TÜRK EDEBİYATINDA DERGİCİLİK ve DERGİLER
Çoğunlukla haftalık, 15 günlük, aylık, üç aylık veya yıllık olarak sanat, edebiyat, tarih, ekonomi, ticaret, politika, mizah yahut siyasî bir dâva (tez) için çıkarılan mevkute (periyodik) çeşididir. Dergilerin baş amacı haber vermek değil, okurları özel bir konuda aydınlatmak, bazan da olaylar üzerinde yorumlar yapmaktır. Dergiler, çıkış maksatlarına göre iddialı mevkutelerdir. Bir ekonomi dergisi, o alanda derin ve taze incelemeleri ile tanınmış kimseleri topladığı ölçüde rağbet kazanır. Bir edebiyat dergisinde, en güzel şiir, hikâye ve tenkitler çıkmalıdır. Batı'da ve bizde, uğraştıkları alanda özellikle sanat ve edebiyatta yeni çığırlar açan dergiler çok görülmüştür.
Türkiye'de ilk dergi, 1861'de Münif Paşa'nın çıkardığı Mecmua-i Fünûn'dur. Ondan sonra, fikir, sanat ve mizah alanında isim yapmış başlıca dergiler, şunlardır:
Diyojen: 1869'da Teodor Kasap'ın çıkardığı ünlü mizah dergisidir. Namık Kemâl ve Direktör Âli Bey de Diyojen'e yazanlar arasındadır.
Servet-i Fünûn: Ahmet İhsan Bey tarafından 1891'de Musavver Servet-i Fünûn bir fen dergisi gibi çıkarılmağa başlanmıştır. 1894'ten sonra Tevfik Fikret ve arkadaşlarının burada toplanması ile çığır açıcı bir edebiyat dergisi olmuştur. Türk edebiyatında, özellikle Fransız şiir ve nesrini Örnek tutan, aşırı tarzda Batı değerlerine bağlı bu dergi, 1901'de hükümetçe kapatılıncaya kadar, yani altı yıl içinde önemli bir edebiyat hareketi doğurmuştur.l908'de yeniden çıkan Servet-i Fünûn 1940'lara kadar aralıklarla yayımlanmıştır. 1909 Fecr-i Âti hareketi de bu derginin muhiti içinde mayalanmıştır,
İçtihat: Dr. Abdullah Cevdet'in önce Cenevre'de, 1908'den sonra da İstanbul'da çıkardığı bir fikir dergisidir. Kendince ısrarlı bir tarzda asri, lâik dediği maddeci görüşleri savunan dergilerin ilki olmuştur.
Sırat-ı Müstakim: 1908'de çıkmış, daha sonra Sebilürreşâd adını almıştır. Meşrutiyet devrinde Mehmed Akif'in başyazarlık ettiği bu dergi, Kurtuluş Savaşı'nda büyük hizmetler görmüştür. Millî Mücadele günlerinde yönetici ve aydınların samimî tercümanı sayılmıştır. Sebilürreşâd daha sonra "devrimler" sırasında gözden düşürülmüştür. Mehmed Akif’in yardımcısı olan tetkikçi bilgin Eşref Edîb, Sebilürreşad’ı 1950'lerden sonra da bir süre yayımlamıştır.
Türk Derneği: 1909'da çıkan ve Türkçülük fikirlerini yayan, ilim, sanat dergisidir. Necip Asım, A. Hikmet Müftüoğlu, M. Emin Yurdakul başlıca yazıcılarıdır.
Genç Kalemler: 1910'da Selanik'te çıkmış, yeni lisan fikrinin Öncüsü olmuştur. Bu Türkçü, milliyetçi derginin başlıca yazarları Ömer Seyfeddin, Ali Canip ve Ziya Gökalp'tır.
Türk Yurdu da Türk Derneği ve Genç Kalemler gibi sanatta ve fikirde Türkçülüğü yayan ilmî bir dergidir. Kültürde millî olmak tezi ile Türklerin tarih ve sanata getirdikleri değerleri savunmuştur. Dilde sadelik, vezinde hece ve özde halka dönüş taraflısıdır. Başyazarı Ziya Gokalp'tır. Dergi bugün de Türk Ocağı'nın organı olarak aynı fikirlerle çıkmaktadır.
Dergâh: 192i'de, Yahya Kemal'in manevî yönetiminde çıkan önemli fikir ve sa¬nat dergisidir. "Mektep'ten Memlekete" düsturu ile Batı hayranlığının millî değerleri yıkmasını Önleyecek bir sanat milliyetçiliği gayreti göstermiştir. İşgal edilmiş Mütareke İstanbul'unda, Anadolu kurtuluş hareketini yiğitçe ve fikir gücü ile desteklemiştir.
