir cevap vermek isterdim; bu samimi arzumu gelecek mektubuma bırakmak zarureti hasıl oldu; umumi ve hususi bazı meseleler ve meşgaleler sebebiyle ancak güzel mısralarınızın tadına eriştim, sözlerime aynı tadı verebilmek için bir dinlenme devrine ihtiyacım var. Hüseyin Pektaş pirimizle Adnan Günesin dervişimiz, ara sıra, müşküllerini halleden hususlarda sizin mektuplarınızdan bahsederlerdi. Bu suretle, eski âşinâları ihmal etmemek gibi gerçek faziletinizi, iki boydan yükselen necabetinize çok yakıştırırdım; mektubunuz, bu kanaatimin yeni teminatı oldu. Gözlerinizden teşekkür ve muhabbetle öper, ailece sıhhat ve saadetler dilerim, aziz kardeşim.»
Faruk Nafiz, Mehmet Emin Yurdakul'un Türkçülük ve Halkçılık sevgisini kendi usta ve ahenkli şiir süzgecinden geçirerek; hece veznine aruzun kıvraklığını getirmiş, çağdaşları Orhan Seyfi Orhon, Yusuf Ziya Ortaç gibi hecenin Beş Şairi diye anılan gurubun en güçlü şairi olduğunu eserleriyle ortaya koymuş, şiire sevgi yoluyla giren genç kuşakları uzun yıllar etkisi altında bırakmıştır. Geniş doğu kültürüyle batıdan edindiklerini kaynaştırmasını bilen Çamlıbel, pürüzsüz söyleyişi, kılçıksız diliyle halkın ozanı olmuştur. Ahmet Haşini ile Yahya Kemal'in aristokrat dilini, bugünküne en çok yaklaştıran Faruk Nafizdir.
Gençliğinde şiirleri bütün gençlerce ezberlenmek mazhariyetine erişen Çamlıbel, yıllar geçtikçe, yeni, garip akımların dilimize yayılması sebebiyle bir kenara bırakılmış, hakettiği değer kendisinden esirgenmişti. Edebiyatımızın Cumhuriyet Tarihi ele alındığı zaman, hazırlanacak eserlerle' antolojilerin FARUK NAFİZ ÇAMLIBEL maddesiyle başlaması bir zorunluktur.
Kendisini kaybetmiş olmanın verdiği üzüntüyle kaleme aldığım bu anılarıma, geçen yıl başı lütfedip göndermiş olduğu Tebrik Kartındaki şu beyitle son vermek istiyorum:
«Geliyor, yıl sonu geldikçe, hesabın sırası:
Eski yâran kalıyor hep Yeni Yıl Hatırası!»
YUSUF MARDİN
İLGİLİ İÇERİK