Yeni Mecmua ve Küçük Mecmua: Birincisi Ziya Gökalp'ın 1917'de, ikincisi, Malta dönüşü Diyarbakır'da çıkardığı, Türkçü, milliyetçi fikir dergileridir.
Cumhuriyetten sonra çıkan dergiler arasında Hayat (1926) Batı fikirleri ile millî kaynakları uyuşturmaya çalışır; Kadro (1932) fikir ve sanat akımlarının ekonomik, sosyal yönleri üstünde durur. Sosyalist eğilimli bir dergidir. Fikir Hareketleri (1932) Hüseyin Cahit Yalçın'ın ansiklopedik bilgiler yayan dergisidir. Varlık (1932) bugün de devam eden bir dergi olup önceleri Türkçü, lâik, cumhuriyetçi ilkeleri savunmuştur. 1940'lardan sonra, kimileri yeni şair ve yazarları barındıran öncü bir edebiyat dergisi kimliğini sürdürmüştür. Ülkü, (1932) edebiyatı İstanbul sınırlarından alarak daha çok folklor ve Anadolu estetiğine yer veren önemli sanat ve edebiyat dergisidir. Yeni Adam (1933) milliyetçi ve devrimci bir dergidir, Yücel dergisi (1935) Atatürkçülüğü hümanist görüşle bağdaştırmak çabası içinde, uzun yıllar tek-partinin (C, H. P.) sanat organı gibi çıkmıştır. Ağaç (1935) Necip Fazıl Kısakürek'in Öncülüğünde taklitçiliğe karşı yerli değerleri İslâmî-millî varlığımızı savunan, köklere bağlı bir dergi olmaya çalışmıştır. İnsan (1936) Türkiye'nin gerçeklerini Batılı ve hümanist bakışla incelemeye çalışır. Tercüme (1938) Millî Eğitim Bakanlığı'nca çıkarılan bu dergi özellikle Batı klâsiklerinin Türkiye'de tanınması, sevilmesi hareketini canlandırmış önemli bir yayındır. İstanbul (1944, sonra 1952) yerli ve Batılı sanat değerlerini ortaya koymaya çalışmıştır.
Uzun bir süre (bazı aralıklarla) çıkmış bulunan Hisar dergisi 1950'den 1980'e kadar devam etmiştir. 1 Ocak 1971'den beri, her ay çıkmakta bulunan ve Temmuz 2001'de 333. sayısını idrak etmiş bulunan Türk Edebiyatı dergisi de 30 yıldır yerli-çağdaş, millî şiir ve yazıların kaynağı olmuştur. Türk Edebiyatı Vakfı'nca, yayımlanan bu dergi genç sanatkârlardan ünlüler çıkarmaya devam etmektedir.
Son yıllarda bütün bir edebiyat kuşağını etrafında toplamaya çalışan, nesil ve¬ya yeni edebiyat görüşü çekişmesi yapan veya ötekilerden ayrı bir akımı temsil eden Servet-i Fünûn, Dergâh, Genç Kalemler gibi dergilere pek rastlamıyoruz. Dergilerimizin çoğu, yeni bir sanat, dil, üslup veya "görüş" peşinde olmaktan ziyade siyaset atmosferine girmişlerdir.
Son yıllarda çıkmakta olan başka sanat edebiyat dergileri şunlardır; (Bunların arasında bir süre yayımlanmış, sevilmiş, sonra kapanmış olanlar da vardır.)
Türk Dili, Türk Kültürü, Yeditepe, Tohum, Yeni Ufuklar, Dönem, Çağrı, Yeni Dergi, Papirüs, Diriliş, İslâm Medeniyeti, Şiir Sanatı, Tarla, Hareket, Düşünce, Millî Işık, May, Ötüken, Forum, Mücadele, Dost, Soyut, Yordam, Cep Dergisi, Tercüme, Büyük Doğu, Millet, Meydan, Akis, Son Çağ, Toprak, Çaba, Bayrak, Töre, Devlet, Filiz, Defne, Hakses, Deneme, Bizim Ocak, Büyük Türkiye, Ufuk, Tohum, Bilgi, Hayat, Belgelerle Türk Tarihi, Sohbetler, Pınar, Millî Gençlik, Dergâh, Kaşgar, Hece, Sebil, Sûr; Şadırvan, Altınoluk, Kitap, Mavera, Diriliş, İslâm, Zafer, Forum, Türkiye Günlüğü, İslâmî Edebiyat. Sanat, Türk Dünyası Tarih Dergisi, Türk Dünyası Araştırmaları, Millî Kültür, Tarih ve Toplum, Millî Yol, Toprak, Türk Folkloru Araştırmaları, Kardeş Edebiyatlar, İlmî Araştırmalar vs.
AHMET KABAKLI, TÜRK EDEBİYATI TARİHİ, CİLT: 1